میراث چنددهه قصور

ارزیابی دکتر علی اکبر نیکو اقبال, عضو هیأت علمی دانشگاه تهران, پیرامون الزام اصلاح قیمت حامل های انرژی به طریق گام به گام

کشورمان طی دهه های گذشته بخش عظیمی از منابع نفتی تجدیدناپذیر خودرا به صورت انواع یارانه های آشکار و پنهان برای کالاهای اساسی و حامل های انرژی هزینه نموده است.

هدفمندنبودن یارانه های پرداختی به عنوان یک مالیات منفی همه مصرف کنندگان را بر مبنای میزان مصرف آنها و بدون رعایت شدت نیازمندی و هزینه های واقعی تولیدشان منتفع نموده و به علت تداوم آن در چنددهه گذشته، ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار دشوار و مشکل آفرینی را برای نسل های فعلی و به ویژه برای نسل های آینده کشورمان به وجودآورده است.

پرداخت یارانه های همگانی و هدف گذاری نشده و بالاخره استمرار آن طی سالیان دراز، ساختارهای تولیدی را معیوب، توزیع منابع را مخدوش، الگوهای مصرف و پس انداز را نا مساعدو بالاخره توزیع درآمدرا ناهنجار و الگوهای فرهنگی-اجتماعی را ناموزون نموده است. طبعاً پیامدها و عواقب اقتصادی این اتفاق کمابیش همراه با مخاطرات کمبودمنابع انرژی و نیاز فزاینده به آن، نسل های حال و آینده را موردتهدیدقرار داده و خواهدداد.

● مسیری که بایدهموار گردد

بی اغراق، حجم و تعدادمقالات و تحقیقات انجام شده در موردمطالعه پیش رو، یعنی حذف یارانه های انرژی اگر بی شمار نباشدآنقدر زیاداست که حتی مطالعه آنها به سال ها وقت نیاز دارد. اکنون اگر مشاهده می شودکه بحث و مناقشه در این زمینه پایان نیافته - بلکه گویی این مسأله خلق الساعه است که بایددر خصوص آن تحقیقات جدیدصورت گیرد- به ضرورت و اهمیت بررسی دقیق شرایط اقتصادی کشور باز می گردد.

اقتصادما دیربازی است که در وضعیتی بلاتکلیف و سردرگم قرار گرفته است. تورم مزمن و کنترل ناپذیر در جهانی که فقط معدودی از کشورها گرفتار آن اندو اساساً با مبانی اسلام و رباخواری به هیچ وجه نمی تواندهمگرایی داشته باشد، چندین دهه است که بنیان های اقتصادی زندگی همبسته، صلح آمیز و پرامنیت مردم ایران را متزلزل نموده است. وضع اقتصادی کشور طی چندین دهه گذشته نشان از آن داردکه ما در شناسایی عمیق مسایل واگیردار و مزمن اقتصادی ایران که دو نمونه آن تورم و انرژی تقریباً رایگان و در دسترس برای همگان بوده است، دچار اشتباه در تشخیص چشم انداز (وابستگی شدیددرآمدهای بودجه، گمرکات و مالیات به یک متغیر برون زا به نام ارز حاصل از صادرات نفت) و نگرش های رفاهی شده ایم. در نهایت، این دولتمردان و سایر سیاست گذاران اندکه بایدبا درکی درست از مسأله و موافقت با انجام اصلاحاتی عمیق، راه وصول به یک اقتصادپیشرفته را با اراده ای خلل ناپذیر و تحمل انواع فشارهای محیطی هموار نمایند.

● فرصتی به نام زمان

یکی از فرصت های بزرگ و مناسب برای حذف یارانه های انرژی در ایران و انجام اصلاحات، همواره این فرصت بی بدیل بوده که اجباری مبنی بر حذف یارانه های انرژی و یا تحقق قیمت های نسبی (قیمت های جهانی حامل های انرژی) به طور یکجا، همزمان و در یک حرکت وجودنداشته است. انجام اصلاحات می توانست به صورت خودکار و به این ترتیب انجام شودکه همزمان با افزایش قیمت های جهانی نفت و بنزین، از گذشته دور تا کنون و نوسانات هر روزه آن در بورس ها و جایگاه های سوخت و بنزین در کشورهای صنعتی، قیمت فروش بنزین در ایران نیز هم جهت با آن حرکت می نمود.

سؤال این جا است که چگونه قیمت انواع خدمات و محصولات کشاورزی و غیرکشاورزی از صبح تا شام در بازارهای جهانی به طور دایم در حال تغییرند، ولی دولت ایران مصرانه و در طول سال های سال و بر خلاف قوانین عرضه و تقاضا، قیمت حامل های انرژی را ثابت نگه می داردو یا به ندرت تغییراتی اندک در قیمت حامل ها به وجودمی آورد. امری که محرز می نمایدآن است که دولت های کشورمان از گذشته های دور تا کنون با قصور و تأخیر در اصلاح قیمت های انرژی – مسأله ای که می توانست گام به گام و جزیی و بدون فشار ناگهانی به مصرف کنندگان و صنعت گران تحقق یافته و ساختارهای مطلوب را در اقتصادو صنعت نهادینه نماید- در حال حاضر انبوهی از مشکلات پیچیده و انباشته شده را برای نسل های بعدی به یادگار گذاشته اند.

● مسایل اجرایی اصلاحات

بدیهی است که انجام اصلاحات مانندهمیشه و همه جا بازندگانی داردکه مایل به ادامه وضع موجودندو در این راه از مقاومت و کارشکنی، کوتاه نخواهندآمد. معمولاً دولت های برآمده از اراده ملی و مردمی، از پشتوانه محکمی برای انجام اصلاحات اساسی برخوردارند. گذشته از این، حاکمان و رهبران ملی این توانایی را دارندکه تحرک و اقدامات اولیه ضروری را جهت انجام اصلاحات پایه ریزی و از فرآینداصلاحات حمایت نمایند. با روشن شدن موتور توسعه، موانع و مشکلات پیش بینی شده و نشده را می توان با اتکا به نیروی ابتکار و توانمندی خبرگان حقیقی حل نمودو در اجرای موفق آن، از قدرت و حمایت لایزال مردمی کمک گرفته و با موفقیت این مشکلات و مسایل را که از گذشته به عاریت گرفته شده، طی یک دوره کوتاه مدت به سرانجام رساند.

اگر قبول نماییم که ما طی یک دوران طولانی گرفتار و اسیر "سیاست روزمرگی" شده ایم و حل مسایل اساسی اقتصادی خودرا به طور دایم به فردا موکول کرده ایم و از طرف دیگر از هم اکنون تصمیم بگیریم آینده خودرا در تصمیمات امروزی خودمان لحاظ نماییم، روزنه ای از امیدنمایان می شودکه شایدبتوانیم راه به آینده ای مطلوب را از همین امروز پایه ریزی کنیم.