خارش پوست و علل آن

خارش یک حس ناخوشایند است که فرد را متمایل به خراشاندن بدن می کند این حس یکی از شایع ترین شکایات پوستی است و گاهی آن قدر شدید می شود که خواب و آرامش را از فرد می گیرد

خارش یک حس ناخوشایند است که فرد را متمایل به خراشاندن بدن می کند. این حس یکی از شایع ‌ترین شکایات پوستی است و گاهی آن ‌قدر شدید می ‌شود که خواب و آرامش را از فرد می‌ گیرد. شدت خارش گاهی به حدی است که بیمار با خاراندن‌ های مکرر، بدنش را زخم می‌ کند.

دلایل متعددی برای خارش پوست وجود دارد که برخی از آنها مربوط به بیماری ‌های پوستی است و برخی مربوط به بیمار‌ی‌های عمومی مثل هپاتیت C،

بیماری‌ های انسدادی کبد، نارسایی کلیه، کم‌ کاری یاپرکاری تیروئید، کم‌ خونی ، فقر آهن، پُرخونی، برخی سرطان‌ های خونی مثل لوسمی و لنفوم(به خصوص لنفوم هوچکین)، میلوما، سرطان ‌های داخلی، انگل ‌های روده‌ای، ام ‌اس، ایدز و برخی بیماری‌ های اعصاب و روان . دیابت نیز به کرات جزو علل داخلی خارش مطرح می ‌شود، اما اغلب افراد مبتلا به دیابت خارش ندارند.

بنابراین اگر فردی با خارش عمومی مزمن به پزشک مراجعه کرد، اول باید یک معاینه و آزمایش کامل برای بررسی بدخیمی‌ های داخلی و بررسی عملکرد تیروئید، کبد، کلیه و حتی ایدز و هپاتیت انجام شود.

خارش عمومی بر اساس نوع بیماری که ایجاد می کند طبقه بندی می شود: خارش کلیوی، خارش صفراوی، خارش ناشی از بیماریهای خونی، خارش بیماریهای غدد درون ریز، خارش در ارتباط با بدخیمی ها و خارش بدون علت عمومی.

خارش ناشی از بیماریهای کلیوی که معمولا به دلیل نارسایی مزمن کلیه اتفاق می افتد. در این بیماری افزایش سطوح یونهایی مثل کلسیم، منیزیوم و فسفات می تواند نقش موثری در بروز این نوع خارش باشد. از طرفی افزایش سطح ویتامین A اپیدرم و سطوح بالای سرمی سروتونین در بروز خارش، خشکی و درد پوست موثر است.

خارش ناشی از بیماریهای صفراوی با کاهش جریان صفرا منجر به بروز خارش می شود تئوری اصلی بروز خارش رسوب نمک صفراوی است که امروز این تئوری نا صحیح عنوان شده است. امروزه علل اصلی بروز خارش نمک صفراوی هیستامین و اپیوئیدهای سرم هستند.

خارش با منشأ مشکلات خونی : آهن یک فاکتور حیاتی در بسیاری واکنشهای آنزیمی است. اگر چه کمبود آهن به عنوان دلیل خارش ثابت نشده است ولی می تواند در بسیاری از مسیرهای متابولیک دخالت کند. از آنجایی که اکثر بیماران با خارش و کمبود آهن، کم خون نیستند، بنابراین دلیل خارش هموگلوبین نیست.

خارش با منشاء غدد درون ریز : بیماریهایی که می تواند باعث بروز خارش شود شامل:

▪ هیپرتیروئیدیسم با پرکاری تیروئید افزایش هورمونهای تیروئیدی باعث فعال شدن کینینها و به دنبال آن خارش می شود.

▪ هیپوتیروئیدیسم یا کم کاری تیروئید با بروز خشکی پوست باعث خارش می شود.

▪ دیابت علت آن ثابت نشده است ولی ابنورمالیتی متابولیک، اختلالات اتونوم و نوروپاتی دلایل آن می تواند باشد.

خارش در انواع بدخیمی ها به دلیل آزاد شدن توکسین ها و سیستم ایمنی ایجاد می شود. در بیماران مبتلا به بیماری هرچکین و سندرم کار سینوئید خارش ممکن است بسیار شدید باشد.

از بیماری ‌های داخلی که باعث خارش می‌ شود، نوعی پُرخونی به نام "پلی ‌سیتمی ورا" است که در آن، بیش از یک‌ سوم افراد از خارش رنج می برند. خارش این افراد بیشتر با تغییر حرارت و به خصوص دقایقی بعد از استحمام است. علتش هم مشخص نیست و کمی آسپیرین موجب تخفیف فوری خارش در‌ آن ها می‌ شود. اما از بحث بیماری ‌های داخلی که بگذریم، بیماری‌ های پوستی متعددی وجود دارند که خارش جزو شکایات اصلی مبتلایانش است، مثلا اگزمای سرشتی، گال و درماتیت هرپسی ‌فرم.

