هنوز در ابتدای راهیم

نگاهی به برنامه های ملی کنترل سرطان در ایران و چالش های روبه رو

برنامه ملی کنترل سرطان، برنامه‌ای در راستای ارتقای بهداشت عمومی است که به منظور کاهش تعداد موارد سرطان و مرگ و میر ناشی از آن، هم‌چنین بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی، از طریق اجرای نظام عادلانه و سیستماتیک استراتژی‌های مبتنی بر شواهد، طراحی شده و برای پیشگیری، تشخیص در مراحل اولیه، تشخیص، درمان و تسکین استفاده می‌شود و در این راه از بهترین منابع موجود بهره می‌برد...

برنامه جامع ملی سرطان، شیوه‌های مختلف کنترل بیماری را ارزیابی کرده و مواردی را برای اجرا برمی‌گزیند که بیشترین کارایی را داشته و برای بزرگ‌ترین بخش از جمعیت مقرون به صرفه باشد. این برنامه راهکارهای درمانی را توسعه می‌دهد و بر پیشگیری از سرطان یا تشخیص زودهنگام آن تاکید می‌کند، بنابراین بیماران این امکان را خواهند داشت که به طور کامل درمان شوند و تا آنجا که ممکن است، آسایش بیماران مبتلا به بیماری پیشرفته فراهم شود.

برنامه‌های ملی کنترل سرطان، سیاست‌ها و راهکارهای مدیریتی آن در سال ۲۰۰۲ توسط سازمان جهانی بهداشت منتشر شد که چارچوب سیاست‌های توسعه و مدیریت برنامه‌ها را به روز کرده و می‌تواند براساس زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی همه کشورها منطبق گردد. این سند تدوین شده، حاوی اطلاعاتی برای برنامه‌ریزی، پیاده‌سازی، مدیریت و ارزیابی برنامه‌هاست که به سیاست‌گذاران سلامت و مدیران برنامه کمک می‌کند تا از منابع موجود، کارآمدترین استفاده‌ها را ببرند و باعث ارتقای برنامه‌های عملی، عادلانه، پایدار و موثر در کنترل ملی سرطان شوند.

● برنامه کنترل سرطان در ایران

در ایران بروز سرطان پس از بیماری‌های قلبی‌عروقی و حوادث رانندگی قرار دارد که سالیانه بیش از ۷۰‌هزار مورد جدید در ایران رخ می‌دهد. در سال ۲۰۰۵، مجمع جهانی بهداشت قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که به همه دولت‌ها توصیه می‌کرد برنامه‌های کنترل سرطان را در کشورهای خود به اجرا بگذارند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز برنامه چند‌جانبه‌ای را برای درمان سرطان نهادینه کرد و موسسه پزشکی آمریکا نیز اخیرا گزارشی را در مورد برنامه‌های کنترل سرطان در کشورهای با درآمد کم تا متوسط منتشر نموده است.

در سال ۲۰۰۴، تاسیس مرکز ثبت ملی سرطان در ایران پیشنهاد شد و از سال ۲۰۰۶ نیز شروع به کار کرد. تا آن زمان، بیشتر بیماران سرطانی که تحت مراقبت‌های مربوطه قرار می‌گرفتند، تشخیص آنها در جایی ثبت نمی‌شد یا پروتکل ملی برای درمان یا تسکین‌درمانی خاصی وجود نداشت. از این‌رو، برنامه جامع ملی کنترل سرطان (CNCCP) طراحی شد که در اوایل سال ۲۰۰۷ به وسیله گروه تغذیه و بهداشت فرهنگستان علوم پزشکی ایران مورد تایید قرار گرفت. در ژانویه ۲۰۰۷ نیز شورای مدیران وزارت بهداشت آن را تایید کرد.

این برنامه حاوی طرح‌های چند بعدی در زمینه سرطان بود، مانند پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان موثر و برنامه‌های درمانی تسکینی که بخش‌های جدایی‌ناپذیر پیشگیری از سرطان و ارایه خدمات مناسب برای بیماران سرطانی می‌باشد. چنین روش‌هایی باید در کشورهای در حال توسعه مانند ایران در نظر گرفته شوند، زیرا جمعیت آنها با سرعت زیادی به سمت پیرتر شدن می‌روند و در معرض عوامل خطر جدیدی قرار می‌گیرند که به طور روزافزونی در این کشورها به دلیل تغییر شیوه زندگی آنها دیده می‌شوند.

۶ استراتژی برای پیاده‌سازی این برنامه انتخاب شدند: ایجاد زیرساخت‌ها، جذب حمایت‌های سیاسی و مالی برای برنامه‌ریزی و اجرای آنها، استفاده از داده‌ها و تحقیقات در زمینه سرطان برای برنامه‌ریزی و درنهایت اصلاح برنامه، ایجاد همکاری‌های مشترک با ادارات، دفاتر و دیگر مراکز وزارت بهداشت با دیگر وزارتخانه‌های دولتی و موسسات عمومی برای برنامه‌ریزی و اجرای آنها.

