روز بازگشت کاروان شاهد به کربلا

به مناسبت زیارت اربعین سید شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین ع

فضای اربعین حسینی (ع) را در اضلاع وقوع تاریخی، عبادی و بحث عدد، باید بررسی نمود که در این مجال به این مهم می‌پردازیم:

الف) وقوع تاریخی اربعین:

آنچه مشهور و مطرح است این که کاروان شاهدان کربلا در ۲۰ صفر همان سال ۶۱ به کربلا بازگشت و با ورود دوباره خود به این سرزمین پرچم پیروزی حق بر باطل را برای همیشه برافراشت. این مهم اگرچه از سوی برخی مورخین و محدثین مورد خدشه وارد شده است ولذا آنها بازگشت

آل الله را در اربعین سال بعد بیان فرموده‌اند ولی بنا به ادله ذیل ثابت است که بازگشت آل الله در همان ۲۰ صفر سال ۶۱ بوده است که در اینجا به دلایل آن اشاره می‌کنیم:

۱) بحث لفظ اربعین خود گویای مسئله چهلمین روز است زیرا اگر بازگشت شاهدان کربلا یکسال و چهل روز بعد بود شهرت اربعین (چهلم) یک امر مستبعد و دور از ذهن است و با کمی تأمل درخواهیم یافت که در صورت تحقق این مطلب دیگر این بازگشت معنای مؤثری نداشت.

۲) آنچه مهم و دارای پیام است و جنبه اعجاز و پیروزی دارد، بازگشت پس از چهل روز است والا بعد از یکسال و چهل روز دیگر بازگشت شاهدان کربلا معنا و مفهوم فتح و پیروزی نخواهد داشت.

۳) در طول تاریخ تا پایان قرن هفتم، هیچکدام از علمای شیعه در این که آل الله در ۲۰ صفر سال ۶۱، یعنی چهل روز بعد از عاشورا (اربعین) به کربلا بازگشتند تشکیک نکردند و حتی شبهه و اشکالی نداشتند و اول کسی که در این معنا اظهار تشکیک کرد آن هم نه با صراحت و وثاقت مورد اعتنا، مرحوم سیدبن طاوس در اقبال است و البته کلام ایشان با نقل معتبرش در لهوف سازگار نیست و در عصر ما هم مرحوم محدث نوری که کلام ایشان هم با اضطراب و تشویش است. (به کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا، ص۲ اثر آیت‌الله شهید قاضی طباطبایی مراجعه شود).

۴) جناب ابوریحان بیرونی حکیم، ریاضیدان و... که از صاحبان نظر در علم تاریخ شناسی است، در کتاب الآثار الباقیه تصریح دارد که در روز ۲۰ صفر سر مبارک امام حسین (ع) را امام سجاد (ع) به همراه چهل نفر از اهل بیت ایشان پس از مراجعت از شام به کربلا آوردند و به بدن مطهر حضرت ملحق نمودند و مزار امام حسین (ع) را زیارت کردند (۱). با دقت در این نقل معتبر مشخص است که معنا ندارد سر امام(ع) را حضرت سجاد(ع) یک سال و چهل روز بعد به بدن ملحق فرماید و جناب ابوریحان مردی است که به علم هیأت و نجوم مسلط است و به راحتی توانسته است وقوع چنین مسئله‌ای را در اربعین همان سال ۶۱، یعنی درست چهل روز بعد از عاشورا ترسیم نماید و آن را اعلام فرماید و اگر بازگشت سر مطهر به بدن و زیارت چهل تن از آل الله در سال ۶۲ بود مرحوم ابوریحان به مانند دیگر مطالب این کتاب باید به آن اشاره می‌فرمود، در حالی که ایشان می‌فرماید: «در ۲۰ صفر...» و اشاره به سال ندارد و این مؤید دلایل گذشته بر وقوع این زیارت در همان سال ۶۱ یعنی چهل روز بعد از عاشورا می‌باشد.

۵) تمام محدثین و مورخین زیارت جابربن عبدالله انصاری را در اربعین اول ذکر کرده‌اند و هیچ مورخ و محدثی از زیارت جابر در یک سال و چهل روز بعد نقلی ندارد و همه مورخین بر ملاقات جابر با کاروان شاهدان و وارثان عاشورا در کربلا تصریح دارند.

۶) استبعاد عده معدود از جهت بعد مسافت و وقوع این رفت و آمد در ظرف زمان است که به تفکیک ذیل پاسخ می‌دهیم:

▪ اولاً: اگر قرار است مسئله ظرف زمان را ملاک کنیم بهتر است اول مسئله عاشورا را حل نماییم زیرا همه می‌دانیم بیشترین زمانی که خورشید در آسمان قرار گیرد ۱۴ ساعت و اندی است و دیگر اینکه همه می‌دانیم تمام مورخین نوشته‌اند جنگ عاشورا از طلوع آفتاب شروع شد و در غروب همان روز سر مطهر سالار شهیدان بر فراز نیزه شد و باز هم می‌دانیم کمترین یارانی که برای امام حسین(ع) نوشته‌اند ۷۲ نفر است حال بیان می‌کنیم: اگر این ۷۲ نفر با سخنرانی‌ها و رجزهاشان و... هر کدام نیم ساعت زمان صرف کرده باشند باید روز عاشورا حداقل ۳۶ ساعت به طول انجامیده باشد یعنی نزدیک ۲ ساعت در حالی که چنین نبوده؛ بنابراین جریان را باید از دید اعجاز نگاه کرد.

