تردید عقربه ها

چهارده سال بود که مردم ایران عادت کرده بودند هنگام تنظیم قرار ملاقات یا جلسه های اداری, بپرسند «به وقت قدیم یا وقت جدید »

● اختلاف نظر مسئولان درباره تغییر ساعت رسمی ایران

روز سی‌ام بهمن‌ماه ۱۳۸۵، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، «با ارائه استدلال‌های لازم» خواهان تغییر ساعت رسمی کشور از ابتدای سال ۸۶ شد.

چهارده سال بود که مردم ایران عادت کرده بودند هنگام تنظیم قرار ملاقات یا جلسه های اداری، بپرسند: «به وقت قدیم یا وقت جدید؟»

اول فروردین‌ماه هر سال، ساعت رسمی کشور یک ساعت به جلو کشیده می‌شد و در سی‌ام شهریورماه، به حالت اولش باز می‌گشت. این قاعده ای بود که از سال ۱۳۷۰ و بر اساس مصوبه هیأت وزیران برقرار شده بود.

اما در نیمه دهه هشتاد، دولت محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور جدید ایران که منتقد عملکرد دولتهای قبلی بود، به این عادت چهارده ساله پایان داد.

واپسین روز کاری سال ۱۳۸۴ بود که سخنگوی دولت از لغو مصوبه پیشین خبر داد و اعلام کرد ساعت رسمی کشور، دپگر در آغاز بهار و پایان تابستان تغییر نخواهد کرد.

غلامحسین الهام، در توضیح دلایل تصمیم هیأت وزیران گفت: «هدف آن مصوبه، صرفه‌جویی در مصرف برق کشور بوده است. اما بررسی‌های دقیق و کارشناسانه‌‏ای که تأیید کننده این صرفه‌‌‏جویی باشد و مشخص کند که آیا تفاوتی در مصرف برق در شش ماهه اول سال با تغییر ساعت ایجاد می‌‏شود یا خیر، وجود ندارد و از طرف دیگر تغییر ساعت رسمی کشور باعث سردرگمی در بخش‌‏های زیادی از جامعه می‌‏شود.»

تصمیم تا حدودی دیرهنگام و غیرمنتظره هیأت دولت، در کوتاه‌مدت، موجب بروز مشکلاتی در برنامه حرکت قطارها و پرواز هواپیماها شد. چرا که این برنامه‌ها با فرض به جلو کشیده شدن ساعت‌ها تنظیم شده بودند. برخی نمایندگان مجلس نیز بابت اتخاذ این تصمیم، از دولت انتقاد کردند.

کمتر از یک سال بعد، کار این مخالفتها و انتقادها به اظهارنظر مرکز پژوهش های مجلس کشید که برخلاف نظر دولت، تغییرات فصلی در ساعت رسمی را دارای پیامدهای مثبتی می داند؛ پیامدهایی چون صرفه‌جویی در مصرف انرژی، کاهش تصادف خودروها و آسایش بیش‌تر مردم به دلیل افزایش ساعت خواب.

این مرکز اعلام کرد: «اگر ساعت رسمی کشور از ابتدای سال ۱۳۸۶ تغییر نکند، اهالی شرق ایران، کار روزانه خود را در بهار و تابستان سه و نیم تا چهار ساعت پس از اذان صبح شروع خواهند کرد که قطعاً ساعات تلف شده زیادی را در پی دارد.»

● تاریخچه

سال ۱۷۸۴ میلادی، بنجامین فرانکلین، دانشمند همه‌فن‌حریف انگلیسی، ایده «حفظ نور روز» را مطرح کرد.

فرانکلین، نامه‌ای برای «مجله پاریس» نوشت و در آن پاریسی‌ها را تشویق کرد که صبح‌ها زودتر بیدار شوند تا با روشن نکردن شمع‌ها در طول شب، در مصرف موم صرفه‌جویی کنند. وی نوشته بود: «زود خوابیدن و زود بیدار شدن، مرد را سالم، ثروتمند و عاقل می‌سازد.»

اما برنامه جلو کشیدن ساعت‌ها در طول بهار و تابستان، که امروزه با عنوان ساعت تابستانی یا ساعت حفظ نور روز شناخته می‌شود، به طور رسمی در ۱۹۰۷ میلادی مطرح شد.

در این سال، ویلیام ویلت انگلیسی، مقاله‌ای با عنوان «به هدر رفتن نور روز» منتشر کرد و در آن پیشنهاد داد که در طول تابستان، ساعت‌ها ۸۰ دقیقه به جلو کشیده شوند تا زمان بیشتری برای استفاده از نور روز باقی بماند و دو و نیم میلیون پوند هم در هزینه‌های روشنایی صرفه‌جویی شود.

طرح ویلت به این شکل بود که ساعت ۲ صبح هر یکشنبه در ماه آوریل، ساعت‌ها ۲۰ دقیقه به جلو کشیده شوند و در همان ساعت از یکشنبه‌های ماه سپتامبر، ۲۰ دقیقه به عقب بازگردند.

