فناوری اطلاعات و آموزش متوسطه

فناوری اطلاعات و ارتباطات امروزه به صورت یک پدیده قدرتمند و تاثیرگذار بر زندگی فرد و جامعه جایگاه خاص و مهمی را در آموزش عالی و متوسطه به خود اختصاص داده است

فناوری اطلاعات و ارتباطات امروزه به صورت یک پدیده قدرتمند و تاثیرگذار بر زندگی فرد و جامعه جایگاه خاص و مهمی را در آموزش عالی و متوسطه به خود اختصاص داده است. دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم دنیایی است که هر روزه بیش از پیش از فناوری زایا و پویا بهره می‌جوید و الزاما هر اندیشمندی را به شناخت اهمیت و ضرورت فهم درست فناوری و مفاهیم آن و لزوم کسب عمیق قابلیت‌ها و مهارت‌های لازم برای استفاده بهینه از آن رهنمون می‌سازد. آنچه در جامعه اطلاعاتی به خصوص در بخش آموزش مورد تاکید است صرف سرمایه‌گذاری و کاربرد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری‌های نو و استفاده از آن برای انبار کردن اطلاعات نیست بلکه مساله مهم و اساسی توانمندسازی فراگیران برای رسیدن به مهارت خودرهبری در یادگیری است.نظام آموزشی و پژوهشی در ایران برای ایجاد جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در سیستم خود نیاز به بررسی نیازسنجی این فناوری در تعاملات زیرساخت‌های خود دارد و به بیان دیگر برای تشخیص جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام آموزشی کشور باید بتوان نقش آن را در توسعه کمی و کیفی حوزه آموزش و پژوهش کشور شناسایی و تبیین کرد البته نباید انتظار نتایج خارق‌العاده‌ای در کوتاه‌مدت از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش متوسطه و عالی داشته باشیم.

در هزاره جدید دیگر ساختار و فرآیند سنتی آموزش جوابگوی نیازهای جامعه انسانی در عصر اطلاعات نیست چرا که دانش‌محوری بزرگ‌ترین هدف انسان معاصر است لذا باید فرصت‌هایی را یافت که نتیجه فرآیند آموزش را غنی‌تر نمود زیرا بی‌سوادان قرن جدید آنهایی نیستند که نمی‌توانند بخوانند و بنویسند بلکه کسانی هستند که نمی‌دانند چگونه یاد بگیرند. مسلما بهره‌گیری از فناوری‌های آموزشی با استفاده از روش‌های جدید موجبات کارآیی و اثربخشی بیش از پیش نظام های آموزشی را فراهم می‌نماید. با مطالعه تحقیقات صورت پذیرفته می‌توان به راحتی فهمید که با راه‌اندازی چنین سیستم‌های آموزشی لااقل می‌توان در هزینه‌های هنگفت سالیانه دانشگاه‌ها به میزان چشمگیری صرفه‌جویی کرد و در ازای آنها مابه‌التفاوت حاصله را صرف تقویت و توسعه ICT و منابع درسی و استانداردهای آموزشی کرد. دیگر جای تعلل نیست پس هر چه سریع‌تر می‌بایست از خواب غفلت بیدار شد و کمی هم آینده دورتر را از نظر گذراند.

در پنجاه سال گذشته بروز تحولات گسترده در زمینه کامپیوتر و ارتباطات تغییرات عمده‌ای را در عرصه‌های متفاوت حیات بشری به دنبال داشته است. انسان همواره از فناوری استفاده نموده و کارنامه حیات بشری مملو از ابداع فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات است که از آنان به عنوان فناوری‌های جدید یا عالی یاد می‌شود و بیشترین تاثیر را در حیات بشری داشته‌اند.جهانی شدن به عنوان یک مرحله اجتناب‌ناپذیر بشری در قرن حاضر می‌باشد که موتور محرک آن نیاز اقتصادی جوامع است که بدون شک تحولات گسترده فناوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر فراوانی در تمامی عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی بشریت به دنبال داشته و تاثیر آن بر جوامع بشری به گونه‌ای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی است جامعه‌ای که در آن دانایی و میزان دسترسی و استفاده مفید از دانش، دارای نقشی محوری و تعیین‌کننده است و انجام امور بدون در نظر گرفتن فاصله جغرافیایی و فارغ‌ از محدودیت‌های زمانی محوری‌ترین دستاورد این فناوری است و ممکن است فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی به تنهایی گرسنه ها را سیر نکند، گرسنگی را ریشه‌کن نکند یا مرگ و میر کودکان را نکاهد اما عواملی با اهمیت هستند که رشد اقتصادی و برابری اجتماعی را به همراه دارند. فناوری اطلاعات و ارتباطات امروزه به صورت یک پدیده قدرتمند و تاثیرگذار بر زندگی فرد و جامعه، جایگاه خاص و مهمی را در آموزش و پرورش به خود اختصاص داده است. دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم دنیایی است که هر روز بیش از پیش از فناوری‌ زایا و پویا بهره می‌جوید و الزاما هر اندیشمندی را به شناخت اهمیت و ضرورت فهم درست فناوری و مفاهیم آن کسب عمیق قابلیت‌ها و مهارت‌های لازم برای استفاده بهینه از آن رهنمون می‌سازد.

