بررسی جامعه شناختی ازدواج موفق در ایران

ازدواج سنگ بنای خانواده است و قرار دادی است قانونی یا مذهبی بین زن و مرد که برای مدتی بسته می شود

● مفهوم ازدواج و تحول آن را در ایران

ازدواج سنگ بنای خانواده است و قرار دادی است قانونی یا مذهبی بین زن و مرد که برای مدتی بسته می شود . برخی از علما ازدواج را در کامجویی می دانند و عده ای دیگر مقصود از ازدواج را تولید نسل و تشکیل خانواده می دانند ولی هیچ یک از اینها درست نبوده است چه زنان نازایی که برای شوهرانشان همسری دیگر می جویند . بنابراین کامجویی و لذت بردن محض تنها هدف ازدواج نیست و ازدواج های منقطع که در ایران شدیدا رو به کاهش است نمی تواند دلیلی برای آن باشد .

در ایران ازدواج به صورت کاملا مذهبی است یعنی باید خطبه ای خوانده شود و به صورت شرعی و قانونی این قرارداد بروی کاغذ بیاید :ولی در موارد خیلی زیاد در اکثر دهات ایران پسر و دختر قبل از رسیدن قانونی در محضر شرع ازدواج می کنند و بعد ازدواج آنها قانونی و رسمی می شود .

● از خصایص ازدواج ایرانی ای چهار خصلت را می توان نام برد:

۱) طویل بودن مدت ازدواج

۲) منع قانونی تعدد زوجات

۳) شروع ازدواج در سنین پایین

۴) ازدواج هم خونی یا ازدواج فامیلی (فرجاد ،۱۳۸۰ ،ص ۱۸ )

● ازدواج

ازدواج عملی است که پیوند بین دو جنس مخالف را بر پایه روابط پایای جنسی ،موجب می شود . بنابراین ،رابطه دو فرد از یک جنس چه به طور موقت و چه دائم ازدواج خوانده نمی شود . از سوی دیگر در تعریف ازدواج ،روابط جسمانی بین دو انسان از دو جنس مخالف به خودی خود کافی به نظر نمی رسد ،چه ازدواج مستلزم انعقاد قراردادی اجتماعی است که مشروعیت روابط جسمانی را موجب گردد . به بیان دیگر ،در راه تحقق ازدواج باید شاهد تصویب جامعه نیز باشیم .(ساروخانی ،۱۳۷۹ ،ص ۲۳ ).

ازدواج و قرارداد ناشی از آن دارای نوعی تقدس است . برخی تا آنجا پیش می روند که زوجیت را مهمترین وجه تمایز آن از دیگر روابط بین انسانها می دانند . مسیحیان کاتولیک چنان بر این بعد تاکید می کنند که از آن ،شکست ناپذیر بودن روابط زوجیت را مستفاد می دارند .(همان ،ص ۲۴ ).

● ابعاد اجتماعی زوجیت

با توجه به ورود فرهنگ به حریم زوجیت می توان گفت ازدواج به تمام معنی یک پدیده ی اجتماعی است. علی الخصوص که تحت نظارت دقیق و در مواردی نگران جامعه صورت می پذیرد.وجود قواعد سخت و دقیق ناظر بر ازدواج در طول تاریخ ، گواه همین مدعاست ، یعنی حضور دائمی جامعه در کار زوجیت و کوشش آن در راه به نظم و قاعده کشاندن آنچه میتوانست صرفا در جهت ارضای غرایز صورت بندد.به طور قطع میتوان گفت، هیچ جامعه ای نمی تواند در برابر ازدواج یا پدیده ای که توزیع ‍ژن را در آن تحت تأثیر قرار می دهد ،و از دیدگاهی بقای نسل و تطور کمی و کیفی آن بدان مربوط است – بی توجه ماند . پس پیدایی ممنوعیت ها ،محدودیت ها و مشکلات در راه گزینش همسر در رابطه با همین محدودیت ها و ممنوعیت هاست .

