آیا «یارانه بنزین» از نظر علمی واقعیت دارد

هنوز برخی سیاستمداران, نمایندگان مجلس و كارشناسان اقتصادی به كرات از مفهومی به نام «یارانه بنزین» استفاده می كنند و آنرا به جای مفهوم عدم النفع فروش بنزین تولید داخل به قیمت FOB در خلیج فارس حدود ۳۰۰ تومان در هر لیتر و یا عرضه در جایگاههای توزیع داخلی به نرخ ۸۰ تومان در هر لیتر بكار می برند

واقعا جای تعجب است كه چرا بعضی از ما خود را به تغافل علمی زده و فروش بنزین داخلی به نرخ ۸۰ تومان در هر لیتر را حاوی یارانه می نامند؟! آیا ایشان واقعا از مبانی علمی تعریف «یارانه» اطلاع ندارندSubsidy یا به تعبیر ما فارسی زبانان «یارانه»، در فرهنگ لغت Oxford اینگونه معنی شده است: «مقدار منابعی كه از محل بودجه عمومی به صنایع و یا بازرگان پرداخت (كمك) می شود تا مبلغ خدمات یا كالاهایشان را در سطح پایین نگهدارند»

فرهنگ كمبریج نیز كلمه Subsidy را اینطور تعریف كرده است: «مبلغی كه به عنوان قسمتی از هزینه تمام شده كالا از طرف دولت یا سایر ارگانها به تولیدكنندگان برای حمایت و تشویق آنان پرداخت می شود».در سایت dictionary-com و همچنین فرهنگ لغت American Heritage در معنای لغت Subsidy چنین آمده است: «پول یا مساعده ای است كه توسط دولت برای حمایت از یك موسسه یا بنگاه اقتصادی و تولیدكنندگان به اشخاص یا گرو هایی پرداخت می شود تا جلب عموم مردم را به محصولات آنها در پی داشته باشد.در سایت اقتصاد glossary. Com/money نیز در تعریف Subsidy آمده است: «كمك مستقیم مالی دولت كه به صنایع و یا افراد یك كشور پرداخت می شود».در سایت اینترنتی بانك جهانی نیز در تعریف این لغت آمده است: «سود اقتصادی كه معمولا دولتها به تولیدكنندگان كالا برای تقویت بازار رقابتی كشورها پرداخت می كنند، یارانه نامیده می شود. این یارانه ها ممكن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد. همچنین یارانه ها براساس نوع تخصیص به دو نوع یارانه صادراتی و یارانه داخلی تقسیم می شود. یارانه های صادراتی، مساعده های قابل تفویض در نزد شركت هایی است كه دولت به شرط صادرات محصول به آنها پرداخت می كند. یارانه های داخلی شامل مساعده هایی است كه دولت ها به صورت غیرمستقیم و به منظور كاهش قیمت كالاها به مردم پرداخت می كنند نظیر معافیت های مالیاتی، تسهیلات با نرخ بهره پایین و....پروفسور J.Peter Neary استاد دانشكده اقتصاد دانشگاه دویلین در مقاله ای تحت عنوان «عدم تقارن دریافت های سوبسیدهای كشورها؛ دولتمردان باید به برندگان كمك كنند یا به بازندگان» معنای یارانه را در كشورهای مختلف تحلیل می كند: «زمانی كه كارخانه ها و تولیدكننده های داخلی و خارجی، قیمت های متفاوتی در بازار دارند، یارانه ها بنیان نهاده می شوند. این كار برای به حد مطلوب رساندن و كاهش دادن قیمت هاست»

این نمونه ها، قطره ای از دریای ادبیات مربوطه به معنای علمی یارانه در سطح بین المللی است.

خلاصه این تعاریف بدین ترتیب می شود:

الف - موضوع یارانه، پرداخت از سوی دولت به تولیدكنندگان است

ب - كالاهایی شامل یارانه می شوند كه قیمت تمام شده محصولاتشان بیش از قیمت های بین المللی باشد.

ج - هدف از پرداخت یارانه، كمك به تولیدكننده های داخلی برای استمرار تولید و ادامه حضور در رقابت بین المللی است.

