فواید گوناگون عقل

خداوند در زندگی دنیا دو اصل و معیار کلی برای تشخیص خیر و بدی و قرار گرفتن در مسیر راستی و درستی معین کرده است. اولین معیار، دین، قوانین و اصولی است که به وسیله پیامبران، امامان …

خداوند در زندگی دنیا دو اصل و معیار کلی برای تشخیص خیر و بدی و قرار گرفتن در مسیر راستی و درستی معین کرده است. اولین معیار، دین، قوانین و اصولی است که به وسیله پیامبران، امامان و در کتاب آسمانی قرآن تعیین کرده است. این قوانین و احکام می توانند در مسیر زندگی، وسیله ای برای کسب منزلت و کرامات باشند تا با بهره گیری از آن ها به رستگاری رسید. دومین معیار، قوه عقل می باشد. این قوه که تشخیص دهنده درستی از نادرستی و خوبی از بدی است برترین نعمتی است که خدا در وجود انسان قرار داده است. هیچ کتابی به اندازه قرآن کریم در بزرگداشت عقل سخن نگفته و بر ارزشمندی آن تأکید نکرده است. به طوری که در اکثر آیات قرآن بر تعقل و تفکر در امور طبیعت و امور زندگی تأکید شده و خداوند انسان ها را به تفکر در اسرار طبیعت و تعقل در مسائلی دشوار و پیچیده دعوت می کند.‏

پیامبران خدا و جانشینانشان در سخنان حکمت آمیز خود ارزش و اهمیت عقل و اینکه چه نقش مهمی را در سعادت و خوشبختی انسان ایفا می کند، با بیان های مختلف و تشبیهات گوناگونی بیان کرده اند. عقل و خرد یکی از بزرگترین نعمت های آفریدگار جهان است که به انسان ارزانی داشته است. اگر انسان به راهنماییهای آن توجه کند سعادت و خوشبختی هر دو جهان را به دست خواهد آورد. پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: خداوند متعال به بنده اش هیچ نعمتی را بهتر از عقل تقسیم نکرده و عطا نفرموده است. ‏

حضرت علی (ع) فرموده اند: هر وقت پروردگار عالم خواست به بنده اش خیری برساند به او عقلی صحیح و عملی درست عطا می کند. همچنین فرموده اند: نعمتی افزونتر از عقل و خرد نیست. اگر انسان از این موهبت الهی خوب بهره برداری کرده و آن را در راه های مشروع به کار برد و به این وسیله شکر نعمت خدا را انجام دهد، پروردگار عالم نعمتش را از او نمی گیرد ولی اگر آن را در گناه و معصیت و در اموری که مورد خشم و غضب خدا است به کار برد، آن وقت خداوند نعمتش را از او می گیرد. دومین فایده عقل این است که خداوند به وسیله آن، انسان را برا همه موجودات برتری داده و اشرف مخلوقات می باشد. حضرت علی (ع) فرموده اند: عقل و خرد، شریفترین مزیت و برترین فزونی ها است. سومین فایده عقل این است که زیور و باعث آراستگی انسان می باشد. زمانی که کسی به وسیله عقل و خرد، بتواند بسیاری از امور و مسائل مردم را حل نماید، در اجتماع او را فردی شایسته و مورد اعتماد دانسته و زمام امور مهم را به او می سپارند. چنانکه حضرت علی فرموده اند: عقل و خرد زیباترین زیورها و علم و دانش ارجمندترین مزیت و برتری هاست. ‏

همچنین حجت باطنی و درونی آفریدگار جهان است. این نیروی الهی پیوسته انسان را به سوی خوشبختی دعوت کرده و خیر و صلاحش را به او نشان می دهد. خداوند با بیان و مشخص ساختن راه راست و درستی (به وسیله پیامبران و امامان)، به وسیله قوه عقل، بشر را در برابر گناه قوی و نیرومند ساخته و از ضلالت و گمراهی رها بخشیده است. انسان به وسیله عقل و خرد، حق از باطل، سعادت از شقاوت و خیر از شر تشخیص می دهد و در تمام این امور، عقل، آدمی را به پیروی از شریفترین و بهترین روش ها و راست ترین راه ها دعوت می نماید. پنجمین فایده عقل این است که آفریدگار جهان در روز قیامت پاداش عبادت و کیفر کردارها زشت را به اندازه خرد انسان خواهد داد. هر وقت عقل کامل باشد، پاداش و کیفر بسیار داده و هر زمانی که عقل ناقص باشد اجر و مجازات کمتر خواهد بود.

امیرمحمد پورنصیر