● عشق و ازدواج

هر چند همسران تمایل دارند هم سنگ یکدیگر باشند ،و گو اینکه انتخاب خود را با دقت بر ویژگیهای جسمانی طرف مقابل ،سن ،محیط اجتماعی و حتی مذهب او ، با معرفتی کامل انجام می دهند ،لیک مواردی وجود دارد که مهر و بویژه عشق رویائی بر همه این ها چیره می شود در چنین حالی حسابگری و خرد پایشان می لنگد و « منطق دل» بیان همه چیز را خود را عهده می گیرد این بدان معغناست که که توجیه ویژه ای لازم نیست و به قول معروف « عشق کور» است . باوجود این محققان پس از پذیرش ضرورت یک عشق معتدل ،از خود می پرسند آیا این عشق که در غاز زناشویی نسبتا گرم و جاندار است ، همواره چنین نیرومند خواهد ماند یا آنکه در طول زمان به سردی خواهد گرایید ذکر نظر کریک مان در این باره جالب است به عقیده او زن و شوهر باید بیاموزند که چگونه همراه با تغییر زندگی خود ،راه را تحول احساسات خویش هموار سازند بدین قرار ، هدف عشق زدایی از گزینش همسر نیست که در نتیجه موجبات حسابگرانه شدن یکی از بزرگترین تصمیمات انسانی را فراهم می سازد ،بلکه زدودن ابعاد رویائی و افراطی از آن است که ازدواج تابع خرد گردد ، از تجربیات انباشته بزرگترها سود برگیرد و هر قدر ممکن است عمل گزینش با شعور و آگاهی صورت پذیرد . (ساروخانی ،۱۳۷۹، ص ۱۱۰)

● ازدواج جوانان و نقش والدین در آن

بیان نویسنده معروف فرانسوی هالبواکس در زمینه نقش والدین در ازدواج جوانان روشنگر زمینه خاص همسر گزینی در ایران امروز می تواند باشد : به نظر او جای تعجب است عملی که ظاهرا بایستی فقط تابع انگیزه های جنسی باشد یعنی به صورت فردی و غریزی بدون آگاهی از هدف و نتایج خود صورت گیرد اینچنین تحت تأثیر کنترل اجتماعی قرار گیرد و این تأثیر از اینجاست که گروه وسائل خاص را جهت تأمین تسلط خود بر مخفی ترین رفتار انسان تعبیه نموده است و می تواند اعمال آنان را حتی با ایجاد تغییر در انگیزه هایشان صورتی دیگر بخشد .

در کل می توان گفت در ازدواج ایران ، نقش والدین بیش از جوامع دیگر به چشم می خورد: به طوری که هنوز می توان گفت خانواده ایرانی به خحصوص در مناطقی که کمتر با فرآیند تجدد آشنا شدند یکی از وظایف و کارکردهای خود را گزینش همسر برای فرزند یا فرزندان خود می داند . البته در فرآیند ازدواج ایران ،همسر یابی و گزینش همسر آرام آرام از یکدیگر منفک می شوند به طوری که جوانان به مرور در جریان مرحله اول یعنی همسریابی فعالتر می شوند اما به هنگام اتخاذ تصمیم نهایی که مستلزم ارزیابی و داوری است ،کار والدین و بزرگترها آغاز می شود . (ساروخانی ،۱۳۷۹،ص ۱۱۹)

● سن ازدواج در ایران

با وجود همه مسائل گزینش همسر در ایران با مشکلاتی مواجه می باشد :۱ . پراکندگی سنی ازدواج مخصوصا در مورد دختران . این امر تعیین هنجار سنی ازدواج را در ایران دچار اشکال می سازد . به عبارت دیگر ازدواج های زود رس (در ۱۲ یا ۱۳ سالگی )در کنار ازدواج هایی در ۲۷ یا ۲۸ سالگی به چشم می خورد و تعیین میانگین به تنهایی قادر به نشان دادن این پراکندگی نیست .

