ابعاد بین المللی بحران زیمبابوه

پیروزی رابرت موگابه در دور دوم انتخابات که روز یکشنبه ۲۹ ژوئن و بدون حضور مورگان سوانگیرای, رهبر حزب مخالف جنبش تغییرات دموکراتیک انجام شد, کشورهای غربی ضمن رد نتیجه انتخابات اعلام کردند که تحریم های بیشتری را علیه رابرت موگابه و اعضاء اصلی حکومت او اعمال خواهند کرد

قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تحریم زیمبابوه در شورای امنیت از سوی روسیه و چین وتو شد. سه کشور آفریقای جنوبی - ویتنام و لیبی که از اعضاء غیردائم شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند نیز به این قطعنامه رای منفی دادند و اندونزی دیگر کشور عضو غیردائم نیز با رای ممتنع از حمایت قطعنامه خودداری کرد. آمریکا بانی قطعنامه و کشورهای فرانسه - انگلیس - بلژیک - ایتالیا - کرواسی و کاستاریکا و کشور آفریقایی بورکینافاسو به این قطعنامه رای مثبت دادند.

پیروزی رابرت موگابه در دور دوم انتخابات که روز یکشنبه ۲۹ ژوئن و بدون حضور مورگان سوانگیرای، رهبر حزب مخالف جنبش تغییرات دموکراتیک انجام شد، کشورهای غربی ضمن رد نتیجه انتخابات اعلام کردند که تحریم‌های بیشتری را علیه رابرت موگابه و اعضاء اصلی حکومت او اعمال خواهند کرد. علیرغم انصراف سوانگیرای از شرکت در دور دوم انتخابات و پناهنده شدن به سفارت هلند در هراره کمیسیون ملی انتخابات این انصراف را غیرقانونی اعلام و نام سوانگیرای را به عنوان کاندیدای دوم در برگه‌های آراء درج کرد، ولی همچنانکه پیش‌بینی می‌شد، موگابه با اکثریت چشمگیری به پیروزی رسید و تنها به فاصله یک ساعت از اعلام رسمی نتایج انتخابات، مراسم سوگند را برگزار کرد تا اراده خود را بر کشورهای غربی که نوعاً از رهبر حزب مخالف حمایت می‌کردند تحمیل کند. ‌

براساس پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی آمریکا، موگابه و ۱۳ نفر از اعضاء اصلی دولت و حزب حاکم (زانو پی. اف) از سفر به کشورهای خارج منع شده و دارایی‌های این افراد نیز مسدود می‌شد. ضمن اینکه در صورت تصویب این قطعنامه شورای امنیت نماینده ویژه‌ای را برای این کشور تعیین می‌کرد.

بحران زیمبابوه که از زمان اصلاحات ارضی موگابه در سال ۲۰۰۱ آغاز شده است در روز ۲۹ مارس سال جاری که انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری این کشور برگزار شد به اوج خود رسید. در این انتخابات حزب حاکم با شکست در مقابل حزب مخالف، اکثریت را در پارلمان این کشور از دست داد. این در حالی بود که حزب حاکم حدود دو سوم نمایندگان را در مجلس قبلی به خود اختصاص داده بود. موگابه همچنین در انتخابات ریاست جمهوری نیز آراء کمتری را در مقایسه با رقیب اصلی خود یعنی مورگان سوانگیرای به دست آورد. ولی به دلیل عدم احراز بیش از ۵۰ درصد آراء توسط دو رقیب؛ انتخابات به دور دوم کشیده شد. در فاصله دور اول و دور دوم انتخابات، شایعاتی مبنی بر هشدار ارتش در خصوص عدم پذیرش پیروزی سوانگیرای پخش شد، ضمن اینکه موگابه نیز رسماً اعلام کرد به هیچ وجه به حاکمیت سوانگیرای و حزب جنبش تغییرات دموکراتیک تن در نداده و در صورت لزوم با آنان خواهد جنگید. بزعم موگابه حکومت سوانگیرای بر زیمبابوه به معنای بازگشت مجدد این کشور تحت حاکمیت انگلیس بوده و این امری است که <زانو پی. ‌اف> به آن تن در نخواهد داد. ‌

