چرا خمینی

چگونه چنین اتفاقی افتاد و چرا تنها امام خمینی این دست پر معجزه و توانا را داشت که آرزوی چند صد ساله همه صلحا و علما و اولیا و انقلابیون را در بر پایی حکومتی مبتنی بر دستورهای قرآن و با رنگ و بوی اسلامی محقّق سازد

در طول تاریخ پر فراز و نشیب این مرز و بوم کهن، بسیار بوده‌اند آزادیخواهان و روحانیون و انقلابیونی که کمر به اصلاح جامعه و حکومت بسته‌اند و در این راه با همه توان و حتّی به بهای جان خود کوشیده‌اند، ولی هیچ کدام به پیروزی کامل دست نیافته‌اند.

برخی چون سیدجمال الدین اسدآبادی، این راه را سوار بر مرکب گفت‌وگو با حاکمان و فرهیختگان پیموده‌اند، ولی استعمار همین رویه ملایم او را (که البتّه بعدها به واسطه مریدان و شاگردانش کمی هم به خشونت کشیده شد) هم تحمّل نکرده است و برخی چون سید حسن مدرّس در برابر حاکم جابر و کم سواد و قلدر دوران خود مردانه قامت افراشته است، ولی تلوّن روزگار و مردمی که قدرت تحلیل نداشتند، او را همچون کاشانی‌ها و شیخ فضل‌الله نوری‌ها و.....به پیروزی چشمگیری در عرصه تحول در حاکمیت زور و تزویر رهنمون نشده است و برخی همچون شهیدان نواب صفوی و میرزا کوچک خان، قیام مسلّحانه را در دستور کار قرار داده‌اند و سرانجام در مظلومیت کامل، جان بر سر هدف خود گذاشته‌اند.

بدون تردید، یکی از مشخصه‌های حرکت انقلابی و اصلاح‌گرایانه امام خمینی، پیروزی بلامنازع او در این عرصه و توفیق تغییر حاکمیت از یک حکومت وابسته استبدادی که دقیقا نقطه مخالف کریمه «اشداء علی الکفار و رحماء بینهم» بود و با جهانخواران و قدرت‌های استکباری در نهایت خضوع و خاکساری و بی اراد‌گی و با ملّت خود در اوج غرور و نخوت و خشونت رفتار می‌کرد به حکومت اسلامی (که می‌خواست و باید عامل به این آیه انسان‌ساز باشد) بود.

ولی چگونه چنین اتفاقی افتاد و چرا تنها امام خمینی این دست پر معجزه و توانا را داشت که آرزوی چند صد ساله همه صلحا و علما و اولیا و انقلابیون را در بر پایی حکومتی مبتنی بر دستورهای قرآن و با رنگ و بوی اسلامی محقّق سازد؟

هرچند پرداختن به همه این مؤلّفه‌ها، فرصت و بستری فراختر از یک نوشته در یک سایت را می‌طلبد، ولی شاید بتوان در این نوشتار، به بخش‌هایی از آنها اشارتی داشته باشیم.

خمینی عالمی تیزهوش و روشن نگر بود که از همه تجربیات گذشتگان و سلف، در حرکت خود بهره گرفت. همه محاسن آنها را به کار بست و همه نقاط ضعف آنها را پوشش داد؛ نه با ستایش یکجانبه از یافتن ضعف‌های آنها غفلت کرد و نه غیرمنصفانه همه حرکت‌های آنان را بی اثر خواند. بارها در کلام ساده و بی‌پیرایه او (که خود، از مشخصه‌های نادر و ستودنی او بود و همین سادگی و همه فهم بودن سخنان او، نقش عظیمی در ایجاد حرکت در توده مردم و آسان کردن کار خواص در تبیین و تحلیل بیانات او داشت) در طول انقلاب و در سال‌های تحکیم مبانی انقلاب، می شنیدیم که من اجازه نمی‌دهم آن گونه که با فلان حرکت مردمی یا فلان نهضت در زمان فلان حاکم رفتار شد، با این انقلاب رفتار بشود و در این میان، بارها خاطراتی از قیام‌های پیشین و علمایی که در این جهد و جهاد‌ها نقشی داشته‌اند، می‌آوردند که این یادآوری‌ها ضمن این‌که تقدیری از آنها به شمار می‌رفت، اثبات می‌کرد که او همه جوانب حرکت‌های آنان و توطئه‌های دشمنان را تحلیل و پاتولوژی شکست‌ها و پیروزی‌ها گذشته را شناسایی کرده و از پدیدار شدن هر خللی که راهی برای نفوذ و توفیق دشمن شود، پرهیز می‌کرد. جالب این بود که این تحلیل فراگیر و روشن ایشان از آن حرکت‌ها، از نقطه آغاز تا پایان را شامل می‌شد.

