نگاهی به امکانات فنی ورزشگاه های سرپوشیده

به طور کلی لفظ استادیوم را به فضاهایی اطلاق می کنند که برای انجام ورزش های خارج از سالن و نیز برگزاری برنامه های هنری مانند کنسرت های موسیقی استفاده می شود

واژه استادیوم از لغتی یونانی گرفته شده و به معنای جایی برای ایستادن است. قدیمی ترین استادیوم شناخته شده در دنیا، استادیوم مشهور «المپیا» در یونان است که برای نخستین دوره بازی های المپیک در سال ۷۷۶ قبل از میلاد ساخته شد. در حال حاضر بزرگ ترین و مجهزترین استادیوم های ورزشی دنیا، استادیوم رشته های فوتبال، بسکتبال و رالی اتومبیلرانی است.

بزرگ ترین ورزشگاه حال حاضر دنیا، استادیوم «ایندیاناپولیس موتور اسپیدوی» در جنوب امریکاست که در سال ۱۹۰۹ میلادی ساخته شد و در آن زمان با سه میلیون دلار هزینه، به بهره برداری رسید. این استادیوم در حال حاضر ۴۵۰ هزار نفر گنجایش دارد و موزه ، کتابخانه، ناوگان حمل و نقل اتوبوسرانی و حتی شهردار مستقل دارد. بزرگ ترین استادیوم فوتبال دنیا نیز «استادیوم اشتراهوف» جمهوری چک است که ۲۵۰ هزار نفر گنجایش اولیه داشت اما پس از بازسازی در سال ۱۹۹۰، گنجایش آن به ۱۵۰هزار نفر کاهش یافت و در کنار ورزشگاه «رونگرادو می دی» کره شمالی با همین میزان گنجایش، در حال حاضر بزرگ ترین ورزشگاه های فوتبال دنیا هستند. جالب است بدانیم استادیوم آزادی با گنجایش تقریبی ۱۰۰هزار نفر، دهمین ورزشگاه بزرگ دنیاست. اما بحث این مجال، در مورد مدرن ترین ورزشگاه های دنیا و تحلیل علمی ساختار عمرانی آنهاست که متاسفانه هیچ کدام از ورزشگاه های ایرانی در آن نمی گنجد. با این حال هم اکنون ورزشگاه های سرپوشیده از مدرن ترین انواع سازه های قرن بیست ویکم در حوزه عمران شهری و صنعتی به شمار می رود و شاهکار آنها نیز استادیوم المپیک لندن است و کار ساخت آن در ۲۰۱۱ به پایان خواهد رسید که در حال حاضر از جذاب ترین بحث های محافل علمی- ورزشی است و کشور ما نیز سال هاست در آرزوی ساخت یکی از آنها به سر می برد، اما به نظر می رسد از لحاظ علمی و فنی، هنوز توانایی آن را ندارد.

● ورزشگاه های سقف دار و دینامیک

ورزشگاه های سرپوشیده به دلیل داشتن گنبدهای آفتابگیر و متحرک شان، از دیگر ورزشگاه های معمولی قابل شناسایی هستند. آنها به این دلیل استادیوم خوانده می شوند که انحصاراً برای کاربرد های ورزشی طراحی شده اند. برخی از ورزشگاه ها دارای سقف های ثابت هستند و برخی دیگر نیز سقف های متحرک دارند. به طور کلی لفظ استادیوم به شکل تخصصی برای ورزش هایی مثل فوتبال، فوتبال امریکایی، راگبی، بیسبال و دیگر ورزش های فضای آزاد استفاده می شود.

هنگام طراحی و ساخت ورزشگاه های مختلف، اندازه های متفاوتی را باید در نظر گرفت. بعضی از ورزشگاه ها می توانند میزبان چندین ورزش گوناگون باشند، در حالی که برخی از ورزشگاه ها انحصاراً برای یک ورزش خاص ساخته می شوند. در چنین مواردی، فناوری ساخت صندلی های متحرک به کمک ورزشگاه ها می آید.

این فناوری در ورزشگاه های مدرنی که به استادیوم های قابل تبدیل یا اصطلاحاً تاشو معروفند، استفاده می شوند. البته تغییر شکل چیدمان صندلی های یک استادیوم بیشتر برای ورزش هایی مثل کریکت یا فوتبال امریکایی اعمال می شود. در حال حاضر ۱۵ ورزشگاه در سراسر دنیا به این فناوری مجهز هستند که معروف ترین آنها «استاد دو فرانس» یعنی محل برگزاری مسابقه افتتاحیه جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه است. ورزشگاه ساپورو (یکی از ورزشگاه های میزبان جام جهانی ۲۰۰۲ کره و ژاپن) نیز از جمله این ورزشگاه هاست که هم سقف متحرک دارد و هم با امکان تغییر چیدمان صندلی تماشاگران، می توان آن را به فضایی برای ورزش های مختلف تبدیل کرد.

● سقف متحرک چطور کار می کند

استادیوم های جدید و قابل تغییری که سقف های متحرک دارند، به زمین های ورزشی این امکان را می دهند تا بتوان هنگام بروز جریان های هوایی ناپایدار و غیرمتعادل آنها را پوشاند و هنگام روزهای آفتابی و خوش آب و هوا، دوباره در معرض تابش نور آفتاب و وزش بادهای ملایم قرار داد.

