اکتشاف جهان حق شماست

۵۶سال از پرتاب نخستین ماهواره به فضا گذشت اگر از هر کسی بپرسید با شنیدن «ماه مهر», چه چیز در ذهنش تداعی می شود, بدون شک, پاسخ اکثریت شروع فصل پاییز و آغاز سال تحصیلی خواهد بود اما اگر این پرسش را از یک علاقه مند به فضا بپرسید, شاید نخستین چیزی که از ذهنش عبور می کند, پرتاب ماهواره اسپوتنیک ۱ و آغاز عصر فضا و گشایش مرزهای آن به روی آدمی باشد باز بوی ماه مهر آمد و تب وتاب دوستداران دانش فضایی, برای گرامیداشت این هفته در تمامی جهان بالا گرفته است

۵۶سال از پرتاب نخستین ماهواره به فضا گذشت... اگر از هر کسی بپرسید با شنیدن «ماه مهر»، چه چیز در ذهنش تداعی می‌شود، بدون شک، پاسخ اکثریت شروع فصل پاییز و آغاز سال تحصیلی خواهد بود. اما اگر این پرسش را از یک علاقه‌مند به فضا بپرسید، شاید نخستین چیزی که از ذهنش عبور می‌کند، پرتاب ماهواره اسپوتنیک-۱ و آغاز عصر فضا و گشایش مرزهای آن به روی آدمی باشد. باز بوی ماه مهر آمد و تب‌وتاب دوستداران دانش فضایی، برای گرامیداشت این هفته در تمامی جهان بالا گرفته است.

● وجه تسمیه هفته جهانی فضا

مجمع‌عمومی سازمان‌ملل در سال ۱۹۹۹، قطعنامه‌ای را تصویب کرد که به موجب آن، چهارم تا ۱۰اکتبر هر سال، به‌عنوان هفته جهانی فضا، انتخاب شد. هدف از این کار هم ترویج و توسعه دانش فضایی و آشناکردن مردم و جوانان با نقش فناوری فضایی در زندگی انسان‌ها در زمین اعلام شد. منظور از این کارها هم جلب حمایت عمومی از پروژه‌های فضایی و کمک به رونق اقتصادی این صنعت بود. در ابتدا در مجمع و کنفرانسی که در سازمان ملل تشکیل شده بود، قرار بود یک روز به‌عنوان، «روز جهانی فضا»، انتخاب شود. دو تاریخ به عنوان نامزدهای اصلی روز جهانی فضا، مدنظر اعضای این مجمع بود. اولی چهارم اکتبر ۱۹۵۷، سالگرد پرتاب نخستین ماهواره به فضا و دیگری ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷، سالگرد انعقاد نخستین معاهدات بین‌المللی در مورد استفاده صلح‌آمیز از فضای ورای جو. با اینکه توافق اولیه در مورد این دو تاریخ، خیلی زود انجام شد، اما بر سر اینکه کدام روز به عنوان روز جهانی انتخاب شود، اختلاف نظر پیش آمد. این اختلاف دو روزی ادامه داشت تا اینکه نماینده‌ای از هیات ایرانی حاضر در مجمع، پیشنهاد کرد که به جای انتخاب یک روز، حدفاصل این دو تاریخ، به عنوان «هفته جهانی فضا»، اعلام شود. همه حاضران از این پیشنهاد استقبال کردند و به این شکل، چهارم تا دهم اکتبر به عنوان هفته جهانی فضا، نامگذاری شد. بعد از این جریان، یک انجمن با عنوان «هفته جهانی فضا»، زیر نظر سازمان‌ملل تشکیل شد تا از سال بعد، یعنی سال ۲۰۰۰، پیگیر هماهنگی و برگزاری مراسم این هفته در سراسر جهان باشد.

● ایران و هفته جهانی فضا

برنامه‌های هفته جهانی فضا از همان سال ۲۰۰۰، در ایران شروع شد. اما بیشتر در حد اجرای همایش‌ها و برنامه‌های درون‌سازمانی در سازمان سنجش از دور و وزارت مخابرات بود. تاسیس سازمان فضایی ایران در سال ۸۴ و در نتیجه، اطلاع‌رسانی‌های بیشتر درباره این هفته در بین مردم، باعث شد برخی از تشکل‌ها در شهرهای مختلف، به فکر برگزاری مراسم هفته جهانی فضا، در ابعادی گسترده‌تر در میان مردم باشند. شهرهایی مثل تهران، اصفهان و رشت، از جمله نخستین شهرهایی بودند که به‌طور جدی در این زمینه فعالیت کردند. به‌دنبال آن در سال‌های اخیر، شهرهای دیگری هم به این فهرست اضافه شدند و در حال حاضر شاهد برگزاری این برنامه‌ها، تقریبا در تمامی استان‌های کشور هستیم.