● بالا رفتن سن زوجین در ازدواج های جدید

تفاوت سن زوجین در ایران طبیعی به نظر می رسد و این تفاوت که صورتی از رجحان به خود می گیرد ،باید ادامه سایر برتریهای مرد در این زمینه خاص تلقی گردد. میزان این تفاوت ،تا آنجا که قابل احتساب است در اکثر موارد ،بین چهار تا دوازده سال است . تعارض بین خواست و واقعیت ،از جهت دیگر باید نشان دهنده مسیری باشد که در آینده نزدیک خانواده ما بدان روی می آورد . هنگامی که انسان ها واقعیتی را دست کم در بیان نفی می کنند ،باید از انجام آن خودداری کنند و یا آنکه بعدا بدان تمایل نورزند . لذا از اینجا نیز باید تفاوت های سنی بیش از شش سال را در آینده رو به کاهش تلقی نمود . شاید برداشتی که از حرکت این پدیده در فرانسه به نظر لاندری می رسد مصداقهایی در ایران نیز پیدا کند "به نظر او از هشتاد سال پیش سن ازدواج برای مردان یک سال و ده ماه تقلیل یافته ،در صورتی که در مورد زنان ،این تقلیل فقط به دو ماه می رسد و این امر باید به کاهش تفاوت سنی بین زن و مرد بینجامد . بیان ژیر ارد در همین زمینه چنین است :«در ۵۰ درصد موارد ،با تمایلی به تقلیل ،شوهر به گروه سنی پنج سال بالاتر از زن متعلق است . در یک چهارم خانواده ها . با تمایلی به افزایش ،زن و شوهر در یک گروه سنی پنج ساله قرار می گیرند.»

● ازدواج از دیدگاه فرهنگی

تئوری همسر گزینی با توجه به شرایط خاص هر جامعه جهاتی افتراقی می یابد :لیکن در عین حال صفاتی کلی در ورای تفاوت های اجتماعی ،آن را مشخص می سازد . گزینش همسر هیچگاه بدون هنجار نیست ،و نظریه وصلت آزاد یعنی پیوند هر انسان با انسان دیگر بدون توجه به موقعیت های اجتماعی هر یک – که در بعضی جهات تشابهی با نظرات مربوط به اختلاط یا آمیزش آزاد می یابد – در واقعیت پیاده شدنی نیست . با این همه ،در جامعه صنعتی ،بر خلاف آنچه درباره جامعه سنتی صادق است انسان بیشتر تنها و دور از کنترل والدین به بازار ازدواج روی می آورد ،لیکن در هر دو جامعه به نظر می آید که انسان بیش از آنکه همسری را به خواست خود برگزیده باشد ،شخصی را که جوابگوی مشخصات اجتماعی و فرهنگی اوست باز یافته است . در جوامع صنعتی ،انسان با ضوابط تازه ای سنجیده می شود . مدارک تحصیلی و توانایی های فرد ،جانشین ضوابط خانوادگی (آن گونه که در یک جامعه سنتی مطرح است )می گردد . اما در هر دو مورد ،باید محکهای اجتماع ،عیارهای مشابه و یا مکمل در زوجین باز یابد . (ساروخانی ،۱۳۷۹ ،ص ۱۳۱ )

● ازدواج زود رس در ایران

ازدواج در ایران از سنین پایین شروع می شود . قانون مدنی سن ازدواج را برای مردان ۱۸ سال تعیین کرده است ولی خلاف آن کمتر از ۱۸ سال در اکثر شهرها و دهات و ایلات فراوان به چشم می خورد و دختران ۹ یا ده ساله تا ۱۴ ساله فراوان به عقد و نکاح مردان و حتی پیر مرد ها در آمده اند . در ایران باستان چنین رسمی نبوده است و پس از ظهور اسلام ازدواج های زود رس معمول شده است و می توان گفت غیر از عرف و عادت و سنت و سلیقه مردها ،که دختران جوان را بر دختران با تجربه ترجیح می دادند عامل اقتصادی و ترکیب اجتماعی از علل مهم ازدواج پیش رس می باشد و با توجه به سال متوسط ازدواج در کشورهای اروپایی که برای زنان حدود ۲۰ سال به بالا و برای مردان از ۲۵ سال ببالا ست متوجه ازدواج زود هنگام در جامعه خود خواهیم شد .

