مانیفست روحانیت

تاریخ ایران تقریبا در تمام ادوار آن به‌ویژه پس از گسترش آیین تشیع در كشور گواه حضور مردانی است كه تمام اهتمام خود را صرف دفاع و صیانت از اسلام و ایران نموده‌اند. تقریبا هیچ بعدی از زندگی اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی مردم را نمی‌توان یافت كه اولا تاثیر آموزه‌های دینی در آن مشهود نباشد و ثانیا برقراری این ارتباط، تعامل و كنترل را روحانیون برعهده نداشته باشند. كافی است نگاهی به تاریخ معاصر ایران بیاندازیم. در واقعه تحریم تنباكو، مشروطه، ملی‌شدن نفت، قیام پانزدهم خرداد و از همه مهمتر انقلاب اسلامی می‌توان نقش برجسته و ردپای روحانیت را به‌وضوح مشاهده كرد. از آنجاكه كاركرد فوق تنها محدود به گذشته نبوده و این كشور همواره به ایفای نقش روحانیان نیازمند می‌باشد و همچنین به دلیل‌آنكه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به‌ویژه در سالهای اخیر روحانیت شیعه وارد مرحله تعمیق و ثبات اندیشه مترقی دینی خود شده است، نگاهی دقیق به قوتها، ضعفها و اهداف . . . سازمان روحانیت ایران خواهد توانست ضمن ارائه الگویی مناسب، جامعه ما را در سالهای پیش‌رو از روحانیونی به‌مراتب‌آگاه‌تر و هماهنگ‌تر با مقتضیات و نیازها بهره‌مند سازد. علاوه‌براین، تبیین این موضوع به ارزیابی صحت عملكرد افراد و تشخیص مسئولیتها نیز كمك شایانی نموده و نگاه مردم به روحانیت را از سطح به عمق منتقل می‌نماید.

گفتار پیش‌رو كه یكی از جدیدترین رویكردها به سازمان و مختصات روحانیت در مقطع كنونی است در همین راستا تقدیم شما می‌گردد با این امید كه فتح بابی باشد جهت مطالعات گسترده‌تر علاقمندان به تاریخ و مذهب این سرزمین.

●رسالت روحانیت

حراست از ساختارها و مفاهیم دین و تبیین و ترویج آن در سطوح مختلف زندگی فردی و اجتماعی.

▪اهداف

۱ـ ساماندهی و تبیین معارف دینی با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و نیازهای نوین

۲ـ ترویج و تبلیغ پیامهای دین به مخاطبان

۳ـ حراست از چارچوب و اصول دین در نظر و عمل و زدودن خرافه‌ها و پیرایه‌های موهوم از آن

۴ـ تلاش برای ایجاد زمینه مساعد در راستای تحقق اهداف دین و اقامه شعائر اسلامی در زندگی فردی و اجتماعی و زمینه‌سازی برای ظهور مهدی موعود(عج) و تحقق حكومت جهانی آن حضرت

۵ـ تلاش برای رفع موانع موجود بر سر راه توسعه كمی و كیفی دین در زندگی فردی و اجتماعی.

▪منابع جهت‌گیری فكری

الف ــ فلسفه و حكمت اسلامی ب ــ فقه پویا و كارا ج ــ اخلاق اسلامی؛ كه البته هرسه این منابع نیازمند بازپژوهی می‌باشند.

●تعریف روحانی

استفاده از عنوان روحانی برای فرد دارنده رسالت و اهداف مزبور (بر حسب مراتب) بی‌ارتباط با تفكر و مشی این فرد نیست. در این عنوان، همسو با معنای لغوی آن، پرهیز از دنیاگرایی و اشتیاق به امور معنوی و روحانی در زندگی فردی و اجتماعی شخص دارنده آن، جزء مختصات ذاتی فرد قلمداد می‌شود كه در صورت ازمیان‌رفتن این خصیصه در یك شخص روحانی (به هر دلیل) عملاً فرد مزبور از مسئولیت مقتضی اطلاق این عنوان خلع می‌شود. براین‌اساس روحانی فردی است كه در محدوده پیگیری اهداف مورد اشاره حركت و تلاش كرده و دارای ویژگیهای معنوی و اخلاقی برجسته باشد. باید توجه داشت، قرارگرفتن در كسوت روحانیت، مشمول اعطاء هیچ‌گونه امتیاز اجتماعی خاص نمی‌شود. احترام و علاقه مردم به روحانیان در كشورمان بیش از هرچیز از سه عامل اصلی منشا گرفته است:

