هر ایرانی یک پزشک

طرحی برای اصلاح نظام سلامت کشور

دود جنگ هنوز از شعله‌های خاموش شده جنگ جهانی دوم بلند بود که عده‌ای در آمریکا که کشورشان از خرابی‌های جنگ مصون مانده بود، در شیوه زندگی پزشکان عمومی دقیق شدند و فهمیدند که تخصصی شدن دانش پزشکی، این پزشکان را منزوی کرده است.

در سال‌های دهه ۷۰میلادی دیگر پزشک عمومی آن طبیب همه‌چیزدان نبود که علاج هر دردی در آستینش باشد، بلکه او پزشکی درجه دو بود که مهارتش بسیار کمتر از پزشکان متخصص به نظر می‌رسید. شیوع این تفکر برای به انزوا رفتن پزشکان عمومی کافی بود، اما بیکار شدن گروه زیادی از این پزشکان اتفاق خوشایندی نبود که بشود در مقابلش ساکت ماند.

برای همین در آخرین سال دهه ۷۰ در آمریکا طرحی نوشته شد که بر مبنای آن تمام پزشکان عمومی در قالبی به نام «پزشک خانواده» گنجانده می‌شدند تا هم معضل بیکاری‌شان حل شود و هم نظام سلامت سر و سامانی بگیرد.

با این طرح، سطح بهداشت و سلامت عمومی در این کشور ارتقا یافت و همین رشد، انگیزه‌ای شد تا کشورهای دیگر نیز از طرح پزشک خانواده الگو بگیرند؛ کشورهایی از چهارگوشه دنیا همچون کانادا، انگلیس، چین، ویتنام، تایلند، ژاپن، عربستان و فلسطین.

پزشک خانواده و موفقیت‌های آن در جهان بتدریج در ایران نیز ایجاد انگیزه کرد؛ آن هم در کشوری که متولیان سیستم بهداشت و درمانش بر مشکلات متعدد آن واقفند.

در ایران، بیمار تقریبا همیشه سرگردان است و در بدترین اوضاع جسمی و روانی نیز باید نگران انتخاب پزشک، رفت و آمد مکرر به مراکز درمانی و هزینه‌های پیش‌رونده باشد؛ برای همین روزی که برای اولین بار جرقه پزشک خانواده در کشور زده شد طراحان از رفع این معضلات به عنوان برگ برنده طرح پزشک خانواده یاد کردند.

● سال ۸۴، آغاز طرح پزشک خانواده

نام پزشک خانواده برای نخستین بار در سال ۷۳ در متن قانون بیمه خدمات درمانی همگانی مطرح شد؛ آنجا که بحث بر سر این بود که خدمات بیمه درمانی و بهداشتی باید به چه طریق به روستاییان ارائه شود. این در حالی بود که با وجود این‌که مشخص شده بود مبالغ مورد نیاز این طرح باید از کدام منابع تامین شود و طرح از چه نقطه‌ای کلید بخورد، ولی تا پایان سال ۸۳ که بودجه سال ۸۴ در مجلس در حال تصویب بود هیچ اعتباری برای این کار در نظر گرفته نشد.

با این حال در زمستان سال ۸۳ تغییری در ردیف‌های اعتباری ایجاد شد که سرنوشت پزشک خانواده را تغییر داد، به طوری که ۳۰۰ میلیارد تومان به طرح اجرای بیمه روستاییان اختصاص یافت که به صورت خودکار، طرح پزشک خانواده را نیز شامل می‌شد.

به این ترتیب پس از کش و قوس‌های فراوان، پزشک خانواده به صورت رسمی از سال ۸۴ در کشور آغاز و پرچمدار نهضتی شد که شعارش دسترسی بهتر به خدمات درمانی، توزیع عادلانه خدمات در کشور، حذف هزینه‌های غیرضروری و ارتقای سطح سلامت مردم بود.

● پزشک خانواده، ترمیم نظام ارجاع

طرح پزشک خانواده‌ای که از روز نخست بر سر زبان‌ها افتاد، عنوان طرحی بود که می‌خواست نظام ارجاع از پایین به بالا را ساماندهی کند، یعنی بستری را آماده کند که در آن مردم به جای مراجعه به پزشکان متخصص و فوق‌تخصص در اولین گام، به پزشکان عمومی که پزشک خانوادگی آنها محسوب می‌شود مراجعه کنند و مسیر درمان را از مطب آنها شروع کنند، بویژه در نقاط دورافتاده‌ای که به منابع بهداشتی و پزشکی به سختی دسترسی دارند.

طرح پزشک خانواده به دنبال این است تا برای هر فرد یک پزشک عمومی که همان پزشک خانواده است تعیین کند تا او در موارد لزوم به این پزشک مراجعه کند و خدمات دارویی و درمانی را از او بگیرد و اگر مشکلش با درمان سرپایی حل نشد پزشک او را به مراکز سطح بالاتر ارجاع دهد.

پزشک خانواده در واقع بسیار شبیه به پرستاری است که بیست و چهار ساعته اوضاع جسمی و روانی بیماران تحت پوشش‌اش را رصد می‌کند، چون او مسئول ارائه خدمات جامع سلامت و پاسخگویی مستمر به افراد اعم از بیمار و سالم است بدون این‌که به سن، جنس، وضع اقتصادی یا فرهنگی آنها توجه کند.

پزشکان خانواده از نگاهی دیگر در صف مقدم حفظ سلامت جامعه ایستاده‌اند، چون آنها به عنوان اولین سطح تماس با مردم، کسانی هستند که وضع جسمی و روانی افراد را زیر ذره‌بین می‌برند؛ حتما به همین علت است که گفته می‌شود پزشکان عمومی که در طرح پزشک خانواده ثبت‌نام کرده‌اند، باید پزشکان حاذقی باشند که در زمینه‌های غربالگری، تشخیص و درمان، مهارت‌های ارتباطی و تجزیه و تحلیل روانی، اقتصادی و اجتماعی موثر در سلامت، توان بالایی دارند.

این در حالی است که در بسته وظایف یک پزشک خانواده، ایمن‌سازی، پیشگیری از بیماری‌های واگیردار و کنترل آنها، پیشگیری از حاملگی‌های ناخواسته، بهداشت دهان و دندان و بهداشت روانی نیز آمده است، ضمن این‌که برخی فعالیت‌های آموزشی مثل آموختن شیوه‌های سالم زیستن، مهارت‌های زندگی و آموزش سلامت نیز بر عهده این پزشکان است.

اگر طرح پزشک خانواده به صورت دقیق و بدون انحراف از طرح اولیه اجرا شود و با سرعت به تمام شهرها و روستاهای کشور سرایت کند بی‌شک ایجاد نظام عادلانه سلامت که در آن خدمات بهداشتی و درمانی به شکلی منصفانه در دسترس همگان است محقق می‌شود، زیرا طراحان این طرح و مجریان آن قول داده‌اند که از پزشک خانواده ابزاری قدرتمند برای کنترل هزینه‌های ناشی از درمان‌های تکراری، افزایش پاسخگویی و امکان پیگیری خدمات ارائه شده به بیمار، تشکیل پرونده سلامت برای تک تک ایرانیان، افزایش کنترل کیفیت خدمات و ایجاد انضباط مالی بسازند.

مریم خباز ‌