توسعه این فناوری‌ها به قدری چشمگیر و فراگیر است که نمی‌توان تاثیرات آن را بر آموزش نادیده گرفت زیرا استفاده از ظرفیت‌های توسعه یافته فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در بخش آموزش امری اجتناب‌ناپذیر و ضروری است. (عطاران، ۱۳۸۱)بسیاری از متخصصان توسعه معتقدند سرعت انقلاب فناوری بسیار بیشتر از انقلاب صنعتی است و چنانچه کشور ما که یک کشور در حال توسعه است به منظور پیوستن به این قطار سریع تلاش ننماید قطعا فاصله بیشتری با دیگر کشورها در مقایسه با انقلاب صنعتی پیدا خواهد کرد. آنچه در جامعه اطلاعاتی به‌خصوص در بخش آموزش مورد تاکید است صرف سرمایه‌گذاری و کاربرد سخت‌افزاری فناوری‌های نو و استفاده از آن برای انبار کردن اطلاعات نیست بلکه مساله اساسی و مهم توانمندسازی فراگیران برای رسیدن به مهارت خودرهبری در یادگیری است. (امیر تیموری، ۱۳۸۰)فرصت‌ها و تهدیدهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش متوسطه و عالیاصولا هر نوع تحول و تغییری در عرصه‌های مختلف از جمله عرصه آموزشی آثار و تبعات مناسب با اهداف و کارکردهای خود را به همراه خواهد داشت بنابراین شناخت نتایج و آثار هر پدیده لازم و ضروری است توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز از این قاعده مستثنی نیست.

● فرصت‌ها

۱) کمک همه‌جانبه به امر کیفیت‌بخشی آموزشی: انگیزه اولیه کاربرد به‌طور کلی در امر آموزش عالی است که ICT شکل‌های پیشرفته‌تر و بهتر آموزش و یادگیری را حمایت می‌کنند. امروزه مهم‌ترین نگرانی جامعه اعم از معلمان اولیا و مربیان، برنامه‌ریزان و سیاستگزاران اصلی کشور مساله کیفیت و اثربخشی خدمات و اهداف و برنامه‌های آموزشی و عدم استفاده از فرصت‌های حاصله از توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و ایجاد ساز و کارهای لازم برای پرداختن به کیفیت و کارآیی برنامه‌های آموزشی است.

۲) تربیت نیروی انسانی کارآمد: از دستاوردهای مفید، اثربخش و ماندگار توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تربیت نیروی انسانی واجد شرایط برای تامین نیاز جامعه می‌باشد و نیروی انسانی خود می‌تواند عامل تغییر و تحول در هر محیطی تلقی گردد.

۳) یادگیری انعطاف‌پذیر: ICT با قابلیتی که در زمینه مقدار و تنوع منابع و رسانه‌های اطلاعاتی لازم برای یادگیری دارد و با خدمت‌گیری از کاربردهای دیگر، زمینه طرح‌ریزی عمل و ارزیابی انعطاف‌پذیر، متنوع وگسترده را به صورت اقتضایی فراهم می‌آورد.

۴) دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی: از فرصت‌های فراهم‌آمده ناشی از توسعه ICT دسترسی آسان و سریع و کم‌هزینه به منابع اطلاعاتی در زمینه‌های علمی، اجتماعی، آموزشی و... می‌باشد که این امر می‌تواند به کارشناسان ارشد وزارت آموزش و پرورش و معلمان به منظور افزایش توانمندی‌های علمی و دانشجویان به منظور مطالعه و تحقیق مستمر و افزایش اطلاعات آنان و سایر بخش‌های مرتبط کمک کند.