اما وی نتوانست دولت انگلیس را قانع کند و ایده‌اش مسکوت ماند.

اجرایی شدن ایده ویلت، در زمان حیات او ممکن نشد. اما یک سال پس از مرگ او، آلمان، نخستین کشوری بود که این ایده را با تغییراتی به مرحله اجرا گذاشت.

به این ترتیب، در زمان جنگ جهانی اول و در سی‌ام آوریل ۱۹۱۶ ساعت رسمی کشور آلمان، یک ساعت به جلو کشیده شد و در اول اکتبر همان سال، به جای اولش بازگشت.

در ماه مه همان سال، بریتانیا دومین کشوری بود که این روش را پیاده کرد و دو سال بعد، آمریکا نیز به این دو پیوست.

سالها بعد، آخرین شاه ایران نیز این برنامه را به اجرا گذاشت که پس از پیروزی انقلاب، این برنامه متوقف شد.

فروردین‌ماه سال ۱۳۷۰، کنفرانسی با حضور بیژن زنگنه، وزیر وقت نیرو و سیدمنصور رضوی، دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی برگزار شد که شرکت‌کنندگان آن، سود و زیان تغییر ساعت رسمی کشور را بررسی کردند.

نتیجه برگزاری این کنفرانس، چندی بعد مشخص شد؛ هنگامی که حسن حبیبی، معاون اول رییس‌جمهور وقت اعلام کرد ساعت ۱۲ شب ۱۲ اردیبهشت‌ماه، ساعت رسمی کشور، یک ساعت به جلو کشیده می‌شود.

● موافقان و مخالفان

موافقان تغییر ساعت‌ها معتقدند که کاهش مصرف برق، تنها فایده این کار نیست. بلکه اضافه شدن ساعات روشنایی در بعدازظهر، می‌تواند فرصت بیشتری به مردم جهت فعالیت و خرید بدهد که خود موجب رونق اقتصادی است.

از دیگر سو، آنان می‌گویند که روشنایی هوا در این ساعات، جرایم خیابانی نظیر سرقت و زورگیری را نیز کاهش می‌دهد. آنها می‌گویند که این روشنایی، میزان تصادف خودروها و قربانیان این حوادث را نیز کاهش می‌دهد.

جلو کشیدن ساعت‌ها مخالفانی نیز دارد و شاخص‌ترین آن‌ها، کشاورزان هستند.

دلیل آن‌ها برای مخالفتشان، هماهنگ نشدن ساعت طبیعت با ساعت رسمی و مشکلات ناشی از این ناهماهنگی است.

علاوه بر این، تغییر ساعت‌ها، پیچیدگی‌هایی نیز در برنامه‌ریزی وسایل الکترونیکی و حرکت وسایل حمل و نقل بین‌شهری نظیر قطار و هواپیما به وجود می‌آورد. به عنوان مثال یک برنامه‌نویس باید در برنامه‌اش تعریف کند که ۲۴۰۰ ساعت بعد از ساعت ۱۰ امروز، الزاماً به معنی ۱۰۰ روز بعد، ساعت ۱۰ نیست.

● صرفه‌جویی، دارد یا ندارد؟

فروردین‌ماه امسال نیز، مرکز پژوهش‌های مجلس ایران گزارشی منتشر کرده و در آن تغییر ساعت را «یک اصل پذیرفته شده در دنیا و دارای مزایای بسیار» دانسته بود.

در آن گزارش، اعلام شده بود که تغییر ساعت‌ها موجب کاهش دو و شش دهم درصدی در مصرف برق کشور می‌شود. با توجه به حداکثر مصرف برق ایران که حدود ۳۵ هزار مگاوات است، این به معنای کاهش بیش از ۸۰۰ مگاوات در مصرف برق کشور بود. برای مقایسه، می توان اشاره کرد که توان تولید برق هر یک از دو فاز نیروگاه اتمی بوشهر، هزار مگاوات است.

با وجود این، محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور ایران، در هنگام تقدیم لایحه بودجه سال ۸۶ کشور به مجلس، از کاهش رشد مصرف برق کشور در تابستان امسال خبر داد.

رییس‌جمهور گفت: «سال گذشته اوج مصرف برق در تابستان ده و هفت دهم درصد بوده که این رقم در سال ‌۸۵ به شش و نه دهم درصد رسیده و ... این نشان می‌دهد که تصمیم دولت در عدم تغییر ساعت در شش ماه اول سال جاری درست بوده است و ما شاهد کاهش مصرف نیرو بوده‌ایم.»

● قدیم یا جدید؟

آنگونه که از سخنان رئیس جمهور ایران بر می آید، ظاهرا موضع دولت با وجود همه استدلالها و حتی درخواست مرکز پژوهش های مجلس تغییری نمی کند.

به نظر می رسد در سال آینده نیز، اگر در خیابان از کسی ساعت بپرسید، از شما سؤال نخواهد کرد: «به وقت قدیم یا جدید!؟»

بهرنگ تاج دین