به بچه هایمان مکمل بدهیم یا ندهیم

پرسشی از دکترسید علی کشاورز متخصص تغذیه و رژیم درمانی

بسیاری از والدین تصور می‌کنند کودک‌شان خوب غذا نمی‌خورد. برخی دوست دارند کودک‌شان آنقدر که آنها دوست دارند غذا بخورد. بعضی از والدین وقتی کودک را برای تفریح بیرون می‌برند، ظرف غذایی هم دارند و کیف خود را پر از تنقلات می‌کنند و انگار که شکم کودک مکان دومی برای این تنقلات است، مدام نگران هستند که مبادا او گرسنه باشد و چیزی نگوید...

بنابراین به اجبار این تنقلات را به او می‌خورانند ووقتی کودکشان هیچ‌کدام از این فرمان‌های والدین را رعایت نکرد به سراغ مکمل‌ها می‌روند. اگر شما هم با کودک‌تان سر غذا خوردنش بحث دارید و نگران او هستید صحبت‌های دکتر سیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران را مطالعه کنید.

▪ آقای دکتر! مصرف مکمل‌ها برای کودکان را لازم می‌دانید؟

- انسان در هر سنی می‌تواند نیازهای خود را از طریق یک برنامه غذایی متعادل تامین کند اما گاهی تحت‌شرایطی مثل بیماری‌ها یا موقعیت‌هایی که کودک رشد خوبی ندارد و اشتهای او کم می‌شود معمولا مکمل‌های ویتامینی یا مواد معدنی یا سایر مکمل‌های غذایی مثل مکمل‌های پروتئینی یا کربوهیدراتی که در بازار موجود است، می‌تواند برای یک دوره زمانی مشخص توسط یک متخصص اطفال یا متخصص تغذیه تجویز ‌شود. به عنوان مثال کمبود روی در کشور ما زیاد است و ممکن است برخی پزشکان آن را برای بعضی کودکان تجویز کنند. دادن مکمل‌های غذایی به صورت خودسرانه و بدون مشورت با متخصص اطفال یا کارشناس تغذیه مخصوصا برای مدت زمان طولانی می‌تواند پیامد و عوارضی ناخوشایند داشته باشد. از جمله آنها ویتامین‌های محلول در چربی است که در بدن ذخیره می‌شوند و دفع آنها مشکل می‌شود و اگر به مقدار زیاد و طولانی وارد بدن انسان شود، او را مسموم می‌کند. یا اگر قرار باشد برخی مواد معدنی به صورت اضافی دریافت شوند می‌توانند جذب سایر مواد معدنی را مختل کنند و در نتیجه کمبود آن ماده معدنی پیش می‌آید. به طور کلی مکمل‌های غذایی معمولا تجویز و توصیه نمی‌شود، مگر برای زمان مشخص آن هم توسط پزشک. پس از مصرف خودسرانه آنها پرهیز کنید.

▪ معمولا توصیه می‌کنید که این مکمل‌ها و ویتامین‌ها از چه سنی تا چه سنی مصرف شوند؟

- یک نکته را باید به خاطر داشته باشید و آن اینکه کودک از زمانی که متولد می‌شود یا بین روز ۵ تا ۱۵ بعد از تولد چون ویتامین D در شیر مادر به اندازه کافی وجود ندارد، یا باید کودک را در معرض تابش مستقیم قرار داد یا قطره ویتامین D را شروع کرد. اگر این کار را انجام ندهید، نرمی استخوان و انحنای استخوان‌های دراز و اختلال رشد استخوانی و پای پرانتزی ایجاد می‌شود بنابراین دادن مکمل ضروری است. نکته دوم اینکه، معمولا کودکانی که با وزن طبیعی متولد می‌شوند دارای ذخیره آهن هستند چون شیر مادر آهن کافی ندارد و اگر کودک با وزن طبیعی متولد شده باشد ذخیره آهن دوران بارداری می‌تواند آهن مورد نیاز شیرخوار را تا سن ۳ تا ۴ ماهگی فراهم کند. این ذخیره آهن بدن مادر تا زمانی که غذای کمکی شروع شود، آهن کودک را فراهم می‌کند. بعد از آن متخصص اطفال می‌تواند تعیین کند که کودک به چه میزان آهن نیاز دارد. معمولا قطره آهن از سن ۴ تا ۶ ماهگی با توجه به ذخایر آهنی که از مادر گرفته شده شروع می‌شود. در این دوره زمانی قطره نه تنها مکمل اضافی نیست بلکه ضروری و مفید است تا سن دو سالگی که انتظار می‌رود کودک از طریق غذای خورده شده و گوشت و مرغ آهن مورد نیازش را تامین کند. البته از سن ۲ سالگی تا پیش دبستانی حدود ۷ تا ۱۰ درصد از کودکان ممکن است کم‌خون باشند که به این افراد مکمل آهن داده می‌شود.

▪ در مورد کودکان خردسال ۳ تا ۵ ساله که معمولا بدغذا هستند چطور؟ والدین این کودکان خیلی نگران تغذیه آنها هستند و چون از نظر خودشان کودک خوب غذا نمی‌خورد سراغ مکمل‌ها و اشتهاآورها می‌روند، نظر شما در این مورد چیست؟

- والدینی که برای اولین بار صاحب فرزند شده‌اند، چون دلواپس هستند رفتارهای غلط انجام می‌دهند. وقتی می‌خواهند به کودک غذا بدهند ‌به اجبار این کار را می‌کنند یا از نخوردن کودک نگران می‌شوند. این رفتار باعث می‌شود کودک بدغذا شود. هیچ‌وقت نباید به اجبار به کودک غذا داد. باید ذائقه او را در نظر گرفت. بین غذاهایی که کودک هم نمی‌خورد باید فاصله انداخت. یعنی دو، سه هفته بعد مجددا آن را امتحان کرد. اگر والدین غذا دادن را اجبار کردند و کودک نگرانی را در چهره والدین مخصوصا مادر دید دیگر از خوردن غذا امتناع می‌کند. مساله دیگر اینکه با کودکی که بازیگوش است و از خوردن غذا امتناع می‌کند، باید طور دیگری برخورد کرد. مثلا با استفاده از موسیقی و سرگرمی می‌توان به او غذا داد اما سرگرم‌کردن کودک با اجبار کردن او برای خوردن غذا متفاوت است.

▪ با این توصیف‌ها پس کاربرد مکمل‌ها را در چه مواردی لازم می‌دانید؟

- مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی را فقط باید با تجویز متخصص کودکان و کارشناس تغذیه به کودک داد. کارشناس با ارزیابی غذایی و متخصص کودکان با معاینه بالینی تصمیم ‌می‌گیرد که کدام کودک به این مکمل‌ها نیاز دارد. دادن خودسرانه این مواد نه تنها برای کودک مفید نیست ‌بلکه می‌تواند خطرناک هم باشد.

مهتاب غلامی