▪ عوامل زیر در عقب انداختن ازدواج در ایران موثر بوده اند:

۱) بوجود آمدن تعلیمات متوسطه که تاز بیکاری جوانان جلوگیری می کرد (برای دختران و پسران )

۲) خدمت نظام برای مردان

۳) دشواری تامین معیشت که بر اثر آن تمام افراد خانه مجبور شده اند و لذا ضرورت کسب تخصص که مدتی جوانان را می گیرد و تا تخصص به دست آورند سالها طول می کشد .

۴) پیدایش تفریح و سرگرمی و به خصوص آزادی بیشتر مردان و زنان در هم صحبتی .

۵) در قدیم مرد پای بند منسبات اقتصادی و اجتماعی و رعایت امور خانوادگی بود لذا زنی جوان انتخاب می کرد و بقیه امور برایش حل شده بود در حال حاضر مرد و زن دنبال شریک زندگی هستند که از نظر روحی و فکری با هم هماهنگ باشند و زن عروسکی و یا فرزند زا را در قشر های متوسط و بالای جامعه شهری ترجیح نمی دهند و اینها باعث عقب افتادن ازدواج شده است . (فرجاد ،۱۳۸۰ ،ص ۱۹ ).

جو عاطفی خانواده : منظور از جو عاطفی خانواده ،نحوه ارتباط و طرز برخورد افراد یک خانواده با یکدیگر است . نظر افراد خانواده نسبت به هم ،احساسات و علاقه آنها به یکدیگر ،چگونگی دخالت ،یا عدم دخالت آنها در کارها و همکاری یا رقابت آنها با یکدیگر ،نشانگر نحوه ارتباط اعضای خانواده است .

▪ رابطه اعضای یک خانواده ممکن است به سه صورت ظاهر گردد:

۱) دموکراسی

۲) آزادی مطلق (یا عدم دخالت در کار یکدیگر )

۳) دیکتاتوری

● ناسازگاریهای جنسی در زندگی زناشویی حاصل از ازدواج

بین رابطه جنسی و رضایت خاطر از زندگی زناشویی و میزان بین زن وشوهر رابطه مستقیمی وجود دارد . به سخن دیگر ،هر چه میزان علاقه زن و شوهر بیشتر باشد ،رابطه جنسی و رضایت از آن افزونتر می گردد . عکس این نیز صادق است :اگر دختران در شرایط نامناسبی تن به ازدواج دهند نتایج نادرستی به بار می آورد . کمی سن ،بی تجربگی و اختلاف سن – که وابستگی مالی را نیز به همراه دارد – از مشخصات زنان از شوهر جدا شده (مطلقه )است .

حدود نیمی از زنان مطلقه با علاقه زیاد و رابطه جنسی رضایت بخش زندگی می کرده اند . با این وجود ،جدایی صورت گرفته است . نقش عوامل عاطفی و جنسی به عنوان عامل ثانوی بوده و اموری مانند استقلال زن و درجه مسوول بودن مرد ،تعیین کننده علاقه زن به مرد می باشد . مشکلات اساسی زنان را امور مالی و اخلاقیات شوهر تشکیل می دهد . در حالی که مردان مساله ارتباط جنسی را مهم ابراز می کنند . توقعات جنسی در زندگی زناشویی بیشتر از سوی مرد مطرح می شود که در صورت بر آورده نشدن این توقعات ،کجرفتاریهایی را به صورت عیاشی پدید می آورد . این کجرفتاریها خود سبب بروز نابسامانیهای مالی شده و به دلیل همین مشکلات مالی و ضعف مرد در ایفای نقش های محوله ،زن مجبور به تقاضای طلاق می شود .

● دلایل کم دوام بودن ازدواج ها

ازدواج ها در ایران از زمان های قدیم به دلایل مختلف از ماندگاری کمی برخوردار می باشند:

۱) کم سن و سالی مرد و زن :اگر مرد و زن کم سن و سال باشند ،ناسازگاریشان بعد از اطفای شهوت بیشتر می شود . این نکته به ویژه در بین آن دسته زنان جامعه روستایی ایرانی که در زیر سن بلوغ ازدواج کرده اند صادق است .

