از گل مژه و شالازیون تا افتادگی و خارش پلک

مشکلات شایع پلک علل و راه حل

تا حالا جلوی آینه به پلک‌تان خیره شده‌اید؟ پلک‌ها پرده‌های نازکی روی چشم‌ ما هستند که با وجود ظرافت زیادشان، نقش‌ها و وظایف متعددی دارند. به همین نسبت، اختلالات پلک نیز متعدد و متنوع هستند. این هفته در صفحه «درمانگاه» به برخی از همین اختلالات اشاره می‌شود...

هنگامی که جسمی به چشم نزدیک می‌شود یا ذرات تحریک‌کننده در هوا وجود دارند چشم با ایجاد واکنش‌های سریع و قوی، پلک‌ها را می‌بندد. پلک همچنین چشم را مرطوب‌ کرده و ذرات خارجی را از چشم می‌شوید. غدد اشکی موجود در بالای هر کره چشم، اشک را تولید می‌کنند که به وسیله پلک‌ها به صورت لایه‌ای نازک پخش می‌شود. اشک‌ها از راه مجرای بینی اشکی از چشم تخلیه می‌شوند. این مجرا دارای منفذی در گوشه داخلی هر پلک است. مجرای بینی و اشکی، اشک را به بینی منتقل می‌کند. به همین دلیل گریه کردن باعث آب‌ریزش بینی می‌شود. پلک‌ها با ملتحمه پوشیده شده‌اند. ملتحمه پرده مخاطی شفافی است که سطح سفید (صلبیه) چشم را نیز می‌پوشاند.

● گل‌مژه و شالازیون

گل‌مژه عفونت اطراف ریشه یک مژه است. گل‌مژه شبیه جوش یا دمل است. ممکن است در هر بار ابتلا بیش از یک گل‌مژه ایجاد شود یا فرد به طور مکرر به آن مبتلا گردد چون باکتری‌هایی که در ابتدا یک فولیکول مو را عفونی کرده‌اند می‌‌توانند پخش شده و سایر مژه‌ها را نیز مبتلا کنند. معمولا گل‌مژه به تدریج ایجاد می‌شود و توده قرمز دردناکی پدید می‌آورد. سرانجام، توده با چرک پر شده و می‌ترکد. با آزاد شدن چرک، درد تسکین یافته و معمولا پس از چند روز گل‌مژه ناپدید می‌شود. شکل دیگری از تورم پلک، شالازیون نام دارد. برخلاف گل‌مژه، نسبتا بدون درد است. شالازیون به علت انسداد یکی از غدد کوچکی که کار تولید بخشی از لایه اشک را به عهده دارند، ایجاد می‌شود. گاهی باکتری‌ها در داخل این غدد مسدود، رشد می‌کنند. شالازیون نسبت به گل‌مژه کمی عمقی‌تر بوده و دورتر از لبه پلک ایجاد می‌شود. اغلب شالازیون‌ها تنها ناراحتی اندکی ایجاد می‌کنند اما ممکن است بدشکل و ناخوشایند باشند.

● درمان‌ گل‌مژه

گل‌مژه و توده‌های پلک تقریبا همیشه برای چشم و بینایی بی‌ضررند اما اگر گل‌مژه‌ای با دید شما تداخل پیدا کند و یا ناپدید نشود یا اگر به طور مکرر به آن مبتلا می‌شوید به چشم‌پزشک‌تان مراجعه کنید. برای درمان گل‌مژه، یک پانسمان فشاری گرم را، چهار بار در روز هر بار به مدت ۱۰ دقیقه روی آن قرار دهید. برای تهیه این پانسمان پارچه تمیزی را در آب گرم خیس کرده و قبل از گذاشتن روی چشم، آب آن را بگیرید.

پانسمان فشاری به تسکین درد کمک می‌کند. گل‌مژه را به منظور خارج کردن چرک، فشار ندهید. اجازه دهید خود، باز شود. سپس کاملا پلک‌تان را بشویید. اگر گل‌مژه همچنان مقاوم باقی مانده یا به عفونت‌های مکرر دچار می‌شوید، احتمالا پزشک آنتی‌بیوتیک خوراکی یا پماد آن را برای استفاده روی پلک تجویز خواهد کرد. گل‌مژه‌های بیش از حد مقاوم، به برش ظریف و تخلیه نیاز دارند. شالازیون معمولا بدون درمان، در خلال یک یا دو ماه ناپدید می‌شود. به کار بردن پانسمان فشاری گرم، بهبود را تسریع می‌کند. ممکن است پزشک یک پماد آنتی‌بیوتیکی تجویز کند. اگر این روش‌ها موثر نباشد یا اگر شالازیون همچنان به رشد خود ادامه دهد، می‌توان از راه جراحی آن را برداشت. بعد از عمل، معمولا چشم به مدت چند ساعت با پانسمان پوشیده می‌شود.

