جست وجوی تعریفی جدید از سینما

مروری بر دیدگاه های رهبرمعظم انقلاب اسلامی درباره هنر هفتم

بدون شک هنر- صنعت سینما یکی از پدیده های بزرگ عصر معاصر است و با تاکید می توان گفت که امروز هیچ صاحب اندیشه ای نمی تواند چشم بسته از کنار آن عبور کند و نسبت به آن غفلت ورزد، چرا که در قبال این غفلت باید هزینه های سنگینی را بپردازد. اما سینما برای جامعه ما یک پدیده وارداتی محسوب می شود که تا قبل از انقلاب نتوانست خود را با فرهنگ اسلامی- ایرانی کشورمان مطابقت دهد؛ تا جایی که تا پیش از انقلاب اگر خانواده متدینی متوجه می شد که فرزندش برای تماشای فیلم به سینما رفته است در غم و اندوه فرومی رفت. اما پس از انقلاب، سینما به دست جماعتی متدین افتاد و لازم بود که آنها خود سینما را ایجاد کنند، آن هم سینمایی که جذاب ترین، فنی ترین و فریبنده ترین هنر غربی ها محسوب می شد، به هرحال پس از انقلاب، انقلابیون مسلمان نمی توانستند این پدیده را نادیده بگیرند و از این رو سینمایی در خدمت دین را پایه گذاری کردند، برای این کار نخستین قدم این بود که تعاریف غربی از سینما را دور بریزند و طرحی نو دراندازند. چرا که سینما در غرب با ارائه یک زندگی کاذب و ایجاد بستری از تخیل سعی می کند که زندگی واقعی مردم جامعه را به سمت یک زندگی کاذب سوق بدهد. این واقعیت تمام نمای سینمای غرب است، همان سینمایی که امروز در غرب جریان دارد و توده مردم را جذب می کند و مدام بحث آمار فروش آن مطرح می شود. اگر دقت کنیم به خوبی درمی یابیم که این سینما آمیزه ای از شهوت و خشونت که هر دو اموری حیوانی هستند محسوب می شود که با تبلیغات بسیار به مخاطب ارائه می گردد. حال در نظر بگیرید که در چنین فضایی در ایران انقلابی فرهنگ جدیدی از سینما تعریف می شد که طی آن فیلمساز دوربینی که وسیله فیلمسازی است را درخدمت اهداف دیگری قرار می دهد تا نمونه ای پاک، والا و متعالی از سینما را ارائه دهد.

مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای به عنوان فرهنگی ترین شخصیت در ایران اسلامی عنایتی خاص به همه هنرها دارند تا جایی که معتقدند، هنر، عزیز و والاست؛ هنر جاودانه است. هنر، عمومی و جهانی است و به قطعه ای از زمین و زمان منحصر نمی شود، هنر، حقیقتی بسیار فاخر و عطیه ای از جانب پروردگار است که مانند هر موهبت الهی دیگری، مسئولیت ها و تکالیفی را برای صاحب آن به همراه می آورد. هنرمند علاوه بر تکالیف ذاتی انسان، به علت ویژگی های بسیار ممتاز هنر، باید در خصوص قالب و مضمون آثار خود نیز احساس تعهد کند (دیدار مقام معظم رهبری با صدها تن از اصحاب فرهنگ و هنر و اندیشه در ۱/۵/۱۳۸۰)