۵) کاهش هزینه‌های آموزشی: الف) بلندمدت: توانمند ساختن نیروی انسانی و افزایش مهارت‌های فراگیران، ب) کوتاه‌مدت و میان‌مدت، هزینه‌های اداری با فعال نمودن اتوماسیون اداری، آموزش مجازی برای معلمان.

۶) بازآموزی معلمان و افزایش مهارت و دانش شغلی: آنان این فرصت را در اختیار معلمان قرار دهند که با استفاده از یک کامپیوتر و آشنایی اندکی با نحوه دسترسی به منابع اطلاعاتی دانش و مهارت خود را به‌روز کنند (زمانی، ۱۳۸۱)

۷) یک فرصت یادگیری مادام‌العمر.

۸) انعطاف‌پذیری در ابزار و امکانات آموزشی.

۹) ایجاد فرصت‌های آموزشی برابرتهدیدها: لازم به ذکر است به رغم مزایایی که برای همگانی شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات عنوان شد خطراتی نیز در این فناوری وجود دارد:

۱) افزایش شکاف طبقاتی

۲) دسترسی آسان به منابعی که با ارزش‌ها و هنجارهای جوامع مختلف مغایر است.عدم همراهی استادان و معلمان با برنامه‌های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطاتبرای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران مشکلاتی وجود دارد که ابتدا بایستی این مشکلات حل گردند تا بهره مناسب از این شیوه آموزشی محقق گردد از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:ناکافی بودن امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و نامناسب بودن زیرساخت‌های مخابراتی از نظر محدودیت در پهنای باند و عدم دسترسی به اینترنت در شهرهای مختلف، مشکل آموزش دروس عملی و ارزیابی فراگیران به صورت Online، عدم اطلاع‌رسانی کافی در خصوص این شیوه آموزشی و در نتیجه عدم آگاهی جامعه از امکانات آن (زهرا بهشتی، ۱۳۸۴).یادگیری شخصی: در یادگیری شخصی فرد رشته مورد علاقه خود را انتخاب و در اینترنت به جست‌وجو و تحقیق درباره آن می‌پردازد.یادگیری جمعی: در یادگیری جمعی نیز سعی بر استفاده از ابزارهای مختلفی چون سالن‌های تبادل نظر و گفت‌وگوی اینترنتی است. دانشجویان به طور همزمان در اینترنت حضور یافته و در مورد موضوعات درسی یا تمرین‌ها و تحقیقات ارائه شده از طرف استاد به بحث و تبادل‌نظر می‌پردازند. کلاس‌های مجازی: از کلاس‌های مجازی به عنوان بهترین و موثرترین شیوه آموزشی الکترونیکی نام برده شده است.

در این روش معلم و شاگرد تصویر یکدیگر را رویت و تبادل‌نظر می‌کنند.نتیجهدر عصری که فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار توانمندساز اندیشه و در امتداد فکر انسان‌ها هر لحظه در حال تولید و توزیع اطلاعات است به نظر می‌رسد رسالت اصلی نظام آموزشی تعلیم و تربیت انسانی است که بتواند با توجه به اطلاعاتی که در هر لحظه در دست دارد بهترین انتخاب را انجام دهد و در هجوم حیران‌کننده اطلاعات بر هویت خود حاکم بماند، در عصر اطلاعات دانایی رمز بقاست، از این رو تک‌تک عناصر جامعه باید مجهز به دانش روز باشند. بدون تردید رشد وگسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بیشترین تاثیر را بر محیط‌های آموزشی و به طور کلی بر آموزش عالی و متوسطه داشته به‌گونه‌ای که امروزه برقراری ارتباطات گسترده دانشگاهیان با اهداف علمی، آموزشی و پژوهشی به شکل فزاینده‌ای از طریق اینترنت و شبکه‌های کامپیوتری امکان‌پذیر شده است. از سوی دیگر روش‌های سنتی آموزش دیگر قادر به تامین نیازهای آموزشی افراد و بالاخص دانشجویان و دانش‌آموزان عصر اطلاعات نمی‌باشد.

