مرزهای رابطه بین والدین و فرزندان

گفتگو با دکتر پروین ناظمی روانشناس و مشاور خانواده

«پسر من ۱۱ ساله شده است اما هنوز هر از گاه مرا با ابراز محبت شدید بغل می‌کند و مثلا صورتش را روی بازویم می‌گذارد و می‌بوسد. زیاد می‌گوید که مرا بغل کن، نوازشم کن یا چیزهایی از این قبیل. راستش من کمی می‌ترسم. پسرم به سن نوجوانی نزدیک می‌شود و من می‌خواهم حدود را رعایت کنم و به او هم این حدود را یاد بدهم. چه کنم؟» این بخشی از نامه‌ یکی از خوانندگان سلامت (خانم ش) بود که تصمیم گرفتیم با یکی از مشاورن خانواده سلامت، دکتر پروین ناظمی، روان‌شناس و مشاور خانواده و مدرس دانشگاه، مطرح کنیم و از او جواب بخواهیم...

▪ خانم دکتر! متن نامه این خواننده سلامت را ملاحظه کردید. اجازه بدهید با این سوال شروع کنیم که از چه سنی لازم است پدر برای دخترش و مادر برای پسرش حد و حدودی در رابطه والد- فرزندی قایل شود؟

ـ ببینید، معمولا تا اواخر کودکی و اوایل نوجوانی، محبت والدین به صورت حمایت از بچه‌ها و توصیه و احتمالا امر و نهی است اما در همین دوران (اوایل نوجوانی) محبت به صورت برآورده کردن نیاز عاطفی نوجوان به جنس مخالف است. به همین علت، در دوران کودکی در حد لوس و وابسته نشدن و در دوران نوجوانی به شرط سوءاستفاده نکردن از محبت می‌توان این حالت را ادامه داد. پدر و مادر، آن‌قدر تجربه دارند که خودشان متوجه این موضوع بشوند؛ فقط باید بخواهند که وارد این وادی نشوند.

▪ منظور شما از نیاز عاطفی کودک به جنس مخالف چیست؟

ـ خب، این نیاز با نیاز به برقراری رابطه زناشویی فرق دارد. این موضوع را در همین ابتدا گوشزد کردم که سوءتفاهمی ایجاد نشود. کودک با نزدیک شدن به دوران نوجوانی، به علت تغییرات فیزیولوژیک و نیاز روانی، از نظر عاطفی ضمن توقع پشتیبانی و حمایت داشتن از طرف والدین، برای دیده شدن در جمع خانواده و دوستان و برای ارضای نیاز عاطفی که به جنس مخالف دارد، نیاز به توجه والدین به همان صورت ادامه کودکی اما با حالتی آمیخته با دادن استقلال و احترام، دارد.

▪ این محبت والدین برای ارضای نیاز عاطفی بر جنس مخالف چه فاید‌ه‌ای دارد؟

ـ خب، اگر شما بسیاری از روابط خارج از عرف خانواده و فرهنگ را که در میان پسران و دختران وجود دارد، در نظر بگیرید. اگر ریشه‌یابی کنید؛ می‌بینید ناشی از کمبود محبت والدین به ویژه در دوران نوجوانی است چون والدین، خود را از کنار فرزند نوجوان‌شان کنار کشیدند و به او بی‌اعتنایی کردند. البته با بزرگ شدن و رسیدن به دوران نوجوانی، به هر حال نیاز به برقراری رابطه زناشویی ایجاد می‌شود اما در یک خانواده سالم و متعهد به اصول اخلاقی، مسیر ارضای نیازها در جهت صحیح و سالم قرار خواهد گرفت.