۲) بی فرزندی و کم فرزندی :بی فرزندی و کم فرزندی هم سبب ناپایداری ازدواج می شود . اگر پس از ازدواج خانواده محل ستیزه باشد . و پدر و مادر از هم جدا شوند ،فرزندان راحت ترند . اما بسیاری از پدر و مادرها به خاطر فرزندانشان ناراحتی و مشکلات را تحمل می کنند و برای ْآسودگی کودکان به زندگی ناگوار خود ادامه می دهند . یادآوری این نکته ضرورت دارد که وجود فرزندان در زندگی زناشویی ،همواره ،یکی از عوامل مهم جلوگیری از طلاق بوده است .

۳) نداشتن توافق اخلاقی و سازش : محیط سالم یک خانواده پس از ازدواج و به عبارتی دیگر ،جو عاطفی آن به عوامل گوناگونی همچون موارد ذیل بستگی دارد :

- نحوه ارتباط و طرز برخورد افراد یک خانواده با یکدیگر

- نظر افراد خانواده نسبت به هم

- احساسات و علایق آنها به یکدیگر

- چگونگی دخالت یا عدم دخالت آنها در کارهای هم

همکاری یا رقابت آنها با یکدیگر .

در کل از این قضیه چنین می توان نتیجه گرفت که ازدواجی که در بین دو طرف آن توافق اخلاقی و سازش وجود نداشته باشد ،زودتر متزلزل می شود و آثار این تزلزل در رفتار و حالات عاطفی و روانی حاصله این ازدواج یعنی فرزندان مشاهده می گردد .

۴) فقر فرهنگی و آموزشی :

محبت ،گرمی بین زوجین ،اجتماعی بودن ،آزادی ،امور اقتصادی و برقراری تفاهم و دموکراسی ،اصولی هستند که باید در یک زندگی مشترک مورد توجه قرار گیرد . . در کل متناسب با همین هدف باید قبل از آن نیازهای کلی جوانان و مراحل رشد آنها را باید در نظر داشت و متناسب با آن و در نظر گرفتن ساعات تفریح ،استراحت و فعالیت های جمعی برنامه را تنظیم نمود .

ازدواج موفق : برای ازدواج موفق باید گفت که روانشناسان عقیده دارند که شناخت نسبی و تفاهم بین دختر و پسر ها واجب و ضروری است . از نظر فرهنگی نیز باید یاد کرد که خانواده ها نباید از هم دور باشند .

امروزه در ابتدای ازدواج زوجین رویایی فکر می کنند و از مسائل مادی چشم پوشی می کنند و همین باعث می شود بدون تدبیر عمل کنند و عشق پایدار و عمیق در این گونه زندگی ها نباشد .

و همین باعث شده است که به دلیل ایجاد مشکلات در همین زمینه ،سمینارها و کارگاهها و جلسات برای مقابله با این مشکلات ایجاد شود تا جوانان ازدواج موفق داشته باشند .

در ازدواج احساس و مفهوم عشق به خصوص در دوران معاصر بسیار به چشم می خورد . و بعد احساسی زوجین بسیار مورد توجه زوجین است غافل از اینکه قوای عقلانی این رابطه به فراموشی سپرده می شود و همین باعث می شود که شناخت زوجین از هم کمتر باشد . و همین پایه های یک زندگی را سست می کند . در واقع هر کدام از طرفین باید اول خود را بشناسند . یعنی به اصطلاح روانشناسان به ملاقات خود بروند تا همین پایه شناخت طرف مقابل را بسازد .

متا سفانه در ایران امروز جوانان جنبه های عقلانی را در نظر نمی گیرند و احساسا ت عمقی و آتی و عقلانی خود را فدای احساسات آنی و لحظه ای خود می کنند و همین باعث می شود که آمار طلاق و به خصوص طلاق عاطفی تکان دهنده به نظر برسد .