ایشان در میان هنرها نگاهی خاص و ویژه به هنر- صنعت سینما دارند. از نظر ایشان هنر سینما بلاشک یک هنر برتر است؛ یک روایتگر کاملا مسلط، که هیچ روایتگری تاکنون در بین این شیوه های هنری روایت یک واقعیت و یک حقیقت، تا امروز به این کارآمدی نیامده و یک هنر پیچیده و پیشرفته و متعالی (دیدار با کارگردانان سینما در ۲۳/۳/۱۳۸۵). مقام معظم رهبری در دیدار با هنرمندان بیان فرمودند که فیلم و سینما، وسیله ای بلیغ و تبیین کننده ای رسا برای ارائه برترین حقایق عالم، یعنی حقیقت دین به شمار می رود و برای این منظور دست اندرکاران امور سینمایی باید بر توانایی های خود بیفزایند (دیدار هنرمندان و دست اندرکاران امور فرهنگی و هنری در ۳/۱۱/۱۳۷۳). به زعم ایشان کلید پیشرفت کشور، به میزان زیادی دست سینماگران است؛ چرا که دست اندرکاران هنر فاخر سینما، با توجه به تأثیرگذاری و جهت دهی این هنر، می توانند با تولیدات خود، روح امید، شوق پیشرفت، انگیزه کار و تلاش، اعتماد به نفس و اعتقاد به ارزش های اسلامی و ملی را در جامعه ترویج کنند و سهم بزرگ خود را در پیشرفت و تعالی کشور ایفا نمایند، و یا اینکه با فیلم های خود، نسلی ناامید، پشیمان، متکی به بیگانه و تحقیر شده را پرورش دهند (دیدار کارگردانان سینما در ۲۳/۳/۱۳۸۵). اعتلای سینمای کشور، نیازی محسوس است و همه باید این حقیقت را دریابند که هنر مهم و بسیار برجسته سینما برای کشور، یک نیاز و ضرورت محسوب می شود. (همان)

مقام معظم رهبری برای سینما صرفا کارکردی تفریحی قائل نیستند، بلکه آن را واجد بعدی آموزشی می دانند، آموزشی که به فصیح ترین شکل ممکن صورت بگیرد. ایشان معتقدند که، مسئله جاذبه در فیلم یک نکته اصلی است و نمی توان جاذبه را در فیلم نادیده گرفت. البته واژه سرگرمی را خیلی واژه خوبی نمی دانیم و به کار هم نمی بریم. دل مان می خواهد هیچ چیزی به آن معنی سرگرم کننده (مطلق) نباشد، بلکه آگاه کننده و هشیارکننده باشد؛ (چنین اثری) اگر مجذوب کننده هم باشد، هیچ منافاتی ندارد. بنابراین اگرچه از واژه سرگرمی استفاده نمی کنیم، اما جاذبه در فیلم یک عنصر اصلی است. یعنی اگر فرض کنیم که فیلمی برترین پیام ها را داشته باشد، اما جاذبه لازم را نداشته باشد، گویی هیچ کاری انجام نشده است. مثل این است که انسان در یک اطاق دربسته بنشیند و بهترین مطالب را با بیانی که چندان قابل فهم نیست بیان کند. (در این میان) در ذهن عده ای اشتباهی وجود دارد که خوب است آن را برطرف کنیم (گفتگو با مقام معظم رهبری در هنگامه دوره سوم جشنواره فیلم فجر در سال ۶۳). ایشان منظور از سینمای اسلامی را در دو مولفه خلاصه می کنند و می فرمایند ما درباره اسلامی بودن یک فیلم دو چیز را می خواهیم؛ یکی این که ارزش هایی که آن فیلم تلقین می کند ارزش های اسلامی باشد، دوم این که فیلم با نمودار و نمودهای غیراسلامی همراه نباشد. گاهی می شود فیلمی نماز خواندن نشان می دهد، ولی بازیگران آن فیلم با رفتارشان و با وضع نامناسب نگاه شان یک ضدارزش اسلامی را در حقیقت متجلی می کنند. یعنی متن محتوا و حاشیه محتوا هر دو باید اسلامی باشد (همان منبع).

