مادر شاغل و مشکل شیردهی

توصیه ها و هشدارهای دکتر محمداسماعیل مطلق به مناسبت روز جهانی شیر مادر

همسرش می‌گوید: «به نظر من که غصه و ناراحتی‌ات بی‌مورده بیشتر زنان شاغل به بچه‌های خود شیر‌خشک می‌دهند...

الان مادرهای خانه‌دار هم همین کار را می‌کنند چه برسد به تو.» مادرش می‌گوید: «مادرجان! ما که نمی‌توانیم بنشینیم و گرسنگی بچه‌مان را تماشا کنیم می‌خواهی نرو سرکار.» کارفرمایش می‌گوید: «با این اوضاع اقتصادی واقعا به صرفه نیست کارمندهای با قابلیتی مثل شما را از دست بدهیم ولی مادری با کارمندی نمی‌خونه!» اینها بخشی از صحبت‌هایی است که بسیاری از مادران شاغل در آخرین روزهای بارداری از نزدیک‌ترین افرادی که می‌توان روی حمایتشان حساب کرد، می‌شنوند. به همه این موارد، خستگی پس از زایمان و سردرگمی ‌از اینکه چگونه باید به این موجود کوچک رسیدگی کرد هم اضافه کنید اما آیا شاغل بودن در تضاد با مادری کردن و به ویژه شیردهی است؟ دکتر محمداسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت پاسخ می‌دهد.

▪ آیا شاغل بودن در تضاد با مادری کردن و به ویژه شیردهی است؟

به نظرم در صورتی که مادران آموزش‌های لازم را دریافت کنند، مورد حمایت قرار گیرند و مزایای شیردهی را بدانند هرگز حاضر نمی‌شوند به هیچ علتی، حتی شغل خود، از آن رابطه عاطفی میان کودک و مادر هنگام شیردهی -که از مهم‌ترین مزایای شیردهی به کودک است- بگذرند. آیا خانم جوانی که تازه مادر شده می‌داند شیردهی باعث انقباض رحمش می‌شود و درنتیجه از خونریزی پس از زایمان پیشگیری می‌شود؟ آیا می‌داند مشکلاتی مانند پوکی‌استخوان مادر و سرطان‌پستان از عوارض امتناع از شیر دادن به کودک است؟ آیا می‌داند تغذیه بیشتر با شیر مادر باعث افزایش بهره هوشی فرزندش می‌شود؟ متاسفانه علاوه بر حمایت نشدن مادر، ما ضعف اطلاع‌رسانی هم داریم. ما نیاز داریم از دوره نوجوانی به بچه‌ها چه دختر چه پسر در مورد فواید شیر مادر و راه‌های کمک به مادران شیرده و اینکه این کار باید مورد احترام قرار گیرد آموزش داده شود و در موردش بحث کنند. شیر دادن به بچه‌هایمان را نباید بی‌اهمیت بدانیم چون با حمایت از مادران شیرده و تضمین موفقیت آنها، سلامت جامعه تامین می‌شود و سلامت جسمی و روانی جامعه به سلامت تک‌تک افراد جامعه وابسته است.

▪ اما بسیاری از مادران شاغل هستند که به مزایای شیردهی هم آگاهند ولی موفق به انجام این کار نمی‌شوند و به کودکشان شیرخشک می‌دهند. چه توصیه‌ای برای این گروه از مادران دارید؟

بله، متاسفانه براساس تبلیغات کارخانه‌های شیرخشک‌سازی بچه‌هایی که شیر مادر می‌خورند نیاز به غذای کمکی دارند در حالی که ثابت شده در صورت عملکرد صحیح مادران، تقریبا همه آنها می‌توانند کودکانشان را با شیر خود بزرگ کنند بدون آنکه شیرشان کم شود. شیردهی باید در هر لحظه از اوقات شب و روز به دلخواه کودک انجام شود به‌ویژه مکیدن‌های شبانه در شیرسازی نقش مهمی دارند.

▪ اما شیردهی شبانه برای مادر کارمند سخت است.

شیردهی مادران کارمند متناسب با شرایط کاری مادر، محل کار و فردی که از نوزاد نگهداری می‌کند، منحصر به خود اوست. مادر باید از مرخصی شیردهی استفاده کند. اگر محل کار مادر به منزل نزدیک است، او می‌تواند در خانه به کودک خود شیر بدهد. در صورت دور بودن محل کار از منزل، مادر باید شیرخود را بدوشد و نگهداری کند تا به نوزاد داده شود. مادر باید از مراقب کودک خود بخواهد کودک را با بطری تغذیه نکند؛ صبح قبل از خروج از خانه، کودک را با شیر خود تغذیه کند و بقیه شیر را بدوشد و در یخچال بگذارد تا برای وعده بعد با قاشق یا فنجان به او بدهند. مادر غیر از هنگامی ‌که در محل کار است، نباید شیرخوار را ترک کند و هر زمان که در منزل حضور دارد (مانند وقتی از سرکار می‌آید، شب‌ها و روزهای تعطیل) باید کودک را به دفعات بیشتری با شیر خود تغذیه کند.