● ازدواج ها ناموفق برخاسته از آشنایی های اینترنتی

امروزه ازدواج های حاصل از آشنایی از طریق اینترنت بسیار رواج پیدا کرده است . در واقع امروزه اینترنت حس بی اعتمادی را در زوجین به شدت افزایش می دهد . چرا که اولین سوالی که به ذهن هر یک از طرفین خطور می کند این است که آیا همسرشان با افراد دیگری هم قبل آنها رابطه داشته است یا نه و در واقع مرحله اول در فضای مجازی طرفین می خواهند که یک باور مصنوعی و آرمانی از خود به طرف مقابل خود منتقل کنند که مطابق با آنچه که واقعا هستند نمی باشند . و آمار ازدواج موفق از طریق اینترنت بسیار پایین است و استثنائاتی که پیدا می شود افرادی می باشند که از نظر برخورد و رفتاری و عقلی پخته می باشند وبه صورت تصادفی با افراد هم کیش خود آشنا می شوند و این رابطه به یک ازدواج موفق منتهی می شود . و امروزه کارشناسان معتقدند که ازدواج های اینترنتی به دلیل اینکه آگاهی لازم ایجاد نشده است و کاملا با چهره واقعی افراد در زندگی روزانه متفاوت می باشد (چهره ارائه شده در اینترنت )،این ازدواج ها مکوم و منجر به جدایی هستند . جوانان معیار آشنایی قبل از ازدواج را به هر نحو ممکن ،درست و نادرست معیار زندگی خود قرار داده اند . و برای همین به شیوه های نامناسب همسریابی از جمله از طریق اینترنت دست می زنند . که همین باعث می شود عواقب سخت و جبران ناپذیر روحی – روانی برای دو طرف پدید آید . و در واقع می توان گفت که شناخت کاملا عکس از طرف مقابل در آشنایی اولیه کسب می کنند . و وقتی می بینند در زندگی کاملا متفاوت می شوند ،بسیار آزرده می شوند و محکوم به جدایی و یا در صورت تحمل زندگی سخت و یا تا آخر عمر طلاق عاطفی می شوند .

● عوامل موثر بر ازدواج

از دیدگاه جمعیت شناسی ،ازدواج از عوامل موثر در ایجاد و استعداد بالقوه افزایش جمعیت و منشاء تاثیرات فراوان در ساخت سنی و جنسی آن است .

یعنی ازدواج در سنین پایین و بالا آثار متفاوتی در ساختمان جمعیت دارد (سید میرزایی ،۱۳۸۱ ،ص ۷۸ ).

سینگ از جمله کسانی است که روی مسائل مربوط به ازدواج بحث کرده است . وی تمامی تغییرات را به بهبود (اقتصادی و اجتماعی )ناشی از تغییر کشاورزی معیشت یبه کشاورزی نیمه تجاری مرتبط دانست . با رونق اقتصادی ،تحصیلات به شاخص اساسی بهبود موقعیت تبدیل شد . در این خصوص زنان تحصیل کرده از اهمیت بالاتری برخوردار بوده و به عنوان تقویت کننده موقعیت خانواده عروس و خانواده داماد در نظر گرفته شدند صرف وقت بیشتر در مدرسه به منزله سن ازدواج بالاتر بود .زنانی که در سنین بالتری ازدواج کرده بودند ،این رسم را قبیح کرده و خواستار آن بودند که دخترانشان در سنین بالاتری ازدواج کنند . اما این موضوع نیز پیش آمد که تنظیم ازدواج یک دختر به طور فزاینده ای برای والدین مشکل شده و دقت بیشتری را در افزایش سن ازدواج نیز نقش داشت . این امر به همراه تغییر به سمت پرداخت جهیزیه ،بدین معنی بود که دختران به عنوان یک مانع اقتصادی برای والدین دیده شده و احتمالا والدین را برای داشتن فرزندان کمتر تشویق می کردند . (وندن هیول و مک دونالد ،۱۳۸۱ ،ص ۱۳۱ ).

عادله فخری اسفستانی