فراگیران در عصر حاضر نیازمند آن هستند که به طور مداوم توانایی‌های خود را افزایش دهند و این کار تنها از طریق دسترسی سریع و بهنگام و مداوم به مواد آموزشی و استاد امکان‌پذیر می‌باشد محدود کردن این دسترسی به زمان و مکان کلاس درس، کارگاه و کتابخانه مانعی بزرگ در ارتقای دانش فراگیران است. فناوری اطلاعات و ارتباطات ظهور عصر جدیدی را در نظام آموزشی نوید می‌دهد که به‌طور یقین مستلزم بررسی ماهیت، مزایا و ساختار آموزش الکترونیکی، ایجاد تحول در برنامه‌های آموزشی و همچنین در نگرش، عادات، رفتار اطلاع‌یابی و مهارت‌های دانش‌آموزان، دانشجویان، اساتید، معلمان و برنامه‌ریزان است. فناوری اطلاعات و ارتباطات و حرکت از جوامع سنتی به جوامع اطلاعاتی اثر قابل توجهی بر تمامی ابعاد زندگی بشر خواهد داشت، روش‌های نوین آموزشی نیز باید در سطح کلان و خرد تابع چنین تغییراتی باشد تا اثر فناوری در تمام محیط‌ها و حتی زندگی قابل رویت باشد. با مطالعه و تحقیق صورت پذیرفته می‌توان به راحتی فهمید که با راه‌اندازی چنین سیستم‌های آموزشی لااقل می‌توان در هزینه‌های هنگفت سالیانه مدارس و دانشگاه‌ها به میزان چشمگیری صرفه‌جویی کرد و در ازای آن مابه‌التفاوت حاصله را صرف تقویت و توسعه ICT و منابع درسی و استانداردهای آموزشی کرد. دیگر جای تعلل نیست پس هر چه سریع‌تر می‌بایست از خواب غفلت بیدار شده و کمی دورتر را از نظر گذراند.

سعید مذبوحی دانشجوی کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی درسی و مصطفی زارعی

فهرست منابع:

۱. امین‌پور، فرزانه (۱۳۸۵) بررسی ساختار و مزایای آموزش الکترونیکی: مجموعه مقالات همایش از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.

۲. افضل‌نیا، محمدرضا (۱۳۸۵) فناوری اطلاعات و یادگیری مادام‌العمر: چالشی بر سر راه تحصیلات رسمی و دانشگاهی، مجموعه مقالات همایش از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌جنوب.

۳. امیرصوفی، رحمت‌الله (۱۳۸۵) جایگاه و نقش دانشگاه مجازی در جامعه اطلاعاتی (wsts): مجموعه مقالات همایش از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌جنوب.

۴. بهشتی، زهرا (۱۳۸۵) دگرگونی‌های فناوری‌های آموزشی بر پایه فناوری اطلاعات: مجموعه مقالات همایش از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.

۵. تیموری، امیر (۱۳۸۰) رسانه‌های آموزشی: تهران، انتشارات ساسان

۶. تورانی، حیدر (۱۳۸۵) توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش بر پایه یک مدل مفهومی: مجموعه مقالات همایش از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.

۷. زمانی، عشرت (۱۳۸۱)، جایگاه اینترنت در آموزش عالی: مجموعه مقالات همایش کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی ایران، اراک، انتشارات دانشگاه اراک.

۸. زارعی، ‌زوارکی، اسماعیل (۱۳۸۴) یادگیری الکترونیکی و چالش‌های آموزش عالی، تهران، ارائه شده در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی علامه طباطبایی (چاپ نشده)

۹. عطاران، محمد (۱۳۸۱)، پدیده جهانی شدن و تعلیم و تربیت، ارائه شده در همایش مهندسی اصلاحات در آموزش و پرورش

۱۰. عبادی، رحیم (۱۳۸۲) فناوری اطلاعات و آموزش و پرورش، تهران، موسسه فرهنگی هنری منادی تربیت

۱۱. فردانش، هاشم (۱۳۷۸) مبانی نظری تکنولوژی آموزشی، تهران، انتشارات سمت

۱۲. نفیسی، عبدالحسین (۱۳۸۲)، آرمان‌ها، هدف‌ها، سیاست‌ها و عنوان فناوری اطلاعات وارتباطات در آموزش و پرورش، مجله تکف، شماره ۵ و ۶

۱۳. نیلی، احمدآبادی (۱۳۸۰) اینترنت و نقش رسانه‌های نوین در آموزش عالی، مجموعه مقالات همایش کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی، اراک، انتشارات دانشگاه اراک

۱۴. وحدت، محمدعلی (۱۳۸۱) فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در تجدید ساختار آموزش عالی، تهران فصلنامه پژوهش و توسعه و آینده علوم۱۵. وحدانی اسدی، محمدرضا (۱۳۸۵) بررسی روش‌های یادگیری و سبک‌های شناختی در یادگیری مبانی IT دانش‌آموزان پسر سال دوم هنرستان‌های شهر تهران در سال ۸۵-۸۴، پایان‌نامه ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.