درباره مظفر بختیار

حالا دیگر روزگاری است كه مثل مظفر بختیار كمتر پیدا می شود كسی كه در تدوین اطلس تاریخی ایران به دو زبان فارسی و انگلیسی سهم عمده داشته باشد و كتاب ایرانش به شش زبان دنیا ترجمه شده و البته شاید از همه مهمتر تألیف «نی نامه» اثر جامی نفیس ترین نسخه هنری فارسی در جهان است كه انتشارات مركز نشر دانشگاهی آن را به چاپ رسانده است

مظفر بختیار، ایران شناس، فارسی پژوه و مترجم، متولد ، اصفهان

▪ دكترای زبان و ادبیات فارسی

▪ عضو هیأت علمی دانشكده ادبیات دانشگاه تهران

▪ از ایرانشناسان و نسخه شناسان برجسته دوران معاصر

▪ از متخصصان و پژوهشگران برجسته چین شناسی و فرهنگ های شرق دور

دكتر مظفر بختیار به مناسبت آثار و تحقیقات مهم خود در زمینه چین شناسی در سال ۱۳۷۵ از دانشگاه پكن به دریافت عنوان «استاد ممتاز دانشگاه پكن» و منشور ویژه آن نائل آمد. وی چندین سال از طرف دانشگاه تهران در دانشگاه پكن و دانشگاه هانكوك سئول به تدریس و تحقیق اشتغال داشت.

▪ برخی از آثار تألیفی وی عبارتند از: نی نامه، فرقه های صوفیه در چین، فرهنگ چینی به فارسی (به ویراستاری وی)، كتاب ایران، شكوه ایران، علف (ترجمه)، آداب فتوت (ترجمه)، مجموعه آثار رضا عباسی، حیاهٔ الطغرایی (به عربی) و...

حالا دیگر روزگاری است كه مثل مظفر بختیار كمتر پیدا می شود. كسی كه در تدوین اطلس تاریخی ایران به دو زبان فارسی و انگلیسی سهم عمده داشته باشد و كتاب ایرانش به شش زبان دنیا ترجمه شده و البته شاید از همه مهمتر تألیف «نی نامه» اثر جامی نفیس ترین نسخه هنری فارسی در جهان است كه انتشارات مركز نشر دانشگاهی آن را به چاپ رسانده است. «فرقه های صوفیه در چین» از انتشارات انجمن تحقیقات تاریخی پاكستان و «فرهنگ چینی به فارسی» تألیف گروهی از انتشارات دانشگاه پكن، از دیگر آثاری است كه به اهتمام دكتر مظفر بختیار منتشر شده اند. مظفر بختیار متولد اصفهان، دكترای زبان و ادبیات فارسی دارد و به عنوان استاد در دانشكده ادبیات دانشگاه تهران تدریس می كند. «بررسی نامه نسخه های خطی اسلامی در چین» به زبان انگلیسی از دیگر آثار اوست، برای تدوین این بررسینامه حدود ششصد شهر و روستا در سرتاسر كشور چین در چهار سال از نزدیك بررسی شده است. ترجمه عربی بررسینامه توسط دكتر علوجی استاد دانشگاه قاهره انتشار یافته و به چند زبان دیگر نیز در دست ترجمه است. زندگانی طغرایی به دو زبان فارسی و عربی، علف، ادب و آداب فتوت نیز بخش دیگری از آثاری است كه با ترجمه وی منتشر شده اند.

او درباره آثاری كه به زبان انگلیسی منتشر كرده (مثل كتاب «بررسی نامه نسخه های خطی فارسی در چین») می گوید: «برخی از این آثار كه به انگلیسی منتشر شده اند، درصدد بودم كه آنها را به خاطر گستره وسیع مخاطبان به انگلیسی بنویسم و منتشر كنم. برخی دیگر از آثار هستند كه ناشر تمایل داشته و همكاری كرده و حتی پیشنهاد داده كه من پذیرفتم. «كتاب ایران» از معروف ترین آثار مظفر بختیار است (با همكاری دكتر سید حسین نصر). درباره این كتاب می گوید: «این كتاب بیشتر بررسی عناصر فرهنگ ایران زمین است. نظریه ما این است كه عناصر فرهنگ ایران از هم تفكیك ناپذیرند. فرهنگ های دیرینه و باستانی و فرهنگ هایی كه اصیل باشند، فرهنگ هایی هستند كه عناصر آنها از یكدیگر قابل تفكیك نیستند. نقاشی همان حرفی را می زند كه شعر می زند، شعر همان حرفی را می زند كه خلاقیت های حجمی بیان می كند. این كتاب بیشتر در این زمینه است و این وضع را نشان می دهد. یعنی ویژگی های فرهنگی ایران را. كتاب «شكوه ایران» مثلاً كتابی بود كه ناشر پیشگام شكل گیری آن بود و تمایل داشت كتابی چاپ كند كه مخاطب آن گروه وسیعی باشند در حد غیرمتخصص كه بخواهند درباره هنر ایران اطلاعاتی كلی داشته باشند.»

كتاب دیگری كه مظفر بختیار در شكل گیری آن نقش به سزایی داشته است «شكوه ایران» نام دارد. این كتاب در سه جلد منتشر شده است. شكوه ایران تألیف گروهی از هنرمندان و اهل قلم است كه عده ای از متخصصان هنر ایران هر كدام در رشته خاصی، فصل های مختلف این كتاب را نوشته اند. چنانچه مظفر بختیار در این باره می گوید: «حسب گرایش خودم مطالب و مقالات خوشنویسی را نوشتم. شكوه ایران كتاب بسیار ارجمندی شده است به دلیل این كه هنر و فرهنگ ایران را در یك نگاه معرفی می كند. البته این سه جلد كتاب كه در حدود شش هزار صفحه است، بیشتر به هنر ایران می پردازد. به هرحال كتاب موفقی شده است.»