حقیر، اکنون مایل نیستم در این نوشته به مصادیق این دعوی بپردازم؛ هرچند با رجوع به کتاب‌های بیانات و پیام‌های ایشان (صحیفه نور) موارد بی‌شمار و مصادیقی چون رابطه آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدّق و نهضت ملی شدن نفت و جریانات نهضت مشروطه و ایستادگی مرحوم آیت‌الله مدرّس در برابر رضا شاه و... اکنون پیش رو دارم که نشان از اشراف کامل ایشان بر تاریخ معاصر و حرکت‌های انقلابی روحانیت در تاریخ ایران دارد و حتی گاه آشکارا عوامل ناکامی و یا کامروایی نسبی آنها را برشمرده‌اند.

تقابل دین‌خواهی با وطن‌پرستی و ملی‌گرایی با اسلام‌خواهی، عدم تکیه و اطمینان به مردم و متصّل نبودن حرکت‌های علما به توده و عامه مردم، اختلاف بین رهبران انقلاب‌ها، گم شدن شعارهای اساسی و مبانی انقلاب در سر و صداهای گوشخراش ایسم‌ها و تئوری‌های کم عمق روشنفکرانه برانگیخته از غرب‌زدگی‌ها و خودباختگی‌ها، نبود شناخت از قدرت مردمی و ....از سویی و دست گذاشتن بر نقاط ضعف دشمن، مرعوب نشدن در برابر هیمنه استعمار و استبداد، توکل و اعتماد به امداد‌های الهی، نداشتن ذره‌ای تردید در درستی راهی که پیموده شده، صداقت با مردم، ساده زیستی و دفاع واقعی از ضعفا و محرومان، دمیدن روح اعتماد به نفس و استقلال و اتکا به قدرت بی مانند نیروی انسانی در ایجاد تحوّل در عرصه‌های گوناگون، پویا کردن و ارایه تفسیر به روز و قابل دفاع از دستورهای اسلام و پافشاری بر آنها، به میدان آوردن و حتی میدان سازی برای همه اهل فکر، اعتماد به جوانان و بهره‌گیری از نیروی ارزشمند آنان در عرصه‌های گوناگون و... از سوی دیگر، بخش‌هایی از عواملی هستند که در حرکت‌های اصلاح‌گرایانه گذشته به عنوان نقاط ضعف و قوّت بوده‌اند و امام خمینی هوشمندانه نقاط ضعف را مرتفع و نقاط قوت را حفظ و تقویت کرده و با دوراندیشی بی نظیر، افزایش داده و موفق شدند در حرکتی الهی و می‌توان ادّعا کرد بی خطا، رژیمی تا بن دندان مسلّح و مورد حمایت همه دنیای استکبار با همه پیشینه و تجربه استعماری‌اش را به زانو درآورند.

مولای سبزاندیش ما مردی بود که فقاهت را با سیاست، سیاست را با صداقت، صداقت را با فراست، فراست را با شجاعت وشجاعت را با درایت پیوند زد و محصول آن شجره طیبه‌ای شد که «تؤتی اکلها کل حین باذن ربّها».

تکیه‌ای که بر پندگیری از گذشته و تحسین و تقویت نقاط قوّت گذشته و پرهیز و پیرایش نقاط ضعف گذشته از حال، به عنوان یکی از ویژگی‌های حرکت امام خمینی در سالگرد عروج ملکوتی او برشمردم، تذکره‌ای بود برای همه مسئولان دلسوز نظام اسلامی که نه یکسره خدمات گذشتگان را تخطئه کنند که نتیجه آن عقبگرد است و نه یکسره گذشته را مدح کنند که محصول آن رکود است، بلکه خالصانه و برای رضای خدا به حرمت روح بلند امام و شهدای راه نورانی امام (ره) که اکنون نشسته بر کنگره عرش، شاهد اعمال و حتّی نیت‌های ما هستند، کمر به خدمت صادقانه و عالمانه و متّکی بر تجارب گذشته، به مردمی ببندیم که برای ایجاد و استمرار این نهضت مقدّس، هر چه داشته‌اند، در طبق اخلاص پیشکش اسلام کرده‌اند تا مسئولان، هیچ بهانه ای در پیشگاه خدای متعال برای قصورهای احتمالی خود نداشته باشند.

آری؛ در چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ چشم‌هایی بر هم نهاده شد که هیچ‌گاه بر فیض سحر بسته نماند و قلبی از تپش ایستاد که جز برای رضای خدا و خدمت به مردم نتپید و لبانی بسته شد که از آنها جز عطر وحی و حکمت نافع نتراوید.

درود خدا بر خامنه‌ای که در توفان سهمگین رحلت پیامبر انقلاب، شجاعانه و خالصانه، سکاندار کشتی پر تلاطم این نهضت مقدس شد و سکون و سکینه را به دل‌های آشفته، هدیه کرد.

سالگرد ارتحال مراد اولیا و محبوب خدا و مردم موحّد ایران بر شیفتگان و پیروان مشی و مرام او تسلیت باد.

دکتر علیرضا مخبر دزفولی