آنچه در مذاکرات هسته یی رخ داد

هوای سرد ژنو با گرمای مذاکرات تهران با شش قدرت مذاکره کننده هسته یی, نتایج دلگرم کننده یی به فضای نشست روز سه شنبه بخشید نتایجی که پس از نخستین روز از مذاکرات, از سوی همه طرف های شرکت کننده سازنده ارزیابی شد و طرفین را به اعلام بیانیه مشترک بر ای نخستین بار ترغیب کرد

هوای سرد ژنو با گرمای مذاکرات تهران با شش قدرت مذاکره‌کننده هسته‌یی، نتایج دلگرم‌کننده‌یی به فضای نشست روز سه‌شنبه بخشید. نتایجی که پس از نخستین روز از مذاکرات، از سوی همه طرف‌های شرکت‌کننده سازنده ارزیابی شد و طرفین را به اعلام بیانیه مشترک بر‌ای نخستین‌بار ترغیب کرد. تحول مثبتی که در گذشته مرسوم نبود و این خود گامی مثبت در دور تازه گفت‌وگوها تلقی می‌شود. حالا همه‌چیز برای یک پاییز بارانی و فراموش نشدنی برای مسافران ژنو جهت دستیابی به یک توافق عادلانه مهیاست. اما از کجا این اتفاقات چنین شتاب گرفت؟

«پایانی بر یک بحران غیرضروری؛ آغازی برای افق‌های جدید» ظاهرا همه‌چیز از این ایده آغاز شد. این همان عنوان طرح تازه تهران برای شش کشور مذاکره‌کننده در ژنو بود که شامل یک نقشه راه و هدف مشترک و نیز گام‌های اول و پایانی است. طرحی در قالب یک «نقشه راه» از سوی محمد جواد ظریف، سرپرست مذاکره‌کننده هسته‌یی ایران که از هفته‌های پیش گمانه زنی درباره آن بالا گرفت. حالا آنچه که از وزن کلام شرکت‌کنندگان در این نشست پیداست حکایت از امید بخش بودن «نقشه راه»تیم مذاکره‌کننده ایران دارد. به نظر می‌رسد همه طرف‌ها گرچه محتاط اما روز چهارشنبه راضی به سومین دور از مذاکرات قدم گذاشتند. اما اگر دو دور گفت‌وگو‌های روز نخست را به اقدام عملی ایران برای ارائه آنچه که محمدجواد ظریف آن را از قبل «نقشه راه» توصیف کرد، به حساب آوریم، حالا باید منتظر حرکت طرف مقابل بود. انتظاری بجا از گام‌های متقابل غرب، تا رسیدن به لغو کامل تحریم‌ها.

▪ گام‌های پیشنهادی ایران

هر چند طرح تازه تهران تاکنون به درخواست ایران تا حصول نتایج، محرمانه باقی مانده است اما از اخباری که کمابیش از گوشه و کنار این اجلاس به بیرون درز کرده است، پیداست که گام‌های ایران بر‌ای برداشته شدن دیوار بی‌اعتمادی که از قبل بر این مذاکرات سایه افکنده بود بسیار جدی است. چنانکه روز گذشته عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران تایید کرده است که کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم و پذیرش پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش تسلیحات اتمی، بخشی از «گام پایانی» در پیشنهاد ایران است. آنچه که در دور تازه گفت‌وگوها به چشم می‌خورد طرفین به جزییات این طرح وارد شده‌اند به‌طوری که در دور دوم مذاکرات به ریاست عراقچی و اشمید نیز طرفین وارد جزییات شده و درباره گام‌های اعتماد‌‌ساز جمهوری اسلامی ایران بحث و گفت‌وگو شده است.

