نگاهی به وضعیت گردشگری در ایران و جهان

امروزه گردشگری یکی از پررونق ترین فعالیت های اقتصادی جهان است این صنعت اکنون در بسیاری از کشورها با رشد سریع تر نسبت به سایر بخش های اقتصادی و با ایجاد فرصت های شغلی جدید, یک صنعت پیشرو تلقی می شود

امروزه گردشگری یکی از پررونق‌ترین فعالیت‌های اقتصادی جهان است. این صنعت اکنون در بسیاری از کشورها با رشد سریع‌تر نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی و با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، یک صنعت پیشرو تلقی می‌شود. امروزه گردشگری به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را <صادرات نامرئی> نام نهاده‌اند. ‌

در تقسیم‌بندی مهم‌ترین منابع درآمدزایی در جهان، صنعت اکتشاف نفت و بهره‌برداری از آن به‌عنوان پردرآمدترین فعالیت صنعتی مطرح می‌شود و پس از آن صنعت خودروسازی و در رتبه سوم گردشگری و جذب گردشگر قرار دارد. این تقسیم‌بندی از چند جنبه حائز اهمیت است؛ اولین مطلب قابل توجه آن است که انسان در تولید اصلی‌ترین منبع درآمدزایی خود هیچ نقشی ندارد زیرا نفت حاصل فرآیند‌های بیولوژیک طبیعی است و انسان با استخراج آن، این محصول ارزشمند را به بهره‌وری می‌رساند اما باید توجه داشت که این منبع زوال‌پذیر است و نمی‌توان با ترسیم آینده‌ای روشن از آن به‌عنوان زیرساخت اقتصادی نام برد و اگر از صنعت ماشین‌سازی بگذریم به گردشگری می‌رسیم که دومین مطلب قابل توجه از آن سرچشمه می‌گیرد. می‌توان چنین ارزیابی کرد که گردشگری صنعتی پایدار است و با شتاب جهان به سوی زندگی ماشینی، اهمیت خود را در زندگی فردی و اجتماعی بشر نمایان می‌سازد. ‌

گردشگری سرمایه‌ای ارزشمند است که می‌توان با صرف هزینه معمول آغازین، بهره‌وری پرسود دائمی‌ را از آن انتظار داشت. حال اگر به صنعت ماشین‌سازی برگردیم، درمی‌یابیم که برخلا‌ف پیشرفت تکنولوژی و طبق پیش‌بینی کارشناسان، در آینده‌ای نزدیک تحولی اساسی در این چیدمان به‌وجود خواهد آمد. به‌طوری که گردشگری با در اختیار گرفتن فناوری‌های پیشرفته و با توجه به رویکرد کشورها، رتبه اول درآمدزایی ارزی را در کشور‌های جهان به خود اختصاص خواهد داد.

طبق آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی، در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۵ گردشگری بین‌المللی، شاهد رشد فزاینده‌ای شد و حجم اقتصادی آن از ۲/۱ میلیارد دلا‌ر آمریکا به بیش از ۶۲۲ میلیارد دلا‌ر افزایش یافت. همچنین گردشگری در سال ۲۰۰۷ توانسته است ۱۰/۳ درصد از تولید ناخالص ملی جهان را به خود اختصاص دهد. ‌

در همان سال وضعیت ایجاد اشتغال در این صنعت با حدود ۲۳۴ میلیون شغل، به بیش از ۲/۸ درصد از کل شاغلا‌ن به کار در سطح جهان ارتقا یافت. اهمیت اقتصادی صنعت گردشگری و سفر همچنان با افزایش وسیع تعداد مسافران از ۲۵ میلیون نفر در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ به ۷۸۳ میلیون در سال ۲۰۰۶ با میانگین رشد سالا‌نه آن بالغ بر ۶/۵ درصد افزایش یافت. ‌

طبق همین گزارش‌ها، رشد گردشگری در بسیاری از کشور‌های در حال توسعه، منبع تولید درآمد و مشاغل تازه‌ای شد. این صنعت همچنین نتایج مثبت غیرمستقیمی ‌دربر داشت که دولت‌ها را به گسترش و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ارتقای آن تشویق می‌کرد؛ ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر جاده‌های بهتر، برق، تلفن و شبکه حمل‌ونقل عمومی. علا‌وه بر ایجاد تسهیلا‌ت، گردشگری باعث ارتقای سطح اقتصادی، شکوفایی شرایط اشتغال و کیفیت زندگی برای سکنه بومی‌ در بسیاری از کشورها شده است. از سوی دیگر شکوفایی صنعت گردشگری، موجب غنی شدن فرهنگ، حفظ محیط زیست به‌دلیل بیداری مردم نسبت به ارزش میراث طبیعی کشورها و افزایش اطلا‌عات و آگاهی اجتماعی نیز شده است.