ناشر شكوه ایران، Booth-cliborn بوس كلیبورن، ناشر معروف آثار هنری در جهان است. این كتاب در ایران به وسیله مركز نشر دانشگاهی توزیع شده است. درباره این كتاب بختیار می گوید: «این كتاب درباره هنر و فرهنگ ایران و برخی از آداب و رسوم مردم ایران است. فرهنگ و هنر ایران به قدری وسیع است كه باز هم حق آن در سه جلد كتاب ادا نمی شود. مهمترین عناصر فرهنگ ایران را درنظر گرفته ایم كه بیشتر روی هنر ایران تأكید شده و در برخی از فصول هم درباره آداب و سنت ها و رسوم مطالبی دارد كه منضم به عكس های متعددی است. در تألیف این مجموعه نظر بر این بود كه بیشتر هنر ایران از دیدگاه ایرانیان دیده و معرفی شود. مثلاً دكتر سیروس پرهام، دكتر پور جوادی و عده دیگری از چهره های كارشناس و سرشناس در تألیف و تدوین این كتاب همكاری داشتند.

كتاب دیگری كه مظفر بختیار به بازار نشر فرستاده ترجمه ای از كتاب «Grass» است كه «كوپر» نویسنده و فیلمساز معروف آمریكایی آن را نوشته و بختیار این كتاب را به نام «علف» ترجمه كرده است.وی درباره این كتاب می گوید: «به نظر من كتاب بسیار جالبی است. این كتاب از چند جهت قابل توجه است. به دلیل این كه هم از لحاظ ایران شناسی، هم از نظر شناخت ایل بختیاری و هم از این نظر كه «علف» یك فیلمنامه است، نخستین فیلم مستندی است كه در دنیا تهیه شده است. كوپردر سال ۱۹۲۴‎/۱۳۰۴ به ایران آمده بود برای تهیه این فیلم مستند، نظر كوپر این بود كه سینما می تواند بزرگترین عامل ارتباط و تبادل فرهنگ ها در جوامع بشری باشد. كوپر نخستین فیلم مستند دنیا را با عنوان «گراس» از كوچ ایل بختیاری تهیه كرد.» «آداب فتوت» كتاب دیگری است كه مظفر بختیار آن را ترجمه كرده است. این كتاب درواقع رساله ای است از «فرانس تشنر»، خاورشناس آلمانی كه تخصص اش در زمینه فتوت است. این رساله درباره نوآیین ها و بدعت هایی است كه در آیین فتوت پدید آمد و آیین فتوت را به صورت ابزاری سیاسی در خدمت خلفای عباسی درآورد. این رساله یك بحث تخصصی جالبی است كه مخاطبانش عام نیستند. این كتاب سال ها پیش چاپ شده بود.

كتاب مجموعه آثار رضا عباسی كه دكتر مظفر بختیار آن را گردآوری كرده، از غنی ترین مجموعه های موجود از آثار این نقاش بزرگ است. نكته قابل توجه در این مجموعه دقت به كار گرفته شده، از جانب گردآورنده است، چرا كه در دوره صفوی و هم زمان با رضا عباسی چند رضای نقاش دیگر هم وجود داشته اند كه به دلیل شباهت اسمی گاه نقاشی هایشان از آثار رضا عباسی قابل تشخیص نیست. دكتر بختیار در ۷۲ تصویر موجود در این كتاب سعی كرده آثاری را گردآورد كه اصالت آنها كمتر مورد تردید است. او در مقدمه كتاب قول داده بود كه مجموعه ای نیز از نقاشی های دیواری رضا عباسی فراهم آورد كه متأسفانه هنوز انجام نشده است.

رضا عباسی از بنیانگذاران مكتب اصفهان و درواقع مهمترین نقاش این دوره است. تفاوت هایی كه آثار او با آثار استادان بزرگ گذشته دارد به دو شاخه مربوط می شود. یكی انتخاب مضامین جدید است كه با توجه به چند واقعیت تاریخی توجیه پذیرمی شود. اول انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت و ساخته شدن بناهای باشكوه در آن كه نیازمند نگارگری بودند و همكاری استادان بزرگی چون عباسی در این مورد است كه مثلاً می توان به دیوارنگاره های پلكان كاخ عالی قاپو و سردر قیصریه اشاره كرد كه به احتمال زیاد اثر رضا عباسی و شاگردان اوست و دوم كوچاندن ارامنه جلفا به اصفهان و رفت و آمد اروپاییان به ایران كه باعث رونق هنر نقاشی و استقلال آن از دربار می شود، به طوری كه نقاشان این دوره می توانند با سفارش گرفتن تك چهره ها از مردم ارتزاق كنند. همین موضوع سبب می شود كه مضمون بیشتر آثار عباسی برخلاف استادان پیشین نه صحنه های جنگ و یا بزم كاخ های شاهان كه زندگی روزمره طبقات مختلف مردم جامعه باشد.

تصویرسازی كتب ادبی نیز به نسبت دوره های پیش كمتر است البته رضا عباسی به تصویرسازی كتاب هایی مثل دیوان میرعلی شیرنوایی، خسرو و شیرین نظامی و شاهنامه فردوسی نیز پرداخته ولی در مجموع می توان گفت كه او از نقاشی روایی بسیار فاصله گرفته است. مسأله مهم دیگر در آثار او تفاوت تكنیك های نقاشی است. عباسی به نسبت پیشینیان بسیار كمتر از رنگ استفاده می كند، اكثر نقاشی های او در تنالیته های ارغوانی، قهوه ای و خاكستری رنگی است.

---