کشاورزی در صف گردشگری

نگاهی به جایگاه گردشگری کشاورزی در ایران و جهان

مناطق روستایی در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، با کارکرد معیشت سنتی خود و پرداختن به فعالیت‌هایی نظیر کشاورزی، دامداری و ماهیگیری معمولا از مناطق فقیر و محروم به شمار می‌روند. کمبود امکانات، فقر اقتصادی و نبود فرصت‌های شغلی مناسب و پایدار سبب مهاجرت روستاییان به شهرها و افزایش مشکلات شهری می‌شود. توسعه صنعت گردشگری در روستاها می‌تواند با ایجاد اشتغال و درآمدزایی، به ایجاد رفاه اجتماعی و کاهش مهاجرت کمک کرده و حتی در حفظ ویژگی‌های فرهنگ سنتی و منابع طبیعی موثر باشد.

بسیاری گردشگری کشاورزی را با گردشگری روستایی یکسان قلمداد می‌کنند. در حالی که گردشگری روستایی فعالیت‌هایی وسیع‌تر را در برمی‌گیرد و گردشگری کشاورزی به نوعی از زیرمجموعه‌های این شاخه از گردشگری محسوب می‌شود. گردشگری کشاورزی که سال‌های اخیر مرسوم شده، از جنبه‌های آموزشی بسیاری برخوردار است و شامل اقامت در مزرعه یا منزل کشاورز، کمپینگ، بازدیدهای آموزشی، انجام فعالیت‌های زراعی، یادگیری صنایع دستی، طبخ غذاهای سنتی و فروش محصولات می‌شود. کشورهای پیشرفته بسیاری چون استرالیا، هلند، سوئیس و آمریکا از گردشگری کشاورزی در سیستم آموزش و پرورش خود استفاده کرده و در محیط واقعی بسیاری از مهارت‌ها و علوم را به صورت تجربی به دانش‌آموزان یاد می‌دهند. البته برخی از گردشگران که به صورت انفرادی سفر می‌کنند تنها برای گذران تعطیلات مدتی را در مزرعه‌ای در کنار خانواده کشاورزان سپری کرده و از محصولات و اقامتگاه‌های محلی بهره می‌برند. خانواده‌های روستایی معمولا فعالیت‌های متنوع و گوناگونی را در طول فصل‌های سال انجام می‌دهند. کاشت و برداشت محصولات کشاورزی، رسیدگی به دام‌ها، تهیه مواد غذایی چون لبنیات و ساخت صنایع دستی هر یک می‌توانند موضوعی جذاب برای گردشگران محسوب شوند و در تمامی طول سفر آنان را سرگرم نگه دارند.

● محبوبیت گردشگری کشاورزی

هر ساله گردشگران زیادی در نقاط مختلف دنیا به روستاها سفر می‌کنند تا تعطیلات و اوقات فراغت خود را به دور از هیاهوی زندگی صنعتی و شهری، در محیطی آرام و به دور از استرس‌ها و فشارهای ناشی از زندگی شهرنشینی به سربرند. از طرفی مردم علاقه‌مند شده‌اند تا بدانند مواد غذایی مورد استفاده‌شان چگونه تولید می‌شود. آنها دوست دارند با کشاورزان و کسانی که در فرآیند آماده‌سازی این مواد فعالیت می‌کنند، آشنا شده و در این کار تجربه کسب کنند. کودکان و نوجوانان در این حوزه بیشتر علاقه‌مند هستند و درخصوص کارهای معمولی چون شیردوشی و چیدن محصولات از خود هیجان نشان می‌دهند. کشاورزان و مزرعه‌داران نیز از این علاقه‌مندی استقبال کرده و سعی می‌کنند در دوره شلوغی و ازدحام کار، از گردشگران در سرعت بخشیدن به کارها و کم کردن فشارها بهره برند. برای مثال در حال حاضر در استرالیا ۲۸ درصد از کشاورزان در مزارع به فعالیت‌های گردشگری مشغول هستند.