▪ ثانیاً: مسافت چنان دور هم نبوده که نتوان در عرض ۱۰ روز طی کرد به نمونه‌های ذیل توجه فرمایید:

قطب راوندی می‌نویسد: یحیی بن هرثمه گوید: همراه ۳۰۰ نفر برای انتقال

امام هادی(ع) به سامرا به مدینه رفتیم، امام هادی برای سفر خود و همراهان لباس‌هایی که مناسب فصل زمستان بود به خیاط امر کرد تهیه نماید و من در عجب شدم و در دل گفتم از مدینه تا عراق ۱۰ روز راه است ایشان این لباس‌ها را برای چه می‌خواهد... آنگاه که در بین راه باران و سرما ناگهانی رخ داد به علم امام ایمان آوردم و شیعه شدم.(۲) از این نقل به خوبی روشن می‌شود وقتی از مدینه تا عراق ۱۰ روز راه باشد خوب شام تا کربلا که خیلی نزدیک‌تر بوده!

نمونه مشهور دیگر اینکه هارون‌الرشید از صفوان بن مهران جمال شترانی را کرایه کرده بود تا در روز اول ذی‌الحجه از بغداد به سوی مکه برای اعمال حج حرکت کند و صفوان به دستور امام کاظم(ع) قرارداد را لغو کرد؛ دقت در این نقل روشن می‌کند که حاجیان باید حداکثر روز ۸ در مکه باشند، پس وقتی هارون می‌خواسته روز اول ذی‌الحجه از بغداد حرکت کند نشان می‌دهد این همه مسافت را می‌شده که در عرض ۸ روز طی کرد حال فاصله شام تا کربلا بیشتر است یا بغداد تا مکه!

نمونه دیگر: از مسلمات تاریخ است که معاویه ملعون در ۱۵ ماه رجب به درک واصل شد و

امام حسین (ع) ۲۷ رجب همان سال برای اعتراض و عدم بیعت و اصلاح امت پیامبر(ص) شبانه از مدینه خارج شد! با دقت معلوم می‌شود از تاریخ هلاکت معاویه تا خروج امام ۱۲ روز می‌گذرد و این نشان می‌دهد خبر هلاکت معاویه از شام ظرف مدت کمتر از ۱۲ روز به مدینه رسیده و یقیناً این خبر مهم که در پی آن لزوم بیعت گرفتن از امام حسین برای یزید ملعون بوده حتماً از طریق پیکی موثق صورت گرفته؛ در نتیجه پیک این مسافت طولانی را در عرض کمتر از ۱۲ روز طی کرده است حال مسافت شام تا کربلا بیشتر است یا شام تا مدینه؟!

ب) بحث عدد

اعداد از اعتباریات هستند، یعنی برای نظم به امور به آن وجود داده شده و الا وجود حقیقی ندارند؛ لذا مثلاً ما یک را نمی‌توانیم در خارج و حتی در ذهن هم لحاظ کنیم مگر در کنار معدود آن پس وقتی چیزی وجود ندارد قداست و نحوست ندارد. به همین جهت برای همه اعداد هم می‌توان معدود مقدس یافت هم معدود نحس. فلذا اگر خود عدد چهل محترم بود پس باید تعداد تکبیرات تسبیحات حضرت زهرا هم چهل می‌شد نه ۳۴ مرتبه، بدین‌دلیل ما باید به این ‌معنا توجه کنیم که برخی کم‌دقت‌ها نیایند و ما را معطل در اعداد ۷ و ۴۰ و ۱۳ کنند بلکه آنچه مهم است حقیقت‌هایی است که در ظرف این اعداد واقع شده‌اند بدین معنا که عدد ۳۴ مهم نیست، مهم واقعیتی است که خالق عالم در ۳۴ بار گفتن اللـه‌اکبر قرار داده و ما از آن بی‌خبریم ولی با اتکا بر حکمت الهی آن را عمل می‌کنیم پس در جریان اربعین حسینی ذهن را معطل عدد بازی نکنیم بلکه به پیام اربعین تفکر نماییم که البته این پیام در سطر سطر زیارت اربعین سالار شهیدان نهفته است.

ج) ضلع عبادی

امام عسکری (ع) فرمودند: نشانه شیعه راستین ۵ چیز است: اول گفتن بسم‌اللـه الرحمن الرحیم با صدای رسا؛ دوم روزی ۵۱ رکعت نماز (واجب و نافله) سوم انگشتر در دست راست کردن (نه در دست چپ، لذا این‌که جوانان نشان ازدواج را در دست چپ می‌کنند خلاف سفارش امام عسکری است و در روایت دیگر داریم مخالفان ائمه انگشتر در دست چپ می‌کردند)، چهارم پیشانی را در سجده بر خاک گذاردن و پنجم زیارت اربعین سیدالشهدا (ع) بنابراین در این روز عظیم همه ما خود را موفق به زیارت حضرت اباعبداللـه (ع) نماییم تا از فیوضات این روز عظیم محفوظ و بهره‌مند شویم.

السلام علی الحسین المظلوم الشهید، السلام علی اسیر الکربات و قتیل الغبرات الفائز بکرامتک عشت سعیدا و مضیت حمیدا و مت فقیدا مظلوما شهیدا!

۱- الآثار الباقیه، ص۳۹۲.

۲. خرائج، ص۲۰۹ و کشف الغمه، ص۲۵۵