ورزشگاه های مجهز به این نوع سقف ها تقریباً همه چیز دارند، اما به ناچار، استفاده از چمن های مصنوعی را نیز سبب می شوند، چرا که بسته بودن سقف ورزشگاه در روزهایی خاص و باز شدن مجدد آن به بافت چمن طبیعی آسیب می رساند و در نتیجه از چمن مصنوعی استفاده می شود که مصدومیت های بیشتری را برای بازیکنان به وجود می آورد.

سقف متحرک استادیوم ها، ایده یی است که دیگر زمان همه گیر شدن آن (حتی در کشورهای جهان سوم نیز) فرارسیده است. اما این سقف ها چگونه کار می کنند؟ شاید هیچ پاسخ دقیق و درستی نتوان به این سوال داد، چرا که تقریباً هیچ دو ورزشگاه سرپوشیده یی در سراسر دنیا، شبیه هم نیستند و از یک مکانیسم واحد پیروی نمی کنند و باید تک تک آنها را به صورت خاص بررسی کرد.

۱- ورزشگاه اسکای دام تورنتو؛ ورزشگاه خانگی تیم بیسبال «زاغ های کبود» در لیگ برتر بسکتبال امریکای شمالی است که سال ۱۹۸۹ افتتاح شد و سرفصلی برای دوران ورزشگاه های سرپوشیده گشود. البته ورزشگاه های مشابهی بودند که به سقف های قابل حذف و برداشتن مجهز بودند، اما این ورزشگاه نخستین ورزشگاهی بود که یک سقف سراسری متحرک داشت. سقف ورزشگاه از چهار صفحه فولادی بزرگ تشکیل شده که روی یک ریل سراسری حرکت می کند و باز و بسته شدن کامل آن حدود ۲۰ دقیقه طول می کشد. هنگام بسته شدن سقف، ۷۲ موتور کار می کنند تا صفحه های متحرک را روی یک صفحه ثابت به سمت عقب و جلو حرکت بدهند و صفحه فولادی چهارم نیز ۱۸۰ درجه می چرخد تا سقف به طور کامل بسته شود.

۲- ورزشگاه بال پارک فونیکس؛ ورزشگاه خانگی تیم بیسبال «دیاموندبکز» که در سال ۱۹۹۸ افتتاح شد. در هوای داغ و سوزان صحرای آریزونا، نیاز بود چنین ورزشگاه سرپوشیده یی وجود داشته باشد تا در روزهای معتدل آب و هوایی، سقفش باز و در روزهای داغ و سوزان تابستانی، بسته شود و به وسیله دستگاه های تهویه داخلی ورزشگاه، هوای تازه و خنک به مردم برسد. موتورهای متصل به سقف ورزشگاه با نیروی ۲۰۰ اسب بخار کار می کنند و سقف ها را در موقع نیاز، در عرض چهار دقیقه باز و بسته می کنند. این موتورها از طریق چهار مایل کابلی که به یک قرقره بسیار بزرگ متصل هستند، سقف ها را به همدیگر وصل می کنند.

۳- سیف کو فیلد سیاتل؛ در سال ۱۹۹۹ ورزشگاه جدیدی برای تیم بیسبال مارینرز ساخته شد. سقف این ورزشگاه به سه صفحه مستقل تقسیم شده که از سنگ گچ و صفحه های فایبرگلاس ساخته شده اند. یک لایه ضدآب روی تمام این صفحه ها کشیده شده است. این سه صفحه هر کدام به ترتیب روی یک چرخ لغزنده، می چرخند و از هم دور می شوند به طوری که می توانند کاملاً از زمین بازی دور شوند. صفحه های مستقل این سقف روی چرخ های فولادی خودکاری می چرخند که روی ریل های سراسری از چهار سوی ورزشگاه به یکدیگر متصلند. برای وصل یا جدا کردن این صفحه ها از همدیگر از کابل هایی طولانی استفاده می کنند که به درون و بیرون می چرخند و می توانند به هم نزدیک یا از هم دور شوند. بسته یا باز شدن این صفحه ها که با سرعت تقریبی ۹ متر بر دقیقه انجام می شود، بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می کشد.

۴- رلیانت استادیوم هوستون؛ این ورزشگاه در سال ۲۰۰۳ افتتاح شد و استادیوم خانگی تیم فوتبال تگزاس است که در لیگ ملی فوتبال امریکا شرکت می کند. این استادیوم یک سقف ۲۹۱ + ۱۱۷ متری دارد که به دو قسمت تقسیم شده و این دو قسمت در مرکز یک خط ۵۰ یاردی در مکان هندسی مرکز زمین از سقف ورزشگاه به هم می رسند. این سقف از یک فایبرگلاس نیمه شفاف با جنس پلاستیک تفلونی ساخته شده است. پنج دسته ریسمان فلزی سه لایه، هر صفحه از سقف را نگه می دارد که روی ریل های تعبیه شده در چهارگوشه سقف می لغزند و با سرعت تقریبی ۱۰ متر بر دقیقه، از یکدیگر دور یا به هم نزدیک می شوند.

به طور کلی می توان گفت این ورزشگاه ها شگفتی های معماری نوین هستند، زیرا سقف هایی دارند که میلیون ها کیلوگرم وزن دارد و برای حرکت دادن صفحه ها به موتور های الکتریکی نیرومندی مجهز هستند که در عرض چند دقیقه و با سرعتی باورنکردنی آنها را جابه جا می کنند. به نظر می رسد در دهه آینده، ورزشگاه های روبازی که از چنین امکاناتی برخوردار نباشند، برای میزبانی بازی های رسمی ورزشی در سطح بین المللی هیچ حرفی نداشته باشند و کلاً توسط فدراسیون های ورزشی نیز به رسمیت شناخته نشوند.