● اولین قدم؛ آموزش

با توجه به این که مقصدهای گردشگری کشاورزی عمدتا جوامع کوچک روستایی هستند و فرهنگ این مناطق تفاوت‌های مهم و اساسی با فرهنگ مناطق شهری دارد، لازم است پیش از اقدام به برگزاری هر گونه برنامه و تور مسافرتی ابتدا شناخت کافی از منطقه مقصد به دست آورده و برنامه‌ریزی صحیح انجام شود. در فرآیند برنامه‌ریزی گردشگری کشاورزی مشارکت و تصمیم‌گیری مردم محلی امری اجتناب‌ناپذیر است. با کمک مردم محلی می‌توان به تمامی جنبه‌های فرهنگی و سنتی جامعه روستایی اشراف یافته و پیش از سفر گردشگران به آنها آموزش‌های لازم درخصوص این ویژگی‌ها و حساسیت‌های فرهنگی داده شود. گردشگران با آگاهی می‌توانند کمترین اصطکاک و مشکل را ایجاد کنند. از طرفی دیگر لازم است تا شیوه‌های رفتاری نوین با گردشگران به مردم محلی و کشاورزان آموزش داده شود. زمانی که کشاورزان دریابند حضور گردشگران می‌تواند چه منافع اقتصادی برای آنها و فرزندانشان فراهم آورد، به گردشگری کشاورزی به عنوان حرفه دوم نگاه کرده و از گردشگران استقبال می‌کنند. بهتر است حضور گردشگران در مناطق روستایی و مزارع با برنامه‌ریزی و نظارت صورت گیرد و به ظرفیت تحمل هر منطقه توجه شود. با توجه به میزان ظرفیت تحمل تخریب محیط زیست، تنش‌های فرهنگی و سایر مشکلات پدید نیامده و گردشگران نیز خدمات شایسته و قابل قبولی را دریافت می‌کنند. برگزاری تورهای کوچک و خانوادگی یکی از راهکارهای مناسب است. براساس استاندارهای جهانی در هر یک از مزارع کوچک و متوسط در هر دوره از گشت‌ها بهتر است پنج تا هفت گردشگر حضور داشته باشند.

● قابلیت‌های ایران در رونق گردشگری کشاورزی

روستاهای ایران به دلیل اقلیم، اوضاع اجتماعی و اقتصادی، فرهنگ، مذهب و قومیت بسیار متفاوت هستند و شاید به سختی بتوان آنها را در دسته‌بندی‌های مشخص جای داد. این روستاها به سبب تیپ‌های مختلفی که دارند، محصولات متنوع و متفاوت از یکدیگر را تولید می‌کنند. مراسم خاص و مرتبط با کاشت و برداشت محصول در مناطق مختلف به شیوه‌های گوناگون برگزار می‌شود و به تبع آن فرهنگ، رسوم و صنایع دستی ویژه‌ای در هر یک از روستاها می‌توان یافت. این تنوع می‌تواند در گسترش گردشگری کشاورزی و تقویت این شاخه از گردشگری در کشور بسیار موثر باشد. جوان بودن جمعیت کشور خاصه در روستا از قابلیت‌های دیگر ایران است که می‌توان از آن بهره برد. با آموزش نسل جوان در روستاها و ترغیب آنها به پرداختن به مشاغل روستایی چون کشاورزی و تولید صنایع دستی، می‌توان علاوه بر ممانعت از مهاجرت این افراد به شهر، به ایجاد تعاملی دوسویه میان جامعه میزبان و مهمانان دست یافت. جوانان در آموزش زبان‌های خارجی و اصول خدمات‌دهی استاندارد بهتر هستند و با گسترش گردشگری به حفظ سنت‌ها و مشاغل پدرانشان ترغیب می‌شوند.

آذر کمانی