ایشان در زمینه وضعیت هنرهای بصری مثل تئاتر و سینما در پیش از انقلاب معتقدند که اواخر دهه ۳۰ و در طول دهه ۴۰ که تئاتر و سینمای پیشرو تدریجا به گرایش های چپ نیز آمیخته شد، جنبه ضددینی در آن برجسته تر و واضح تر گشت، دستگاه جبار برای مقابله با رواج اسلام انقلابی هر گرایش ضددینی، هر چند چپ، را تأیید می کرد و متقابلا هر پدیده ای را که ممکن بود از رشد عقیده و ایمان اسلامی خبر دهد، زیر فشار می گذاشت. در چنین اوضاعی بود که هنر، به ویژه هنرهای نوپا از جمله تئاتر و سینما، به سمت بیگانگی و نیز ستیزه گری با ارزش های دینی پیش رفت و بیشتر فرآورده ها سر ستیز با مذهب نیز داشت. (پیام به دومین جشنواره تئاتر دانشجویان کشور ۱۴/۸/۱۳۶۵). ولی امر مسلمین بر این نظراند که فرو ریختن نظام طاغوت و حاکمیت ارزش های اسلامی مسیر همه چیز را عوض کرد و زمینه رشد هنر، و مهم تر از آن، جهت گیری درست و سالم آن را فراهم ساخت. هنر باطل، بی پشتوانه شد و هنر حق، عرصه جولان و شکوفایی یافت. ایشان معتقدند اگر جوانان معتقد ما با بهره گیری از سوژه های بدیع و بی نظیری که صحنه های انقلاب و جنگ تحمیلی در اختیار آنان قرار داده و نیاز مبرمی که به هنر نمایش احساس می شود، همت خود را صرف تئاتر و سینما کنند و تکنیک و محتوای آن را پیش ببرند، پس از چندی انقلاب اسلامی خواهد توانست برجسته ترین آثار هنری در این رشته ها را به دنیا عرضه کند و بشریت به آثار ارزشمندی که در واقع هدایای اندیشه الهی و اسلامی اند، دست یابد و در این میان پیام همین خون ها و حکایت پرماجرای ایثارگری های رزم آوران تاریخ ساز اسلام، بهترین موضوع و محتوایی است که به کمک هنر و ابزار و تکنیک مناسب آن، رسالت تئاتر در جمهوری اسلامی را به نحو شایسته ای به انجام می رساند.

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای با تاکید بر لزوم تقویت ارزش های دینی و ملی در آثار سینمایی و توجه اصحاب سینما به برجستگی ها و زیبایی های تلاش ملت ایران در سه دهه گذشته به ویژه دوران دفاع مقدس افزودند: در زمینه دفاع مقدس حرف برای گفتن و سوژه برای به تصویر کشیدن بسیار زیاد است که باید این نکات برجسته استخراج و با زبان هنر و سینما برای نسل امروز روایت شود.

مقام معظم رهبری مسئولان فرهنگی و سینماگران را نیز مخاطب قرار می دهد و به آنان گوشزد می کند که اهمیت فراوان این هنر، و کارآمدی و تاثیرگذاری عمیق آن، مسئولیت سینماگران و تمامی دستگاه ها و رده های مدیریتی موثر در این هنر را کاملا سنگین می کند. اگر یک کارگردان با نیت خدایی فیلمی را ارائه دهد که موجب تقویت ایمان، افزایش انضباط اجتماعی و احساس مسئولیت شود، اجر الهی را نیز کسب خواهد کرد. بدون تردید با شکوفا شدن استعدادها و فعال تر شدن دستگاه های پشتیبانی کننده، می توانیم در زمینه کارهای سینمایی و هنرهای نمایشی به سطح برجسته ای در دنیا برسیم.

نگاه خاص مقام معظم رهبری به هنرهای بصری مثل تئاتر و به خصوص سینما از پر اهمیت بودن این پدیده ها برای جامعه انقلابی ما نشان دارد. چرا که به واسطه این ابزارها می توان مفاهیم و معانی متعالی و الهی را به مخاطبان تشنه این معنای انتقال داده و از این روزنه هنر متعالی را در خدمت تعالی نفس انسان بگیریم. سینما به عنوان هنری فراگیر، نقش مهمی در انتقال پیام ها و ارزش های والای اسلامی و انسانی در جامعه دارد. سینمای انقلابی ما باید فعالیت خود را دو چندان کند، اکنون وظیفه داریم سینما را در مسیری قرار دهیم که بتواند به درستی پیام انقلاب را به جهانیان ارائه دهد که این امر بدون محتوابخشی به تولیدات سینمایی میسر نخواهد شد. در حال حاضر مهم ترین دغدغه رهبری و دلسوزان انقلاب، مبارزه و مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن است که باید سینما را برای این مبارزه به سلاح کیفیت و محتوا و تربیت فیلم سازان و بازیگران متعهد و خلاق مجهز کنیم تا این روزنه نیز برای همیشه بر معاندان و بدخواهان انقلاب اسلامی بسته شود.

مصطفی انصافی