▪ راه‌حل برای همه خطوط پیشنهادی

اما این همه پیشنهاد ایران به غرب نیست بلکه عراقچی مذاکره‌کننده ارشد ایران، روز گذشته در گفت‌وگو با مهر، اعلام کرد که طرح پیشنهادی ارائه‌شده توسط ایران شامل اعطای اجازه برای بازرسی جامع‌تر از تاسیسات هسته‌یی ایران نیز می‌شود. دو دغدغه مهم دور‌های پیشین گفت‌وگوهای گروه ۱+۵ با تهران که در مسکو، استانبول و آلماتی بر سر آن طرفین به نتیجه نرسیدند. آن‌طور که عراقچی به ایرنا گفته است که «تهران سعی دارد برای همه خطوط قرمز خود راه‌حل‌های جدیدی پیشنهاد دهد تا نگرانی‌های منطقی طرف مقابل رفع شود؛ به عنوان نمونه اگر خروج مواد هسته‌یی از کشور یکی از خطوط قرمز ما است، سعی می‌کنیم از طرق دیگر این موضوع را رفع کنیم.» خطوط قرمزی که به‌نظر می‌رسید هیچ پایانی بر آن متصور نیست. به گفته عراقچی توافق بر سر اهداف مشترک، گام پایانی، اقدامات اعتمادساز، نقشه راه و جدول زمانی اجرای توافق‌ها باید در کوتاه‌ترین زمان صورت گیرد.عراقچی همچنین از وجود مکانیزمی نظارتی برای نظارت بر اجرای توافق‌ها که می‌تواند شامل یک کمیسیون مشترک بین ایران و ۱+۵ باشد، خبر داد. بر این اساس حساسیت ژنو هر دو طرف را متقاعد ساخته که برای هر دور مذاکره پیشتر به رایزنی پرداخته و هر طرف قدرت چانه‌زنی خود را بیازماید. از این روی مشورت‌های همه هیات‌های مذاکره‌کننده سبب شد تا سومین دور از مذاکرات با ۲ ساعت تاخیر آغاز شود.

▪ سعی در خود داری از مباحث جنجالی

اما از آنجا که این رویداد مهم هسته‌یی دارای ابعاد تازه‌یی بوده است تهران تمام تلاش خود را برای شفاف‌سازی و واقعی ساختن نگاه هیات‌های گفت‌وگو‌کننده اتمی در این دور از مذاکرات، به‌کار بست. البته با در نظر گرفتن این نکته که طرفین سعی در خودداری از مباحث جنجالی را فراموش نکردند. بر این اساس در حاشیه مذاکرات عراقچی معاون وزیر خارجه رایزنی‌هایی با نمایندگان امریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه و آلمان داشته است. ملاقات با هیات امریکایی هم یکی دیگر از برنامه‌های فرعی هیات ایران بود.

▪ کارشناسان تحریم صحبتی نکردند

اما از آنجایی که گفته می‌شد حضور کارشناسان تحریم در ترکیب هیات امریکایی می‌تواند یک شروع مثبت ارزیابی شود، عراقچی در این باره گفت: «کارشناسان تحریم هیات امریکایی روز سه‌شنبه صحبتی نکردند و امیدواریم چهار شنبه در این‌باره صحبت کنند.»

▪ لحن خوشبینانه غرب

بی ‌تردید لحن خوشبینانه غرب پس از دور اول مذاکرات، می‌تواند نوید تازه‌یی برای حل منطقی مناقشه پرونده هسته‌یی ایران که کمتر از دو دهه همه مناسبات تهران با جهان بین‌الملل را تحت‌تاثیر قرار داده است، باشد. بر این اساس «ویلیام‌هیگ»، وزیر خارجه انگلیس روز اول دور جدید مذاکرات هسته‌یی را «مفید» ارزیابی کرده و گفت این گفت‌وگوها «فرصتی واقعی» برای پیشرفت در جهت حل موضوع هسته‌یی است. به گزارش فارس، هیگ ادامه داد: نخستین روز مذاکرات که دیروز بین ایران و گروه ۳+۳ انجام شد، مفید بود. دیروز روزی بود که مباحث جدی‌ای از کار درآمد. وی افزود: اکنون فرصت واقعی‌ای برای دستیابی به پیشرفت در مذاکرات وجود دارد و من به ایران توصیه می‌کنم هم امروز و هم در هفته‌های پیش‌رو این فرصت را غنیمت بشمارد. به گزارش ایسنا، کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در اظهارنظری گفت: ما در این باره محتاطانه خوشبین هستم. اما واقعیات تعیین‌کننده است. اشتون اضافه کرد: من امیدوارم در این زمان فرصت لازم به وجود آید تا به‌طور حقیقی وارد جزییات شده و احتمالات را مورد بررسی قرار دهیم. در همین حال معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز گفت که درخواست از ایرانی‌ها برای موافقت با انتقال اورانیوم غنی‌شده به خارج از خاک این کشور، نباید به عنوان پیش‌شرطی برای مذاکرات مطرح شود. سرگئی ریابکوف اعلام کرد که مسکو تمایل نداشتن تهران به بحث درباره اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصدی در مذاکرات با ۱+۵ را مانعی در راه مذاکرات نمی‌داند. وی ادامه داد: مسائل مربوط به اینکه با مواد غنی‌سازی ۲۰ درصدی چه کار کنیم، «جوهره مذاکرات» به شمار می‌رود. طرف ایرانی نظرش را اعلام کرد از این رو مساله فعلی ایجاد ساز وکاری است که مرضی الطرفین باشد. فیلیپ لالیوت، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه هم درباره ارتقای سطح مذاکرات ایران و ۱+۵ به وزاری خارجه کشورهای دخیل محتاطانه واکنش نشان داد و گفت: در این‌باره بستگی به مذاکرات این هفته دارد و پس از آن در این باره تصمیم‌گیری می‌شود.