▪ مگر توجه والدین، چه تاثیری دارد؟

ـ شما تا به حال دختر و پسری را دیده‌اید که با افتخار در کنار پدر و مادرش راه برود و آنان را به دوستان خود معرفی ‌کند؟ تا حالا دیده‌اید که بعضی دختر و پسرها چه لذتی می‌برند از رابطه‌شان با والدین؟ این نتیجه همان توجه و رابطه صمیمانه والدین است. همان توجه پدر به دخترش و توجه مادر به پسرش است؛ البته در چارچوب قوانین. این توجهات موجب می‌شود در دوران نوجوانی، فرزندان ما توجه کمتری به رفیق‌بازی و ارتباط نامناسب و خارج از حدود اخلاقی با جنس مخالف داشته باشند.

▪ گفتید قانون و حد و حدود روابط. خب، مرز این روابط بین والدین و فرزندان‌ کجاست؟

ـ سوال مناسبی است. پدرها و مادرها باید بدانند که برقراری رابطه با هر کسی تابع ظرفیت‌ها، فاصله‌ها، میزان صمیمیت و نزدیکی افراد به میزان علاقه و نیاز دوطرف به محبت یکدیگر است. بر همین اساس، اگر در زمان کودکی، فرزندمان در اتاق ما می‌خوابید، الان دیگر لزومی ندارد این کار انجام گیرد. اگر پیش از این او را همیشه در آغوش داشتیم و نوازش می‌کردیم و به اصطلاح مثل بچه با او رفتار می‌کردیم، الان جنس محبت‌مان فرق می‌کند. البته او را در آغوش حمایت خود می‌گیریم اما میزان و مقدار را کمتر می‌کنیم. باید در اتاق مستقل خود بخوابد و زمان بیشتری را نسبت به گذشته به کسب تجربه و ارتباط با دوستان خود که مورد تایید خانواده و شناخته شده‌اند، بگذراند. او باید بفهمد که پدر و مادر حامی او هستند و او را درک می‌کنند و او می‌تواند به آنها تکیه کند؛ اما در موارد غیرضروری، ارتباط جسمی آنها با یکدیگر لزومی ندارد.

▪ اگر فرزندی، این حد و حدود را شناخت، چگونه بفهمیم که از حد خودش بیرون رفته و آن‌وقت، چه‌کار باید بکنیم؟

ـ معمولا علایم و نشانه‌هایی دارد که والدین می‌دانند؛ یعنی پدر یا مادر می‌دانند چه زمانی نوجوان‌شان یا کودک بزرگسال آنان به مرز کنجکاوی جنسی رسیده است و پا را از مرز نیاز عاطفی به والد جنس مخالف خود فراتر گذاشته ‌است. ما یک‌سری نقاط حساس جنسی داریم که در روابط گوناگون مشخص‌کننده برقراری رابطه زناشویی است. لمس این نقاط موجب بروز سوءتفاهم می‌شود و معمولا کودکان و نوجوانان تا زمانی که از پدر و مادر خود حرکات مشابهی ندیده باشند (حتی اگر اتفاقی در جایی دیگر مشاهده کرده باشند) با والدین خود، چنین برخورد و رفتاری نخواهد داشت. همیشه رفتار خود والدین، این اجازه را به فرزندان می‌دهد که رفتاری مشابه را در پیش گیرند اما حتی اگر رفتار نادرست و خارج از عرف در زمینه روابط بین فردی از فرزندان‌مان مشاهده کردیم، نباید به طور مستقیم به آنان گوشزد کنیم چون آنان را مصمم‌تر و کنجکاوتر می‌کند و شاید زمانی که حس کنند دست‌شان رو شده، لجبازی کنند و رفتار خود را با شدت و حدت بیشتری بروز دهند. در این مواقع، بهتر است غیرمستقیم و با طرح بهانه‌هایی غیرواقعی و ظاهرا موجه، موقعیت‌های زمانی و مکانی را تغییر دهیم. خلاصه اینکه محبت والدین به فرزندان لازم است و به سلامت روان آنان کمک می‌کند اما والدین با رفتار خود باید به آنان آموزش دهند که مقدار این صمیمیت چه‌قدر است؛ بدون اینکه آنان را تحریک کنند و بدون اینکه پا را از تماس بدنی محبت‌آمیز معمولی فراتر بگذارند.

دکتر هومن خلیقی