▪ چرا نباید شیر دوشیده را با شیشه به نوزاد داد؟

چون صرف‌نظر از احتمال آلودگی این وسایل، شیشه و پستانک ممکن است باعث ایجاد اختلالاتی در تداوم شیردهی شود برخلاف تصور افراد، پستانک نیاز و غریزه کودک را برای مکیدن ارضا نمی‌کند و نیاز شیرخوار به نوعی از مکیدن است که در ارتباط با سینه مادرش باشد. دادن پستانک به نوزاد، اشتباهی بزرگ است و به ضرر مادر وکودک و به سود تجار شیرخشک است. حتی مادرانی که در مرخصی زایمانند با این تصور که زمان رفتن به سر کار نزدیک است، نباید شیرخوار را با بطری و شیر مصنوعی آشنا کنند.

▪ دوشیدن شیر برای ذخیره آن واقعا سخت است. برای این ‌کار چه توصیه‌ای دارید؟

بعضی از مادران از دوشیدن و ذخیره‌کردن شیر غافل می‌شوند و هنگام شب یا دم صبح که خسته و پرتنش هستند، سعی می‌کنند با عجله کمی ‌شیر بدوشند و سرکار بروند که قطعا امکان‌پذیر نخواهد بود. مادر باید شیر خود را هر ۳ ساعت یک بار بدوشد. این کار برای تداوم شیردهی بسیار مهم است. می‌تواند شیر دوشیده‌شده را در محل خنک سر کار نگهداری کند و برای تغذیه شیرخوار به منزل بیاورد. تخلیه پستان‌ها، تولید شیرمادر را افزایش می‌دهد. به علاوه مادر شاغل و شیرده باید مراقب تغذیه‌اش باشد. غذای مغذی مختصری (بین وعده‌های اصلی) در محل کار مصرف کند. توصیه خوب دیگری که قطعا راهگشای مادران است، استفاده از تجربه‌های دیگر زنان شاغل که شیر می‌دهند، است.

▪ اما گاهی با دوشیدن اصولی هم شیر جاری نمی‌شود و این مشکل بسیاری از مادران است. چرا؟

آمادگی مادر برای دوشیدن شیر و تحریک رفلکس جاری شدن شیر مهم است. دوشیدن شیر، هنگامی‌ که مادر آرامش بیشتری دارد. مثلا صبح یا پس از شیر دادن به شیرخوار که جریان شیر برقرار شده، مفیدتر است و توصیه می‌شود. حتما پیش از دوشیدن شیر، مادر باید دست‌هایش را با آب و صابون بشوید و ظرف‌های مورد نیاز برای جمع‌آوری شیر را بجوشاند، سپس در محیطی آرام و خلوت یا کنار یکی از نزدیکان خود (مادر و خواهر) بنشیند و به کودک خود بیندیشد یا به او نگاه کند که به جاری شدن شیر کمک می‌کند. نوشیدن مایعات گرم، دوش گرفتن یا کمپرس گرم پستان‌ها هم مفید است. مالش دادن پشت مادر و ماساژ دادن پستان‌ها از بالا به پایین باعث تسریع برقراری جریان شیر می‌شود.

▪ چقدر شیر برای شیرخوار بدوشیم؟

بچه‌ها در هر وعده حدود ۶۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر شیر می‌خورند، بنابراین برای ذخیره شیر در وعده‌های ۶۰ میلی‌لیتری شاید لازم باشد مادر چند بار در روز شیر خود را بدوشد و سپس همه را با هم در یک ظرف ذخیره کند.

▪ حرف آخر؟

اگر ساعت کاری طوری است که نیازی به فریزکردن شیر نیست، بهتر است شیر دوشیده‌شده‌ را در دمای اتاق ۲۵ درجه سانتی‌گراد بگذارند چون حدود

۶ تا ۸ ساعت قابل نگهداری است. اگر شیر در کنار کیسه یخ باشد تا ۲۴ ساعت و اگر در دمای ۴ درجه یخچال باشد تا ۴ روز قابل نگهداری است. ذخیره شیر در مقادیر ۳۰ یا ۶۰ میلی‌لیتری باعث می‌شود شیرخوار تا زمانی که به منزل می‌رسید چند بار شیر بخورد و خوشحال و راضی باشد. البته به خاطر داشته باشید بوی شیر تازه نسبت به فریز شده متفاوت است و شیرخوار تمایل دارد در مواقعی که به خانه می‌رسید از گرمای بدن مادر و نوازش‌های او لذت ببرد و پستان مادر را بمکد.

مریم معروف