▪ دور بعدی مذاکرات یک ماه دیگر

در همین حال سفیر ایران در سویس از احتمال برگزاری دور بعدی مذاکرات هسته‌یی ایران و ۱+۵ در ژنو خبر داد. علی‌رضا سالاری، سفیر ایران در سویس در گفت‌وگو با ایسنا، درباره آمادگی سویس برای میزبانی مذاکرات بعدی ایران و ۱+۵ در شهر ژنو گفت: سویس برای میزبانی مذاکرات ایران و ۱+۵ اعلام آمادگی کرده است و از آنجایی که ژنو شهری بین‌المللی است و مقر اروپایی سازمان ملل در آن قرار دارد می‌تواند به احتمال قوی میزبان دور بعدی مذاکرات هسته‌یی باشد. در همین حال براساس گزارش‌ها قرار است ۱۵ و ۱۶ آبان دور بعدی نشست ایران و ۱+۵ در ژنو برگزار شود. همچنین قرار شده کمیته‌های کارشناسی با حضور متخصصان هسته‌یی و تحریم تشکیل شود.

▪ بیانیه مشترک ایران و ۱+۵

همچنین ایران و اعضای ۱+۵ بیانیه مشترکی را صادر کردند که بر اساس آن موافقت کردند که کارشناسان هسته‌ای، علمی و امور تحریم کشورهای eu۳+۳ (سه کشور عضو اتحادیه اروپایی+ ۳) و جمهوری اسلامی ایران قبل از نشست آینده و برای بررسی اختلاف نظرات و تهیه و تدوین قدم‌های عملی تشکیل جلسه دهند. برپایه فضای مثبت نخستین جلسه وزیران در نیویورک در تاریخ ۲۶ سپتامبر، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران کلیات طرحی را به عنوان مبنای مذاکرات ارائه کرد که توسط اعضای گروه eu۳+۳ (سه کشور عضو اتحادیه اروپایی+ ۳) به عنوان مشارکتی مهم در فرآیند مذاکرات به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد. اعضای هیات‌های نمایندگی مشورت‌های دوجانبه و مشترکی پیرامون عناصر مختلف رهیافت پیشنهادی را به صورت عمیق پیگیری کردند. اعضا همچنین موافقت کردند که کارشناسان هسته‌ای، علمی و امور تحریم کشورهای eu۳+۳ (سه کشور عضو اتحادیه اروپایی+۳) و جمهوری اسلامی ایران قبل از نشست آینده و برای بررسی اختلاف‌نظرات و تهیه و تدوین قدم‌های عملی تشکیل جلسه دهند.

▪ تلاش سویس برای میانجیگری

حالا شهر بین‌المللی ژنو این روزها جایگاه خود را به‌خوبی باز شناخته است. شهری که مرکز تحولات شده و تصمیمات مهم هسته‌یی در آن در حال وقوع است. این نکته اما از چشم دولتمردان سویس پنهان نمانده است و با تحرکات تازه خود که از هفته‌های گذشته آغاز شده است این‌بار در نقش میانجیگر فعال میان تهران و گروه ۱+۵ ظاهر شده است. نقشی که استانبول نتوانست از آن بهره‌یی ببرد.

▪ نخستین قدم مشکل‌ترین گام

حالا معلوم نیست بعد از اینکه هیات‌ها هر کدام به کشور خود بازگشتند این اتفاق مهم را چگونه ارزیابی کنند اما آنچه از نیت و کلام تیم ایران به سرپرستی وزیر امورخارجه پیداست تلاش ایران برای درک هرچه بیشترجهان بین‌الملل است. آن‌طور که محمدجواد ظریف می‌گوید «نخستین قدم مشکل‌ترین گام است. این نیاز به شجاعت دارد تا بتوان این گام‌ها را برداشت. زمانی که شما وارد این راه می‌شوید دیگر مشکل

نیست.» وزیر خارجه اما خوب می‌داند که «مهم‌ترین راه این است که بتوانیم جهان بین‌الملل امروز را درک کنیم. در این جهان دیگر بازنده و برنده‌یی وجود ندارد. ما با هم برنده یا بازنده می‌شویم. این ماهیت جهان سیاسی و شرایط حاکم بر آن است.»

زهره آقایانی