۱ـ در فرهنگ و سنت ایرانیان، احترام و تجلیل از علما و دانشمندان وجود دارد و در این میان، عالم دین از ارزش خاصی برخوردار است.

۲ـ پذیرش این مسئولیت مهم و موثر از ناحیه روحانی، وی را از جایگاه معنوی در نگاه مردم برخوردار می‌سازد و از آنجا كه خود دین در قلب مردم در جایگاه نخست قرار دارد، مروج و حافظ آن نیز حائز احترام خواهد بود.

۳ـ خدمات روحانیت جهت رسیدگی به امورمستمندان و ستمدیدگان و نیز كوشش جهت رفع تبعیض و فساد در جامعه و حتی ایثار در این راه، این مقام را همواره در نگاه مردم دوست‌داشتنی كرده است.

●تعریف سازمان روحانیت

جایگاه والای روحانیت یك صنف یا شغل نیست كه نیازمند اتحادیه صنفی باشد بلكه یك وظیفه است كه بر حسب ضرورت عقلی و شرعی بر دوش افراد داوطلب و علاقمند نهاده شده و از این جهت جامعه اسلامی مرهون افرادی است كه به نیابت از سایر اعضاء جامعه این وظیفه مهم را بر دوش می‌كشند. نباید اینگونه پنداشت كه قرار گرفتن بخشی از اعضاء جامعه در این سمت، هرگز به معنی رفع مسئولیت از سایرین در مسیر حفظ و ترویج دین نخواهد بود و قرارگرفتن در این مقام تنها به منزله تمحض، تمركز و ورود تخصصی در این عرصه خطیر تلقی می‌شود. براین‌اساس باید گفت: سازمان روحانیت بر فرض وجود خارجی، سازمانی است كه بدون سلب استقلال فكری و عملی از روحانیان، سعی دارد زمینه‌ای را ایجاد كند كه ایشان قادر باشند ماموریت خود را به نحو سازمان‌یافته و به دور از هرگونه تفرقه و ناهماهنگی در تحقق رسالت و اهداف یادشده انجام دهند. مقاله پیش‌رو سعی دارد با نگاهی حرفه‌ای و تخصصی، با لحاظ لزوم حفظ وضعیت فعلی، از سازمان روحانیت ترسیمی ارائه دهد كه این سازمان بتواند با تمركز بودجه و امكانات، از هرگونه پراكنده‌كاری جلوگیری نموده و حركت روحانیت را هدفمند‌تر از گذشته نماید. البته شرح این تشكیلات خود نیازمند مقالات جداگانه خواهد بود.

●وظایف سازمان روحانیت

۱ـ جذب، آموزش و پرورش افراد روحانی در سطوح مختلف و نیز كوشش برای ارتقاء علمی و مهارتی طلاب و فارغ‌التحصیلان در حوزه‌های مرتبط.

۲ـ ایجاد هماهنگی و انضباط در حوزه آموزش، پژوهش و تبلیغ دین.

۳ـ شناسایی و معرفی راههای جدید در جهت گسترش كمی و كیفی فعالیت روحانیان.

۴ـ برقراری ارتباط روشمند میان روحانیت و حكومت صالح جهت تحقق اهداف و ماموریتها.

۵ـ ساماندهی و مدیریت منابع مالی روحانیت در مسیر تحقق رسالت و اهداف.

۶ـ حمایت و تشویق عناصر كوشا و ممتاز و عزل و معرفی عناصر نامطلوب.