● التهاب لبه پلک

التهاب لبه پلک به علت عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. وقتی غدد نزدیک مژه‌ها مقدار زیادی چربی تولید کنند، محیط مطلوبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌شود. در نتیجه یک التهاب پوسته ریز ایجاد می‌شود که ناراحت‌کننده و بدشکل است اما به ندرت تهدیدکننده بینایی است.

گاهی هنگام صبح متوجه می‌شوید که مجبورید چشم‌ها را به زور باز کنید زیرا ترشحات چسبناک در طول شب چشم‌های بسته را به هم چسبانده‌اند. در موارد شدید، زخم‌های کوچکی روی لبه پلک‌ها ایجاد می‌شود و قرنیه زخمی شده و اثر زخم روی آن باقی می‌ماند. افراد مبتلا به التهاب لبه پلک، اغلب سابقه گل‌مژه‌های مکرر و شالازیون را ذکر می‌کنند. چسبندگی، پوسته‌ریزی و قرمزی پلک‌ها، خارش و ریختن مژه‌ها از دیگر علایم التهاب لبه پلک است.

● درمان التهاب پلک

تمیز کردن دقیق پلک‌ها در درمان التهاب لبه پلک حایز اهمیت است. در هنگام صبح، پارچه تمیز فاقد پرزی را در آب گرم خیس کرده و آب آن را گرفته و مانند پانسمان فشاری روی چشم‌ها قرار دهید. به این ترتیب پوسته‌ها نرم می‌شوند. سپس به آرامی به وسیله سوآپ پنبه‌ای (مانند گوش‌ پاک‌کن) که با شامپوبچه رقیق شده مرطوب شده است، مژه‌ها و پلک را تمیز کنید. این کار به زدودن پوسته‌ها کمک می‌کند. اگر روش‌های گفته شده مشکل را حل نکرد، پزشک برای پاک کردن عفونت و کاهش تورم، علاوه بر شوینده‌های پلک، برای شما یک پماد یا قطره چشمی که محتوی آنتی‌بیوتیک باشد تجویز می‌کند.

● افتادگی پلک

افتادگی پلک به علت ضعف در عضلاتی ایجاد می‌شود که مسوول بالا بردن پلک فوقانی و باز نگه داشتن آن هستند. بعضی بچه‌ها با این حالت متولد می‌شوند. در این فرم مادرزادی معمولا فقط یک چشم مبتلاست. این نوع افتادگی پلک اغلب به نسل‌های بعد منتقل می‌شود. در بزرگسالان گاهی افتادگی پلک، عارضه طبیعی کهولت سن است چون عضلات پلک قوام خود را از دست می‌دهند. با شیوع کمتر، افتادگی پلک به دنبال صدمات یا بیماری‌هایی مانند دیابت، سکته مغزی، تومور یا سرطان مغز و سایر حالت‌هایی که روی عملکرد عصب و عضله تاثیر می‌گذارند، ایجاد می‌شود. اگر افتادگی پلک به طور ناگهانی ایجاد شود به توجه فوری نیاز دارد چون ممکن است علامتی از سکته مغزی یا مشکل حاد دیگری در دستگاه عصبی باشد. اگر افتادگی پلک، در طی چند سال ایجاد شود، احتمالا به علت افزایش سن است. اگر پلک‌های فرزندتان به میزان قابل‌توجهی غیرقرینه هستند، به ویژه اگر افتادگی پلک به حدی باشد که دید کودک را مختل کند، او را برای معاینه نزد پزشک ببرید. اگر متوجه شده‌اید یک یا هر دو پلک‌تان به تدریج در حال افتادن هستند، در ملاقات بعدی با پزشک در این باره صحبت کنید. اگر افتادگی پلک به طور ناگهانی ایجاد شده، بی‌درنگ به پزشک‌تان مراجعه کنید. گاهی برای تشخیص اینکه آیا عامل مهمی مسبب ایجاد این حالت است یا خیر، به یک معاینه کامل نیاز دارید.

● درمان افتادگی پلک

ممکن است در اطفال مبتلا به افتادگی پلک مادرزادی، به منظور پیشگیری از ضعف دید در چشم مبتلا، انجام عمل جراحی لازم باشد. در مورد بزرگسالان، اگر افتادگی پلک ناشی از افزایش سن یا آسیب چشمی باشد، پزشک به بیمار پیشنهاد می‌کند به منظور کوتاه کردن عضله و بالا بردن پلک، تحت عمل جراحی قرار گیرد. اگر علت، مشکل مهم‌تری مثل سکته مغزی یا دیابت باشد درمان اختلال زمینه‌ای به برطرف شدن مشکل پلک کمک می‌کند.