جمعیت هدف در این برنامه، محدود به کلاس، سن، جنس، قوم یا نژاد خاصی نیست. از آنجا که بسیاری از سرطان‌زاهای رایج می‌توانند عوامل خطر برای دیگر بیماری‌های غیرواگیر نیز باشند، لازم است ائتلافی میان CNCCP و دیگر برنامه‌های وزارت بهداشت، همچنین دیگر وزارتخانه‌های دولتی و سازمان‌های وابسته شکل گیرد. کمیته‌های فنی، سایت‌ها را تعیین خواهند کرد. کمیته آکادمی اجرایی هر ۳۰ استان کشور، مسوول اجرای این برنامه در دانشگاه‌های علوم پزشکی خواهد شد و تحت نظارت رییس هر دانشگاه به فعالیت می‌پردازد. همچنین این کمیته، یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه را مسوول پیاده‌سازی این برنامه در آن استان خواهد کرد.

این برنامه به صورت پایلوت در ۵ استان کشور از مارچ ۲۰۰۷ آغاز به کار کرده و مذاکرات مداوم با سیاست‌گذاران سلامت و تلاش‌ها برای افزایش آگاهی‌های عمومی از طریق رسانه‌های جمعی با تاکید بر اینکه سرطان، یک اولویت بهداشتی است و پیشگیری از آن اهمیت زیادی دارد، رویکردهای اساسی برای اجرای این برنامه تعیین شد، بنابراین ضرورت ایجاد همکاری میان سیاست‌گذاران مختلف دولتی، غیردولتی، مالی و سلامتی با هدف مشترک کاهش بار این بیماری در جامعه، انکار‌ناپذیر است. از سویی تمرکز بر تشخیص زودهنگام، تسکین دردهای سرطانی و دیگر جنبه‌های مراقبت از سرطان، از دیگر اهداف دورتر این برنامه هستند. همچنین طرح ملی برای مراقبت‌های تسکینی در حال توسعه هستند.

در طول سال اول، فعالیت‌هایی طراحی و برنامه‌ریزی شده‌اند تا آگاهی‌های عمومی افزایش یابند. در این راستا، هفته‌ای به نام «هفته ملی مبارزه با سرطان» (۴ تا ۱۲ فوریه ۲۰۰۷) نام‌گذاری شد. همچنین کمیته ملی برای مراقبت‌های تسکینی و کنترل درد بیماران سرطانی، به عنوان اولین اولویت CNCCP تشکیل شد. ظرفیت‌سازی در حوزه‌ آموزش‌ افراد در این مورد و راه‌اندازی مطالعات پایلوت جهت امکان‌سنجی غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان‌های پستان، کولورکتال، پروستات و مثانه در استان‌های انتخاب شده، از دیگر موارد می‌باشد. یک استراتژی و راهبرد جامع، از جمله ممنوعیت تبلیغات و حمایت‌ مالی از مصرف دخانیات، افزایش مالیات روی محصولات تنباکو و برنامه توقف کشیدن سیگار نیز فرمول‌بندی شده است.

● چالش‌های پیش‌رو

عمده تضاد‌ها و درگیری‌ها و شکایات در مورد این برنامه در ایران، بر این اساس است که اثر پیشگیری اولیه به انواع خاصی از سرطان‌ها محدود می‌شود و بدون توجه به اینکه تا چه حد موفقیت‌آمیز است، نتایج آن در طول زمان (۱۵ تا ۲۰ سال آینده) به بار خواهد نشست، اما بسیای از سیاست‌مداران تمایل ندارند خود را در برنامه‌های طولانی‌مدت و دشوار درگیر کنند. به دلیل عوامل متفاوت بسیاری که در منابع مالی، منابع انسانی، فنی، دانش موجود از جمعیت هدف، اختلاف در اپیدمیولوژی و اثربخشی روش‌های استاندارد ایجاد شده وجود دارد، غربالگری‌های وسیع برای انواع خاصی از سرطان (مانند غربالگری ماموگرافی برای سرطان پستان) در حال حاضر توصیه نشده‌اند و نیاز داریم روش‌های مختلفی را براساس شرایط و منابع جامعه خود، استفاده کنیم. واضح است که ما باید حداکثر استفاده را از سیستم‌های تحت وب برای ارتباط، آموزش و همکاری میان موسسات ببریم. در همین زمان، آموزش و ظرفیت‌سازی از طریق همکاری‌های بین‌المللی، یک اولویت ضروری است. ما باید یک سیستم را برای پشتیبانی مالی در همه جنبه‌های مراقبت سرطانی توسعه دهیم.

منابع:

۱) www.who.org

۲) Mousavi SM. Implementation of Comprehensive National Cancer Control Program in Iran: an experience in a developing country. Annals of Oncology, ۲۰۰۸.

دکتر شادی کلاهدوزان