● عوامل تشدید خارش

بیشتر خارش‌ها با گرما تشدید می ‌شوند. همچنین استرس ، اضطراب و ترس نیز می ‌تواند خارش را تشدید نمایند. اکثر خارش‌ها ، شب ‌هنگام ، زمانی که فرد از کار و فعالیت روزانه فارغ می ‌شود ، تشدید می ‌شوند. کانال گوش خارجی ، سوراخ بینی و ناحیه اطراف مقعد و ناحیه تناسلی ، نواحی مستعد خارش محسوب می ‌شوند.

خارش می ‌تواند ریشه عصبی داشته باشد. برخی خارش‌ ها در حیطه بیماری‌ های پوست و مو بسیار مرتبط با مسایل روحی و روانی هستند و به همین علت به آن ها درماتیت‌های عصبی ( نورو درماتیت ) می ‌گویند. در این بیماری‌ ها فرد تمایل شدیدی به خاراندن برخی نواحی در دسترس پوست دارد و از خاراندن این نواحی لذت می ‌برد و یک سیکل معیوب از خارش و خاراندن درست می ‌شود و پوست شبیه پسوریازیس می‌ شود. در درمان این افراد باید حتما به مسایل روحی توجه شود و درمان موضعی به تنهایی جواب نمی‌ دهد.

در برخی موارد مثل کهیر، علت اصلی خارش ماده هیستامین است. کهیر می‌ تواند به دلیل مصرف یک دارو یا غذای خاص یا به دلیل برخی عفونت ‌ها باشد. البته علل متعدد دیگری هم برای کهیر وجود دارند، مثلا ممکن است نور آفتاب یا تماس با آب یا تماس با سرما یا ارتعاش موجب کهیر شود.

گاهی حساسیت‌ پوستی به برخی مواد، موجب خارش ‌های شدید می ‌شود، مثل برخی افراد با مصرف اسپری ضدعرق و خوش ‌بو کننده زیر بغل، دچار حساسیت می ‌شوند.

▪ درمان خارش ‌:

قدم اول درمان ، تشخیص علت خارش است و بدون این امر، درمان بسیار مشکل است اما برخی اقدامات وجود دارند که می‌ تواند به تخفیف خارش کمک کنند، مثلا خنک نگه داشتن محیط و پرهیز از حمام‌ داغ و لباس‌ پشمی. خشکی پوست هم یکی از علل مهم خارش است، لذا در بیمارانی که از خشکی پوست رنج می ‌برند، چرب و مرطوب نگاه داشتن پوست برای تخفیف خارش اهمیت بسیاری دارد. در افراد مسن، خشکی یک علت مهم و شایع است که باید مراقب استفاده از شوینده‌ های نامناسب پوست و استحمام ‌های مکرر که باعث خشکی پوست می ‌شوند، باشند و مرتب از کرم مرطوب ‌کننده استفاده نمایند.

برخی داروهای موضعی نیز می ‌توانند موجب کاهش‌ خارش‌ های موضعی شوند، مانند بی‌ حس‌ کننده‌ های موضعی (مثل کرم لیدوکائین، ژل نیزوکائین) و برخی آنتی هیستامین ‌های موضعی(مثل کرم داکسپین) و محلول‌های موضعی حاوی کامفور یا مفتول. کورتون موضعی هم در برخی موارد که علت خارش، التهاب است (مثل اگزماها) می ‌تواند مفید باشد. کرم یا لوسیون کالامین نیز می ‌تواند مفید باشد. باید توجه داشت که تمام داروهای موضعی گاهی می ‌توانند خود موجب ایجاد آلرژی و حساسیت شده و موجب تشدید خارش گردند، بنابراین مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک و ترجیحا با تجویز متخصص پوست باشد تا از مشکلات احتمالی جلوگیری نماید. از نظر داروهای خوراکی هم، آنتی ‌هیستامین ‌ها از شایع‌ ترین داروهای تخفیف خارش‌اند، اما بسیاری از این داروها خواب‌ آور هستند، لذا افراد به خصوص کسانی که رانندگی می‌ کنند یا افراد مسن باید بسیار مراقب باشند. داروهای آنتی هیستامینی که خواب‌آور نیستند، روی خارش اثر ندارند، مگر در مورد کهیر. از برخی داروهای ضد مخدر نیز اثرات ضد خارش دیده شده و در نهایت از نور درمانی نیز می‌ توان در برخی خارش‌ ها استفاده کرد.

دکتر محمد علی نیلفروش زاده [ متخصص پوست و مو ]