●لباس روحانیت:

لباس روحانیت یونیفرمی است برای روحانیان كه در حقیقت، معرف سمت و جایگاه فكری و عملی آنها در جامعه می‌باشد تا شناسایی و دسترسی مردم به ایشان با سهولت بیشتری صورت گیرد. از آن جهت كه از سویی این لباس شبیه به لباس پیامبر‌اكرم(ص)، ائمه اطهار(ع) و اصحاب صالح(س) و از دیگر سو، دارای ویژگیهای مورد توصیه شرع و اخلاق اسلامی می‌باشد، در طول تاریخ، همواره از ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده و می‌باشد. البته بدیهی است كه صرف پوشیدن این لباس ارزش خاصی برای فرد دارنده آن ایجاد نخواهد كرد بلكه التزام فرد مزبور به اصول و قواعدٍ مقتضی سمت روحانیت، تنها عاملی است كه فرد دارنده لباس و خود لباس را تواماً دارای ارزش می‌نماید.

●انواع و عرصه‌های فعالیت

۱ـ پژوهش و پژوهشگری؛ به منظور بازپیرایی ذخایر فكری و نوآوری و گره‌گشایی در قلمرو معارف اسلامی برحسب نیازهای روز.

۲ـ تبلیغ؛ به‌منظور شرح و عرضه مداوم پیام اسلام به مخاطبان و ایجاد زمینه فكری ــ فرهنگی برای تحقق اهداف اسلامی در زندگی فردی و اجتماعی كه امر مهم آموزش و تربیت نیز در این بخش می‌گنجد.

۳ـ رسیدگی و پیگیری امور مستمندان و مظلومان و تلاش جهت رفع نیازها و احقاق حقوق آنها و نیز ایجاد زمینه عدم تسلط كفار و مستكبران بر امور فردی و اجتماعی مسلمین.

۴ـ سایر امور و سمتهایی كه شرع، فرد دارنده آن را لزوما از میان دارندگان مختصات یك روحانی با مراتب مقتضی تعیین نموده است؛ مانند: مقام قضاوت.

●خط‌مشی

در اینجا، خط‌مشی عمدتا شامل سیاستها و روشهایی می‌باشد كه توجه به آنها، فرد روحانی و سازمان روحانیت را در تحقق رسالت خود موفق می‌دارد:

۱ـ به‌كاربستن دائمی ابزارها (فناوری)، روشها و ادبیات نو، موثر و جذاب در جهت تحقق اهداف، به‌ویژه با بهره‌گیری از هنر و ادبیات.

۲ـ حفظ مداوم استقلال فكری و مادی از حكومت و گروههای مختلف، به‌ویژه ثروتمندان (در امور شخصی و سازمانی).

۳ـ حضور صمیمی، جدی و كاملا حقیقی در میان و عمق زندگی مردم در سطوح مختلف و شفاف‌سازی زندگی شخصی و منابع مالی، به‌طوری كه روحانیون، پدر، مادر، برادر یا خواهر دلسوز و امینی برای مردم قلمداد گردند.

۴ـ بازنگری و اصلاح مداوم مسیر و روش حركت و ایجاد دایره خودانتقادی.

۵ـ حفظ وحدت، وفاق و اجتناب از اختلاف و تنش در درون مجموعه روحانیت.

●مختصات سازمان روحانیت (فكری و عملی)

۱ـ برخورداری از اهداف، سیاستها و برنامه روشن و كارآمد:

سازمان روحانیت باید مظهر انضباط و مدیریت روشمند باشد. لذا وجود اهداف دقیق، سیاستهای روشن و برنامه كارآمد و جامع برای تحقق اهداف از ضروریات محسوب می‌شود و هرگونه ابهام و آشفتگی در سازمان روحانیت برازنده این سازمان مهم نخواهد بود.

۲ـ هماهنگی و انسجام:

فعالیت سازمان روحانیت لزوما باید با هماهنگی و انسجام منطقی همراه بوده و از هرگونه پراكنده‌كاری، موازی‌كاری و تداخل اجتناب ‌شود. سازمان روحانیت باید از جهت اداری كاملا حرفه‌ای و براساس روشها و قواعد روز مدیریت و سامان‌دهی گردیده و خود را از شائبه مدیریت نامنظم و غیرمنضبط بری سازد. لازمه تحقق این امر، استفاده از مدیرترین و مدبرترین روحانیان در ساماندهی سازمان روحانیت است. با به كار گرفتن چنین عناصری‌، مسلما دست‌یابی به این هدف دشوار نخواهد بود.