د - در اهداف رفاهی نیز، هدف دولت از پرداخت یارانه، حمایت از اقشار آسیب پذیر و كم درآمد جامعه است. به بیان دیگر، افزایش رفاه عمومی یكی از اهداف اصلی پرداخت یارانه به شمار می رود.

حال از عزیزانی كه نرخ موجود عرضه بنزین را حاوی یارانه می دانند، این سئوالات قابل طرح است:

۱- آیا دریافت مابه التفاوت قیمت بنزین در داخل با خارج در جهت رقابتی كردن كالاهای تولید داخل در سطح بین المللی است؟

۲- آیا دریافت مابه التفاوت قیمت بنزین در داخل با خارج، باعث افزایش رفاه عمومی می شود؟

۳- آیا با افزایش قیمت بنزین در داخل هزینه تولید كاهش می یابد؟ و در نتیجه صادرات كالاها افزایش یا حداقل استمرار خواهد یافت؟ و یا مزیت رقابتی ما در جهان حفظ و گسترش خواهد یافت؟

۴- اصولا با توجه به تعریف های علمی یارانه آیا می توان عدم النفع فروش بنزین در داخل و خارج از كشور را «یارانه» نامید؟

جهت یادآوری اقتصاددانان و كارشناسان محترمی كه بدون تامل، فرض «واجد یارانه بودن بنزین به نرخ موجود» را پذیرفته اند، یادآوری می شود تفاوت قیمت یك كالای داخلی با كالای خارجی در مبحث مزیت نسبی مورد بررسی قرار می گیرد نه یارانه، ضمن اینكه پایین بودن قیمت یك كالای داخلی با قیمت آن در خارج، نه تنها مذموم و ننگ و عار نیست، بلكه فرصتی است برای حفظ و گسترش موقعیت رقابتی تولیدكنندگان داخلی.

ماهیت یارانه اصولا پرداخت از سوی دولت به مردم است نه اخذ مابه التفاوت قیمت داخلی و هزینه فرصت فروش خارجی آن توسط دولت. اگر دولت بنزین را از خارج به نرخ بالاتر می خرید و به داخل به نرخ پایین تر می فروخت، در آنصورت می توانستیم ادعا كنیم دولت به بنزین یارانه می دهد - همانطور كه بنزین وارداتی فعلی را به درستی حاوی یارانه می دانیم - اما دولتمردان نمایندگان پشتیبان دولت در مجلس، با چه مبنای علمی، بنزین تولید داخلی را «واجد یارانه» می خوانند؟ نكته مهم دیگر آنكه در كدام تئوری علمی و اقتصادی صرفا به مبحث هزینه و یكسان كردن هزینه ها با معنای قیمت های جهانی برای رقابت پذیر كردن اقتصاد داخلی مطرح شده است بدون آنكه به مبحث درآمد و مقایسه آن با درآمد متعارف در جهان پرداخته شده باشد؟

شاید برای كارشناسانی كه «نهضت ترجمه» را در سازمان مدیریت و برنامه ریزی بنا نهاده اند و برنامه چهارم توسعه را بدون توجه به ویژگی های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی و ملی ما صرفا براساس سند بانك جهانی تنظیم كردند، عبارات بانك جهانی وحی منزل و اكیدا غیر قابل خدشه و تردید تلقی شود، اما تعاریف علمی اقتصاد نمی پذیرد كه عدم النفع فروش بنزین داخلی به خارجیان (نسبت به فروش به ایرانیان) را یارانه بنامیم.

البته در اینكه اكنون بنزین در كشور ما مسرفانه مصرف می شود و به نسبت سایر اقلام مصرفی قیمت پایین دارد، بحث و مناقشه ای نیست، اگر نمایندگان اكثریت مجلس ماده (۳) از برنامه چهارم توسعه را اصلاح نمی كردند و جلوی دولت را نمی گرفتند واقعا چه كسی پاسخگوی موج تورمی سهمگین بود كه همه مطالعات آنرا پیش بینی و تایید كرده اند؟

آیا كسانی كه امروز بر پایه فروض و گزاره هایی كاملا غیر علمی و اشتباه، از افزایش ۱۲۵ درصدی قیمت بنزین دفاع می كنند، حاضرند مسئولیت پیامدهای قابل پیش بینی آن در به تلاطم انداختن اقتصاد و مخاطرات امنیتی ناشی از این توصیه و تصمیم را بپذیرند؟