این برای اولین بار طی سال‌های اخیر است که دو کشور عضو دائم شورای امنیت در مقابل قطعنامه پیشنهادی غرب علیه یک کشور جهان سوم به استفاده از حق وتو متوسل می‌شوند. روسیه و چین با رای منفی به این قطعنامه به فاصله چند روز از اجلاس سران هشت کشور صنعتی در ژاپن که انتخابات زیمبابوه را مردود اعلام کرده بود؛ شرایط جدیدی را در عرصه روابط بین‌الملل رقم زدند. کارشناسان مسائل بین‌المللی ناکامی اردوگاه غرب در تصویب این قطعنامه را ضربه‌ای عمده برای آمریکا و انگلیس در شرایطی که این دو کشور گرفتار مشکلات ناشی از اشغال عراق و افغانستان هستند، ارزیابی می‌کنند. سفیر بریتانیا در نیویورک پس از شکست قطعنامه اعلام کرد <سازمان ملل در انجام وظایف خود شکست خورده است. > زیمبابوه قبلاً از مستعمرات انگلیس بود که پس از مبارزات طولانی نهایتاً در سال ۱۹۸۰ به استقلال رسید. اصلاحات ارضی موگابه که با مخالفت انگلیس تبدیل به یک بحران بین‌المللی شد، از موارد توافق مبارزان زیمبابوه و دولت بریتانیا قبل از اعطاء استقلال به این کشور بود، ولی دولت انگلیس به تعهدات خود عمل نکرده و با اصلاحات ارضی موگابه در مورد اراضی حاصلخیز این کشور که هنوز در تملک اقلیت سفیدپوست انگلیسی‌تبار زیمبابوه قرار دارد، مخالفت کرده و غرب را علیه موگابه و دولتش بسیج کرد. ‌

زلمای خلیل‌زاد سفیر آمریکا در سازمان ملل نیز ضمن واکنشی تند، از کشورهایی که به قطعنامه رای منفی داده بودند انتقاد کرده و اعلام کرد <روسیه و چین در کنار موگابه و علیه ملت این کشور ایستادند. > خلیل‌زاد روسیه را به رویگردانی از بیانیه هشت کشور صنعتی در مورد زیمبابوه متهم کرده و گفت: مدودوف این بیانیه را امضاء کرده بود. واکنش خشمگینانه آمریکا فقط به این دو کشور عضو دائم شورای امنیت منحصر نشد. وی همچنین با حمله به تابوامبکی، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی او را به همدستی با موگابه و رای منفی این کشور را اقدامی در حفاظت از موگابه تفسیر کرد. ‌

فارغ از اختلاف نظرها در خصوص اعتبار انتخابات زیمبابوه، تحولات این کشور و تأثیرات آن بر فضای بین‌المللی را می‌توان در چند نکته ذیل خلاصه کرد: ‌

۱) ابقاء موگابه در راس قدرت به مدت بیش از دو دهه مغایرتی با قانون اساسی و قوانین انتخاباتی این کشور ندارد و طبیعتاً هیچکس حق ندارد در مسائل داخلی یک کشور مستقل دخالت کند و این به عهده مردم زیمبابوه است که رهبر خود را انتخاب کنند، ولی در عین حال نباید از نظر دور داشت که حکومت مادام‌العمر بر یک کشور، امروز در هیچ کجای جهان پذیرفته نیست. شاید برای موگابه بهتر این بود که رهبری را به نسل جدید زانو پی. اف واگذار کرده و خود در اوج محبوبیت از قدرت کناره‌گیری می‌کرد تا همچنان به عنوان یک انقلابی آزادیبخش در دل‌های مردم خود جای داشته باشد. به خصوص اینکه مردم این کشور قربانی اصلی تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی هستند و شاید دلیل رویکرد نسبی مردم به سوانگیرای علیرغم وابستگی او به غرب نیز در همین نکته نهفته باشد. چند سال قبل زیمبابوه از اقتصادی شکوفا که ثمره اراضی حاصلخیز و معادن ارزشمند این کشور است، برخوردار بود در حالی که امروز بیش از ۸۰ درصد مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند و ارزش پول این کشور حتی به اندازه ارزش کاغذ آن نیز نیست. ‌

