روابط اقتصادی ایران و آمریکا

میان انسان ها رسم بر این است که اگر دو نفر مدتی با یکدیگر قهر باشند مبادلات اقتصادیشان هم تعطیل می شود نه از هم قرض می گیرند و نه قرض می دهند چیزی نمی دهند و چیزی نمی ستانند رسم عرصه بین المللی اما این نیست

میان انسان‌ها رسم بر این است که اگر دو نفر مدتی با یکدیگر قهر باشند مبادلات اقتصادیشان هم تعطیل می‌شود؛ نه از هم قرض می‌گیرند و نه قرض می‌دهند. چیزی نمی‌دهند و چیزی نمی‌ستانند. رسم عرصه بین‌المللی اما این نیست.

وجود مزیت های نسبی در هر یک از کشورهای جهان باعث می شود این کشورها در عرصه خاصی متخصص باشند و کالای بهتری تولید کنند و خریداران هم که دنبال بهترین کیفیت و کمترین قیمت هستند از این مزیت های نسبی استقبال می کنند. این گونه است که ایران و آمریکا اگرچه سال هاست با یکدیگر قطع رابطه سیاسی هستند، اما مبادلات بازرگانی و اقتصادی خود را قطع نکرده اند. حتی شرایط تحریم اقتصادی هم باعث نشده مبادله قطع شود اگرچه اقتصاد بی تأثیر از وضع سیاسی هم نبوده است.

● رابطه ای که ترومن بنا نهاد

در دایره المعارف ویکی پدیا نامی از کتاب «تحفه عالم» آمده که ظاهرا در عصر صفوی نوشته شده و در آن ذکری از لباس های ینگه دنیا رفته است. با این حال رابطه اقتصادی ایران و آمریکا به طور جدی از سال ۱۳۲۰ آغاز شد، وقتی که ایالات متحده در چارچوب برنامه اقتصادی خود بعد از جنگ جهانی دوم و با هدف مقابله با خطر کمونیسم سعی کرد به ایران کمک اقتصادی مالی و مشاوره ای دهد تا ایرانی قوی از نظر اقتصادی در منطقه وجود داشته باشد. آن موقع غیر از حضور دولت آمریکا در عرصه اقتصاد ایران، شرکت های آمریکایی هم در کشور ما جایگاه مناسبی داشتند. انقلاب اما همه چیز را تغییر داد.

● فصل تحریم و محاصره

نخستین گام اقتصادی آمریکا بعد از انقلاب، مصادره اموال ایران و بعد از آن لغو قراردادهایی بود که با ایران بسته بود. با این حال آنچه بعد از تسخیر سفارت آمریکا در تهران پیش آمد به واقع یک محاصره اقتصادی بود. تحریم های آمریکا از سال ۱۹۷۹ آغاز شد، اما سنگین ترین آن سال ۱۹۹۵ بود که اکنون هر ساله هم تمدید می شود. به حکم این قانون محدودیتی برای معامله شرکت های آمریکایی با ایران وضع شده است. همین قانون است که مانع فروش هواپیما و قطعات آن به ایران می شود. برنامه هسته ای و حقوق بشر هم بهانه ای برای وضع تحریم های بیشتر علیه ایران بوده است. تحریم هایی که حتی در این اواخر یقه کالایی چون فرش را هم گرفت، هر چند با بی تدبیری برخی در داخل هنوز هم خودروهای لوکس آمریکایی در این شرایط سخت اقتصادی در حال گردش در خیابان های تهران هستند. البته نباید فراموش کرد آمریکا برای مدتی طولانی، وتوکننده درخواست عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی بود که این مساله بی تأثیر بر وضع تجارت خارجی ایران نبوده است.

● تراز تجاری به سمت آمریکا مثبت است

آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد در طول سال ۱۳۹۱، ۱۳۲ میلیون دلار کالا از آمریکا وارد ایران شده است. این میزان در پنج ماهه نخست امسال، ۴۳ میلیون دلار بوده است. تفاوت امسال و سال گذشته در این است که اگر سال گذشته، گندم بیشترین واردات ایران از آمریکا بود؛ امسال گندمی وارد نشده و جای آن را کره گرفته است. نکته قابل توجه، وجود یک کالای غیرمتعارف در ردیف صادرات آمریکایی ها به ایران است. پنجمین کالا در ردیف کالاهای وارداتی ایران از آمریکا در هر دو سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، اسپرم گاو بوده است که برای اقدامات ژنتیکی و باروری دام مورد نیاز است. این موضوع برای مدتی، سوژه ای برخی رسانه ها هم شده بود. نکته جالب تر این است که بدانید ابتدای دهه ۱۳۷۰ که سیاست های ضدآمریکایی در ایران در دوران اوج خود بوده میزان واردات ایران از آمریکا ۷۵۰ میلیون دلار بوده است و به این ترتیب مجموع حوادث ۲۰ سال اخیر باعث شده میزان واردات ۶۰۰ میلیون دلار کمتر شود یعنی کاهش ۸۰ درصد مبادله طی ۲۰ سال.

در آن سو، آمارها نشانگر این است که تراز تجاری به شکل عجیبی به سمت آمریکا کج شده است. ایران در طول سال ۱۳۹۱، یک میلیون و ۴۰۰ هزار دلار صادرات به آمریکا داشته است. انگور خشک در رأس صادرات ایران به این کشور بوده و پس از آن فرش قرار دارد. نکته جالب در صادرات ایران این است که کتاب و مطبوعات، جزو چهارمین کالای صادراتی از ایران بوده است. از سمت ایران هم میزان صادرات در طول ۲۰ سال اخیر بسیار کم شده است به نوعی که از ۱۳ میلیون دلار در سال ۱۳۷۱ به یک میلیون دلار در حال حاضر رسیده است.

حالا در این شرایط که باب گفت وگو میان ایران و آمریکا باز شده است برخی از آینده اقتصادی ایران و آمریکا می گویند. فرصت های مهمی در این رابطه وجود دارد. عضویت کامل در سازمان تجارت جهانی، بالا رفتن تجارت خارجی میان دو کشور و نیز استفاده از سرمایه ایرانیان مقیم آمریکا از جمله این فرصت هاست، اما کیست که نداند گام اول در برقراری رابطه تجاری ایران و آمریکا، لغو تحریم هاست.