۳ـ استقلال و خودگردانی مالی:

پرواضح است كه افراد روحانی در قبال انجام وظایف خود، هیچ‌گونه مطالبه مادی از مردم ندارند، ضمن آن‌كه دین به‌منظور تامین مایحتاج معیشتی روحانیونی كه تمام وقت خود را صرف تحقق اهداف روحانیت می‌كنند پیش‌بینی لازم را نموده است. البته، مباحث مربوط به منابع مالی روحانیت از جمله مسائل مهمی می‌باشد كه همواره مورد توجه صاحب‌نظران بوده است. عدم استفاده از منابع دولتی با این استدلال كه امكان دارد استقلال فكری و عملی روحانیان را به مخاطره اندازد و همچنین احتمال وابستگی مستقیم این مروّجان به مردم به‌ویژه عناصر ثروتمند و در نتیجه عدم رعایت حرمت و شان مبلّغ و مروّج دین، به‌گونه‌ای كه فرد روحانی را در امور محتوایی نیز تاثیرپذیر نماید، موجب گردید تا راهكارهای مقبول و شفاف‌تری اتخاذ شود تا سهم قابل اختصاص به امور سازمان روحانیت و روحانیان از سهم امام(ع) در اختیار ولی‌فقیه قرار گرفته و برنامه‌ریزی‌هایی جهت مصرف صحیح آن از سوی این مقام از طرف پیشكسوتان حوزه دنبال شود. اصولا در زمانی‌كه ولی‌فقیه در جامعه عهده‌دار زعامت مسلمین می‌باشد، طبیعی است كه باید كلیه منابع مالی دینی و یا وابسته به دین، به صورت متمركز در اختیار وی بوده و براساس مصالح كلان مسلمین و سازمان روحانیت بر طبق اصول شرع ساماندهی و مصرف گردد.

۴ـ ایجاد مسیرهای جدید و رفع ضعفها و كاستیها:

گسترش امور و تنوع و عمق عرصه‌های فعالیت موجب گردیده تا لزوم برخورداری سازمان روحانیت از یك پشتوانه سیستمی و اطلاعاتی به‌عنوان یك نیاز مبرم روز‌به‌روز تقویت گردد. شناخت دقیق تحولات حال و آینده، نیازهای روز مخاطب، موانع و ضعف‌ها و . . . مسائلی هستند كه باید از سوی یك سازمان مشرف و قدرتمند در یك قالب روشمند و سیستماتیك دنبال شود. سازمان روحانیت باید بدون سلب استقلال فكری از روحانیان، همواره ضمن ارائه اطلاعات مربوط به ضعفها و كاستیها، مسیرهای جدیدی را در راستای تحقق اهداف، پیش‌روی آنان قرار دهد.

۵ـ وارد نشدن به منازعات سیاسی روزمره و یا گرایش به جناحهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی:

گرچه مشاركت سیاسی فعال و حفظ شعائر و اصول دین در امور سیاسی و اقتصادی كشور جزء اهداف و وظایف روحانیان شمرده شده است، با این همه قرارگرفتن روحانیت در گروهها و جناحهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و یا جانبداری از آنها در جهت دسترسی به منافع خاص، با هر توجیهی، بسیار خطرساز و مشكل‌آفرین است. لذا روحانیت باید ضمن پیروی از ولایت‌فقیه، با در پیش‌گرفتن یك حركت مستقل و آزاد، در كنار فراهم نمودن زمینه مشاركت سیاسی مردم و آبادانی كشور، خود نیز مانند سایر شهروندان در این امور مشاركت نماید. براین‌اساس ورود برخی عناصر روحانی در امور جناحی باید به منزله ورود شخصی آنها قلمداد شود نه مجموعه روحانیان یا سازمان روحانیت.

رضا غلامی