۲) تردیدی نیست که اقدام خصمانه انگلیس علیه این کشور، ریشه در تاریخ روابط ظالمانه این کشور با مستعمره سابق خود دارد. تاریخی که باید به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفته و خسارت‌های استعمار به مردم این کشور داده شود. انگلیس در قرارداد <لانکستر هاوس> متعهد شده بود که با بازگرداندن اراضی این کشور به صاحبان بومی موافقت کرده و حتی هزینه‌های مترتب بر آن را نیز بپردازد، ولی پس از بیست سال و سر رسید تعهدات و زمان اصلاحات ارضی، انگلیس نه تنها به تعهدات خود عمل نکرد، بلکه با اصلاحات ارضی دولت نیز به مقابله برخاست و از یک مسأله داخلی، بحرانی بین‌المللی ساخت. اشتباه موگابه در برخورد با بحران، این بود که اقدام قانونی دولت خود را اولاً با توسل به زور انجام داد و ثانیاً آن را به مسائل سیاسی داخلی پیوند زد. وگرنه پر واضح بود که هیچکس نمی‌تواند منطق حاکمیت ۵ درصد سفیدپوست بر ۸۵ درصد از اراضی حاصلخیز را پس از گذشت دو دهه از استقلال یک کشور بپذیرد. متأسفانه موضوع زیمبابوه به خصومتی شخصی بین تونی‌بلر و رابرت موگابه تبدیل شده بود. خصومتی که قربانی اصلی آن مردم زیمبابوه بودند. از سوی دیگر حمایت غرب و در راس آن انگلیس از مورگان سوانگیرای، بهانه‌ای برای دولت به منظور سرکوب مخالفان شد. پناهنده شدن سوانگیرای به سفارت یک دولت غربی به هر دلیل، ولو برای حفظ جان نیز توجیهی به خصوص نزد مردم آفریقا که استعمار گزیده هستند، ندارد. ‌

۳) در سطح بین‌المللی، بی‌تردید ناکامی اردوگاه غرب در تصویب قطعنامه تحریم بیشتر علیه این کشور را باید شکست بزرگی برای آمریکا و انگلیس در سال‌های پس از فروپاشی شوروی ارزیابی کرد. همانطور که گفته شد، این اولین بار است که دو کشور عضو دائم شورای امنیت، متحداً در مقابل زیاده‌خواهی غرب ایستاده و برای شکست تلاش‌های آنان در مقابل یک کشور جهان سوم، از حق وتو استفاده می‌کنند. اقدامی که دست‌کم در دو دهه اخیر در بحران‌ها بزرگی مانند عراق - افغانستان و پیش از آن در بالکان، سابقه نداشته است. دیمتری مدودف چند روز قبل از وتو، بر بیانیه هشت کشور صنعتی که در زمینه اقدامات بیشتر برای تنبیه اشخاص مسئول خشونت در زیمبابوه توافق کرده بودند، مهر تأیید زده بود، ولی در رای گیری شورای امنیت علیه قطعنامه رای داد. ویتالی چورکین سفیر روسیه، مفاد قطعنامه پیشنهادی را فراتر از شرح وظایف سازمان ملل اعلام کرد. سفیر چین نیز با اتخاذ موضعی مشابه، اعلام کرد که باید به مردم زیمبابوه اجازه داده شود تا خود، مشکلاتشان را حل و فصل کنند. ‌رای‌گیری شورای امنیت در مورد زیمبابوه را باید تحولی در روابط بین‌الملل ارزیابی کرد. واکنش خشمگینانه سفیر آمریکا نیز مؤید این نکته است. اقدامی که احتمالاً از سوی مقامات بالاتر کشورهای غربی و به خصوص آمریکا، دنبال خواهد شد.

نویسنده: جاوید - قربان‌ اوغلی‌