مطالعه و فرآیندهای آن

بسیاری اوقات دیده یا شنیده ایم افراد مختلف با اشتیاق کامل کتابی برمی دارند و شروع به خواندن آن می کنند اما تنها چند دقیقه بعد, با خمیازه و بی حوصله کتاب را می بندند و آن را کنار می گذارند

بسیاری اوقات دیده یا شنیده ایم افراد مختلف با اشتیاق کامل کتابی برمی دارند و شروع به خواندن آن می کنند. اما تنها چند دقیقه بعد، با خمیازه و بی حوصله کتاب را می بندند و آن را کنار می گذارند. یعنی یک تصمیم جدی برای مطالعه ای یک ساعته تبدیل به مطالعه ای چند دقیقه ای می شود که سرتاسر آن از بی حوصلگی و عدم تمرکز پر شده است. به راستی اشکال کار کجاست؟ آیا کتاب مورد مطالعه جذابیت نداشت؛ آیا شخص مطالعه کننده از بیماری چون سردرد و یا ضعف بینایی رنج می برد و آیا...!؟

بدون شک مطالعه کردن هم برای خودش روش ها و تعریف درستی دارد که اگر اجرا شود، خودبه خود چهار مزیت را به دنبال خواهند داشت؛ زمان مطالعه کاهش پیدا می کند، میزان یادگیری افزایش پیدا می کند، مدت نگهداری مطالب در حافظه افزایش می یابد و به خاطر سپردن اطلاعات آسان تر می شود. البته دست یافتن به این موارد چندان کار ساده و سهلی نیست و در پس خود روش های خاصی را می طلبد. گاهی اوقات گفته می شود بهتر است مطالعه بدون نوشتن باشد، یعنی فردی که در حال مطالعه است تنها ابزاری که در دست دارد، کتاب باشد و از این صفحه به آن صفحه برود. گاهی گفته می شود بهتر است در کنار کتاب قلم یا مدادی هم در دست باشد تا زیر نکات مهم خط کشیده شود.

البته این روش چندان مناسب نیست، زیرا علاوه بر مخدوش کردن صفحات کتاب، فرد مطالعه کننده تمرکزش روی خط کشیدن مطالب است تا این که کلیت نوشته و محتوای آن را در نظر داشته باشد. گاهی هم از حاشیه نویسی سخن به میان می آید. هر چند این روش نسبت به دو روش قبل کمی بهتر است، اما باز مسئله مخدوش کردن و از بین بردن تمرکز بر کلیت صفحات کتاب را به دنبال دارد. بسیاری عقیده دارند مطالعه کتاب و فرآیند آن زمانی مناسب است که همراه با خلاصه برداری باشد، یعنی سطور یک صفحه از کتاب در چند خط خلاصه شود. این روش، روش خوبی برای مطالعه است، زیرا ابتدا مطلب درک می شود، سپس خلاصه آن روی کاغذ می آید. البته در کنار روش های قبلی که به آنها اشاره شد، بسیاری عقیده دارند، یکی از مؤثرترین روش های مطالعه، کلیدبرداری است. یک شیوه بسیار مناسب برای خواندن و حتی نوشتن نکات مهم می باشد.

در این روش بعد از درک مطلب، نکات کلیدی و مهم یادداشت می شود. این کلمات کلیدی کوتاه ترین، راحت ترین، بهترین و پرمعنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر می آید. البته در نوع مدرن مطالعه، از روش خلاقیت و طرح شبکه ای مغز سخن به میان می آید؛ روشی که در آن ضمن مطالعه کتاب یا نوشته ای نکات مهم و کلیدی بعد از درک حقیقی به ساده ترین زبان در شبکه مغز به خاطر سپرده می شود. یعنی شخص مطالعه کننده با زبان و ادبیات خودش، به بازخوانی مطالب مطالعه شده می پردازد و آن را در خاطر خودش ماندگار می کند. پس هر زمان که نیاز به یادآوری آن مطالب داشته باشد، به راحتی می تواند این کار را انجام دهد.

آنچه در سطور قبل عنوان شد، روش های مطالعه بود که هرکس براساس توانایی ها و شرایطی که در آن است، می تواند یکی یا چند مورد از آنها را به کار گیرد و مطالعه ای مناسب داشته باشد. ناگفته نماند اگر مطالعه کردن و آغاز و ادامه دادن آن به صورت برنامه ریزی شده باشد، چه بسا نتایج خوبی در پی خواهد داشت، به یاد داشته باشیم، مطالعه باید آغاز درستی داشته باشد. برنامه ریزی کردن برای ساعت و نوع مطالعه یکی از عوامل مهم در این امر است. نظم و ترتیب داشتن نیز به فرایند مطالعه کمک می کند. حفظ آرامش و استفاده مناسب از وقت مطالعه ای کارآمد را در پی خواهد داشت. البته در کنار تمام این موارد، داشتن تغذیه مناسب، ورزش کردن و داشتن خواب کافی ضمن تقویت حافظه، فرایند مطالعه را مناسب و کارآمدتر خواهد کرد. مطالعه کردن لذت بخش است، اما زمانی که این مطالعه همراه با یادگیری باشد، لذت آن چندین برابر خواهد بود.

بسیاری از افراد هستند که در بین اطرافیان و دوستان به ماشین مطالعه معروفند. این قبیل افراد با در دست گرفتن کتابی، ساعت های متمادی به مطالعه آن مشغول می شوند و طبق ادعای خودشان تا آن کتاب را تمام نکنند زمین اش نمی گذارند. در حالی که طبق تحقیقات به عمل آمده، در فرایند مطالعه، حداکثر زمانی که افراد می توانند فکر خود را بر روی موضوعی متمرکز کنند، بیش از ۳۰ دقیقه نیست. باید سعی شود حدود ۳۰ دقیقه بر روی یک مطلب تمرکز نمود و آن را مطالعه کرد. بعد حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت داشت و دوباره امر مطالعه را دنبال کرد. البته نباید فراموش کرد، پیش از مطالعه لازم است از مصرف غذاهای چرب و سنگین خودداری نمود و فاصله مطالعه و مصرف مواد غذایی باید چند ساعت باشد. چون پس از مصرف غذای سنگین بیشتر جریان خون متوجه دستگاه گوارش می شود تا به هضم و جذب غذا کمک کند. لذا خون رسانی به مغز کاهش می یابد و از قدرت تفکر و تمرکز کاسته می شود. در ضمن حین مطالعه، خوردن خوراکی های مختلف قدرت تمرکز را نیز کاهش می دهد.

به هر حال باید به این نکته توجه کنیم که خوب و بهینه مطالعه کردن بسیار مفیدتر از بسیار و کم بازده بودن آن است. چه خوب است در کمترین زمان، بهترین و کارآمدترین مطالعه را داشت تا از نتایج بهینه آن برخوردار بود.

اکبر خوردچشم