جرم دندان، از پیشگیری تا درمان

جرم‌ها رسوبات سخت روی دندان است و دامنه تغییرات رنگ آن از زرد به قهوه‌ای است. زمانی که بهداشت نامناسب باشد، جرم دندانی از پلاک (یک ماده نرم که روی دندان انباشته می‌شود) تشکیل …

جرم‌ها رسوبات سخت روی دندان است و دامنه تغییرات رنگ آن از زرد به قهوه‌ای است. زمانی که بهداشت نامناسب باشد، جرم دندانی از پلاک (یک ماده نرم که روی دندان انباشته می‌شود) تشکیل می‌شود. پلاک‌ها از بی‌شماری باکتری‌ها و مواد غذایی که در بزاق به‌صورت معلق هستند تشکیل شده‌اند و به‌تدریج سفت می‌شوند. این پلاک سخت را جرم دندانی یا کلکولوس می‌نامند...

ما نمی‌توانیم به تنهایی با مسواک زدن ونخ دندان جرم دندان را از بین ببریم. دندانپزشک یا متخصص بهداشت باید با وسایل دستی آنها را بر طرف کنند و نیز روند بیماری را متوقف سازند. اگرچه پلاک وجرم دندانی دارای خصوصیات متعددی هستند و یک وابستگی بین آنها وجود دارد. سیستم کوچکی از موجودات ریز میکروسکوپی میزبان علت بیماری التهابی لثه و بافت‌های اطراف می‌شوند و به وسیله مسواک زدن از سطوح دندان برداشته می‌شوند.

امکان دارد که دهان دارای پلاک میکروبی باشد اما دهان نمی‌تواند جرم دندانی داشته باشد. کلکلوس به‌وسیله رسوبات نمک‌های معدنی که در پلاک هستند تشکیل می‌شود. آنها سخت و محکم به سطوح دندان چسبیده و به ‌وسیله مسواک زدن برداشته نمی‌شوند. چنانکه کلکلوس به‌صورت یک نقطه کانونی برای انباشته شدن پلاک میکروبی عمل می‌کند و این پلاک کاملا باید برداشته شوند. هر دو، پلاک و جرم دندان نقش به‌سزایی در بیماری‌های لثه ایفا می‌کنند.

اگر لثه دندان تحلیل رود و یا عقب نشینی کند نتیجه آن بیماری لثه است. به فضای غیرطبیعی که بین دندان و لثه تشکیل می‌شود «پاکت» می‌گویند. (کیسه یا حفره) پلاک وجرم دندان این فضای غیرطبیعی را پر می‌کند تا سرانجام استخوان نگاهدارنده دندان تخریب می‌شود.

پشت دندان جلویی، بیشتر جرم می‌گیرد. جرم دندان در نواحی گوناگون از دهان تشکیل می‌شود. رسوبات جرم بالای لثه روی سطح دندان نزدیک به زبان در فک پایین دندان‌های پیشین مرکزی و کناری و روی سطح‌های گونه در فک بالا در دندان‌های آسیاهای کوچک وبزرگ دیده شده است. رسوبات جرم دندان زیر لثه زیر سطح‌های ریشه و لبه لثه و به طور عمیق در داخل شیار لثه پیشروی می‌کند و موجب انهدام بافت‌های نگاهدارنده می‌شود که به آن «پریودنتال پاکت» می‌گویند. کمی‌ بعد سطح سمان‌های زیر لثه ناهموار می‌شود و به آن اجازه می‌دهد که ماده نرم و یا سفتی که روی سطح دندان ایجاد می‌شود در داخل سیمان تشکیل شود و در زیر لثه بچسبد و خیلی سفت و محکم می‌شود و نیز با مشکل درمی‌آید. کلکلوس زیر لثه در رادیوگرافی نیز دیده شده است و برای تشخیص آن نیاز به وسایل داریم که میزان جرم موجود را ارزیابی کنیم. میزان شکل گیری جرم از فردی به فرد دیگر فرق دارد اما برخی از عوامل نیز می‌تواند میزان جرم را بالا ببرد که در پایین به آنها اشاره شده است.

روش‌های جراحی وغیرجراحی برداشتن جرم

برای برداشتن جرم روش‌های جراحی و غیرجراحی وجود دارد. شیوه جراحی به‌صورت زیر است:

بافت ضخیم را کاملا بلند می‌کنیم تا سطوح ریشه نمایان شود و دسترسی مستقیم به آنها داشته باشیم وروش غیر جراحی دسترسی به سطوح ریشه ازطریق «پریودنتال پاکت» است. کارایی برداشتن پلاک و کلکولوس زیر لثه با استفاده از روش غیرجراحی محدود است. شیوه‌ها برای برداشتن جرم شامل موارد زیر هستند:

۱) عمل برداشتن سنگ یا رسوبات از سطح به‌وسیله ابزار:

به‌وسیله ابزار، پلاک و جرم و لکه‌های رنگی را از سطوح ریشه دندان در می‌آوریم.

۲) صاف کردن ریشه وبرداشتن بافت مرده

برداشتن رسوبات موضعی روی سمان دندان یا سطح عاجی که ناهموار شده است و به حالت خشن در آمده است و نیز به این وسیله جرم و میکروب‌ها برداشته می‌شود.

۳) شستشو: درآوردن بافت‌های مرده که به لثه و بافت‌های اطراف دندان چسبیده است.

این روش درآوردن پلاک و رسوبات جرم دندان هر دو هم بالای لثه و زیر لثه را نیز شامل می‌شود.

۴) پیشگیری از بیماری: یک روش پیشگیری است که شامل برداشتن تحریکات موضعی لثه و در آوردن بافت‌های مرده و رسوبات آهکی دندان و برداشتن پلاک است.

بزاق‌های جرم‌ساز

این عوامل در تشکیل جرم دخیل هستند:

۱) بالا رفتن pH بزاق

۲) بالا رفتن غلظت کلسیم بزاق

۳) بالا رفتن پروتئین میکروبی وغلظت مایعات

۴) بالا رفتن ترشحات غلظت پروتئین و اوره درغده زیر فک پایین

۵) پایین رفتن عوامل باز دارنده در فرد

۶) بالا رفتن کلی سطح مایعات در بزاق

برای پیشگیری و درمان کلکولوس راه‌های متعددی وجود دارد.

ترجمه: دکتر انوشه شریف