● تورفتگی و بیرون‌زدگی لبه پلک

خراشیدگی چشم توسط مژه‌ها، اشک ریزش زیاد، آزردگی چشم و احساس وجود جسم خارجی در چشم پس از بیدار شدن از خواب از علایم و نشانه‌های تو رفتگی یا بیرون‌زدگی لبه پلک است. در کل تو رفتگی و بیرون‌زدگی لبه پلک به علت کهولت سن رخ می‌دهند. در تو رفتگی، پلک فوقانی یا تحتانی به سمت داخل می‌چرخد، در نتیجه مژه‌ها چشم را خراش می‌دهند و در موارد شدید باعث ایجاد زخم یا بافت ناشی از زخم در قرنیه می‌شود. یکی از اولین علایم تورفتگی پلک، آزردگی چشم و احساس وجود جسمی اضافه در چشم به هنگام صبح است. این حالت معمولا در طول روز بهتر می‌شود. با پیشرفت این اختلال، آزردگی چشم نیز مدت بیشتری ادامه یافته و یا دایمی می‌شود. همچنین ممکن است متوجه چرخش مژه‌ها به سمت چشم شوید. بیرون‌زدگی پلک، حالتی عکس مشکل قبلی است و اغلب از ضعف عضلانی ناشی می‌شود. همچنین ممکن است این اختلال با حالت‌های مستعدکننده‌ای مثل التهاب پوست ناشی از آلرژی ارتباط داشته باشد. در این بیماری پلک تحتانی به سمت خارج می‌چرخد و گاهی اوقات باعث می‌شود اشک به جای عبور از سیستم تخلیه مخصوص خود، از لبه پلک پایین سرازیر شود و روی گونه فرو آید.

● درمان تورفتگی و بیرون‌زدگی لبه پلک

تورفتگی و بیرون‌زدگی لبه پلک، هر دو، به وسیله جراحی قابل اصلاح هستند. در این جراحی، عضلات نگه‌دارنده پلک‌ها مجددا در جای اصلی خود قرار داده می‌شوند. عمل معمولا به صورت سرپایی و با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. اگر علت این اختلال، یک بیماری زمینه‌ساز باشد باید ابتدا عامل زمینه‌ای درمان شود.

● پرش پلک

شاید گهگاه دچار پرش پلک شده باشید. این لرزش غیرارادی معمولا تنها چند ثانیه طول می‌کشد اما گاهی مکرر و‌ آزاردهنده است و شما را به این فکر می‌اندازد که شاید مشکلی در چشم وجود دارد. پرش تقریبا همیشه بی‌خطر است. پرش پلک شبیه حالت‌های شایعی از قبیل پرش گهگاهی عضلات دست، ساعد، ساق پا یا کف پاست. این حرکات ملایم و سریع عضله تنها چند ثانیه طول می‌کشند، اگرچه زیاد رخ می‌دهند.

● درمان پرش پلک

کسی نمی‌داند عامل واقعی اکثر این پرش‌ها چیست اما اینها اغلب همراه با خستگی و استرس دیده می‌شوند. در موارد بسیار نادر، پرش پلک نشانه یک بیماری عصبی یا عضلانی است که البته علایم این بیماری فراتر از یک پرش پلک معمولی است. شاید بتوانید پرش پلک را با ماساژ آرام پلک مبتلا برطرف کنید.

● خارش پلک

خارش اطراف چشم، اغلب همراه با آلرژی فصلی رخ می‌دهد اما خارش پلک ممکن است تظاهری از یک التهاب تماسی پوست باشد. وقتی انگشتان شما با مواد آلرژی‌زا یا محرک تماس پیدا کرده و سپس به چشم مالیده می‌شود، این التهاب پوستی ایجاد می‌شود. مواد آرایشی نیز می‌توانند روی پوست حساس پلک حساسیت ایجاد کنند.

● درمان خارش پلک

اگر دچار خارش پلک شده‌اید، آنها را بیش از حد مالش نداده و نخارانید. مالش چشم می‌تواند درنهایت باعث اگزما، ضخیم شدن پوست و خارش مداوم شود. اگر پلک‌های شما به مواد آرایشی یا مواد خاص دیگری حساس هستند از مصرف آنها بپرهیزید.

دکتر جواد عموزاده

چشم‌پزشک