از میان کشورهایی که بالا‌ترین میزان موفقیت را در جذب گردشگر داشته‌اند، سوئیس در صدر قرار دارد. سوئیس با توجه به دارایی‌ها و توان بالقوه و بالفعل آن در ابزارها و زمینه‌های مختلف این صنعت، دارای موقعیت برتر در گردشگری است که با فاصله نزدیکی پیش از استرالیا و آلمان قرار گرفته است. ‌

کشور سوئیس چنانکه به خوبی شهرت دارد، کشوری است بی‌نهایت امن با استانداردهای عالی بهداشت، همچنین دارای نظم و سلا‌مت زیست محیطی که سبب اعتبار فوق‌العاده این کشور در جهان شده است. ‌

برخورداری از بهترین هتل‌ها، دانشگاه‌ها و همچنین دانش پزشکی و نیز انواع محوطه‌ها و آثار فرهنگی، هنری و تاریخی پتانسیل این کشورها را در تمام زمینه‌ها و شاخه‌های گردشگری بالا‌ برده است. ‌

در منطقه آسیا هنگ‌کنگ با اقتصاد رو به رشد از رونق گردشگری نیز برخوردار است. کشور امارات متحده عربی، فعال‌ترین کشور در فعالیت‌های اقتصادی دنیای عرب است که در طبقه‌بندی ویژه سازمان جهانی جهانگردی بیشترین مرحله از رشد و درآمد را در توسعه گردشگری از سر گذرانده است. ‌

تنها در دبی درآمد حاصله از صنعت گردشگری، بیش از دو میلیارد دلا‌ر است که پس از امارات، قطر و کویت جای دارد و در سال‌های اخیر پیشرفت قابل توجهی در جذب گردشگر داشته است.

این در حالی است که دائما گفته می‌شود ایران به لحاظ جاذبه‌های گردشگری، در میان ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد. ایران با داشتن ۷۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای خزر و بیش از دوهزار کیلومتر در سواحل خلیج فارس و دریای عمان، همچنین مالکیت بیش از ۲۰ جزیره در خلیج فارس و قرار گرفتن آن در بین مدارات ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی دارای طیف وسیعی از چشم‌اندازها و همچنین آب و هواهای متفاوت است. ‌

ایران با سابقه تمدنی چند هزار ساله و با داشتن جاذبه‌های تاریخی مانند تخت‌جمشید، پاسارگاد، بی‌ستون، چغازنبیل، ارگ بم، تخت‌سلیمان، نقش‌جهان و گنبد سلطانیه که توسط کنوانسیون میراث جهانی به ثبت رسیده است و نیز اماکن مذهبی از جمله کشورهایی است که پتانسیل بسیار مناسبی برای جذب گردشگران خارجی دارد. ‌

با این حال، چشم‌انداز آینده گردشگری ایران بدون ایجاد زیرساخت‌های مناسب و برنامه بلندمدت امکان‌پذیر نخواهد بود. علا‌وه بر این آنچه ضعف مهم ایران را در حوزه جذب گردشگران خارجی رقم زده است، معرفی درست و اصولی توانایی‌های کشور به گردشگران است که از آن به نام تبلیغات مدرن یاد می‌شود. طبق برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله کشور در پایان برنامه چهارم توسعه، حداقل باید پاسپورت چهار میلیون گردشگر خارجی مهر ورود به ایران خورده باشد. این در حالی است که آمارهای ورودی تا سال گذشته، تنها ورود حدود یک میلیون و نیم گردشگر را ثبت کرده است. ‌

تحقیقات نشان می‌دهد کشورهایی که سلطه دولت را از فعالیت‌ها و عرصه‌های گردشگری کاهش داده‌اند، با تقاضای فزاینده‌ای در این صنعت مواجه شده‌اند. درواقع روزبه‌روز بر تعداد کارشناسانی که اثربخشی مشارکت و دخالت دولت در صنعت گردشگری را مورد تردید قرار می‌دهند، افزوده می‌شود. ‌

کاهش دخالت دولت در این عرصه به افزایش کارایی در مشاغل وابسته به این صنعت انجامیده که خود عامل دستیابی به رشد اقتصادی همه‌جانبه است. زمینه‌سازی جهت حضور پررنگ‌تر بخش خصوصی ایران در صنعت گردشگری بدون شک می‌تواند از عوامل مهم اثرگذار بر رونق گردشگری در سال‌های آتی باشد. ‌

از دیگر عواملی که می‌تواند در توسعه صنعت فراموش‌شده گردشگری به کشور کمک کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

<رعایت حقوق و برقراری امنیت جانی و مالی گردشگران خارجی به‌وسیله پلیس گردشگری، گسترش فرهنگ جهانگردی و گردشگری در کشور و دادن آموزش‌های لا‌زم به مردم برای برخورد مناسب با گردشگران، ایجاد امکانات رفاهی مناسب و رسیدگی به وضعیت هتل‌ها، ارائه خدمات بانکی پیشرفته به گردشگران و پذیرش کارت‌های بین‌المللی آنان، تبلیغات منظم و هماهنگ از سوی سازمان مربوطه و وزارت امور خارجه در دیگر کشور‌های جهان، راه‌اندازی و تقویت شبکه‌های ماهواره‌ای و رادیو و تلویزیونی، احداث زیرساخت‌ها، مرمت و احیای اماکن تاریخی و ایجاد جاذبه‌های طبیعت‌گردی.> ‌

در پایان باید خاطر نشان کرد ایجاد هرگونه تحول در صنعت گردشگری ایران نیازمند برنامه‌ریزی‌های کلا‌ن و بلندمدت است و استانداردسازی و استفاده از تجربه‌های جهانی در بومی‌سازی خدمات و سرویس‌های صنعت گردشگری می‌تواند کمک شایانی به فعالا‌ن این عرصه کند.