● فعالیت‌ها در هفته جهانی فضا

سازمان‌ملل و مسوولان انجمن هفته جهانی فضا، از تمامی گروه‌ها و تشکل‌ها در سراسر جهان خواسته‌اند با اجرای برنامه‌های مختلف در این هفته، مانند برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌های فضایی، اجرای مسابقات علمی و انجام دیگر کارهای مشابه، نظر جوانان را به دانش و فناوری فضایی جلب کنند تا به این شکل، اهدافی که برای گرامیداشت این هفته در نظر گرفته‌اند، محقق شود.

● هفته جهانی فضا در سال ۹۲

هفته جهانی فضا، امسال رنگ‌‌وبوی مریخی به خود گرفته است. این سیاره سرخ‌فام، هم‌اکنون در کانون کاوش‌های فضایی است و مریخ، هدف و چشم‌اندازی برای آینده سفرهای فضایی به‌شمار می‌رود. شعار هفته جهانی فضا در سال‌جاری، «کاوش مریخ؛ شناخت زمین»، اعلام شده است. در بیانیه‌ای که انجمن جهانی هفته فضا اعلام کرده است، می‌خوانیم: «امسال هفته جهانی فضا درباره تمامی آن چیزی است که در مرکز توجهات آینده قرار دارد یعنی سیاره مریخ. انسان به‌سرعت در حال تسخیر این سیاره است. «کیوریاسیتی» (کنجکاوی)، یکی از بزرگ‌ترین سطح‌نوردانی است که تا به حال به سیاره دیگری فرستاده شده است. این کاوشگر توانسته است هر روزه چهره‌ای جدید از این سیاره سرخ را به ما بنمایاند. بر اساس طرحی که «دنیس تیتو»، نخستین گردشگر فضایی جهان، به‌تازگی ارایه کرده است، احتمالا در سال ۲۰۱۸، نخستین انسان، این بخت را خواهد داشت که این سیاره را از فاصله نزدیک مشاهده کند، این در حالی است که سازمان‌های متعددی در حال برنامه‌ریزی برای انجام ماموریت فرود نخستین انسان روی این سیاره در دو دهه آینده هستند.

دلایل کافی برای نگاهی دقیق‌تر و اکتشافی به مریخ، وجود دارد. ما در طول هفته جهانی فضا، (از چهارم تا ۱۰ اکتبر ۲۰۱۳)، نه‌‌تنها چیزهایی را که درباره مریخ در حال آموختن هستیم، با شما در میان می‌گذاریم بلکه چیزهایی را هم که درباره خودمان یاد می‌گیریم، به شما نشان خواهیم داد. مریخ این فرصت را به ما می‌دهد که درباره جهانی که می‌خواهیم در آن زندگی کنیم، بیشتر بدانیم. با اکتشاف در مریخ، می‌توانیم دریابیم که چگونه می‌توان بهره‌برداری از منابع یک سیاره را برای ایجاد یک تمدن جدید، محدود و کنترل کرد و بیش از حد از این منابع استخراج نکرد؟ یا چگونه می‌توان محیط‌زیستی بسازیم که از زندگی انسان پشتیبانی کند، بدون اینکه عنصرهای ضروری را که برای دیگر فرآیندهای طبیعی نیاز است، از بین ببریم؟ و در نهایت، بیاموزیم که می‌توانیم نه روی دیگر سیارات، بلکه روی سیاره خودمان، زمین، نیز این موارد را اجرا و عملی کنیم! امیدواریم که این موضوع، در آینده و برای راهیابی این افکار و اندیشه‌ها به مدارس، دانشگاه‌ها، باشگاه‌های ستاره‌شناسی، انجمن‌ها، صنعت فضا و هرکجا که می‌توانیم جشن فضایی‌مان را برگزار کنیم، الهام‌بخش باشد.»

● برنامه‌های خود را ثبت کنید

گروه‌ها و انجمن‌های مختلفی که در سراسر کشور، برنامه‌هایی برای هفته جهانی فضا دارند، بهتر است قبل از هر کاری، این برنامه‌ها را در سایت جهانی آن ثبت کنند. این کار، هم به ماندگاری برنامه‌ها کمک می‌کند و هم باعث بالارفتن اعتبار و جایگاه ایران در عرصه فعالیت‌های ترویجی فضایی خواهد شد. این کار حتی می‌تواند به ارتباطات انجمن‌های ایرانی با گروه‌های علمی خارج از کشور نیز کمک کند. برای این کار، کافی است مسوول انجمن، به سایت worldspaceweek.org مراجعه کند و برنامه‌های خود را برای این گرامیداشت این هفته در فرمی که در سایت قرار داده شده است، ثبت کند.

محمدرضا رضایی

عضو تحریریه ماهنامه آسمان شب