كاشف ستاره دنباله دار هالی

ادموند هالی در هشت نوامبر ۱۶۵۶ در هاگرستون لندن در یك خانواده اشراف زاده و متمول چشم به جهان گشود پدرش كارخانه صابون سازی داشت ادموند از همان دوران طفولیت زیر نظر مربیان درباری تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت و از چهار سالگی علاقه خود را به دانستن ریاضیات نشان داد

اكثر مردم با ستاره دنباله‌دار هالی آشنا هستند كه هر ۷۴ تا ۷۸ سال یك‌بار از فراز كره زمین قابل مشاهده است.

البته این ستاره دنباله‌‌دار برای اولین بار در ۲۴۰ قبل از میلاد در چین دیده و ثبت شده اما ادموند هالی اولین فردی بود كه دوره‌ای بودن آن را تشخیص داد. این ستاره آخرین‌بار در سال ۱۹۸۶ دیده شد و بار دیگر در ۲۰۶۱ مشاهده خواهد شد. باید افزود كه ادموند هالی تنها در این زمینه به تحقیق نپرداخته بود بلكه درباره تو خالی بودن كره زمین و حفره‌ها و كوه‌های موجود در مریخ و ماه نیز اكتشافاتی داشته است. این دانشمند و ریاضیدان حتی درباره عمر زمین آن هم بر اساس شوری آب اقیانوس‌‌ها تخمین زده است. ادموند هالی یكی از دوستان صمیمی نیوتن در اواخر قرن هفدهم بود كه در این مطلب به شرح زندگی این دانشمند بزرگ خواهیم پرداخت.

● گذری بر زندگی هالی

ادموند هالی در هشت نوامبر ۱۶۵۶ در هاگرستون لندن در یك خانواده اشراف‌زاده و متمول چشم به جهان گشود. پدرش كارخانه صابون‌سازی داشت. ادموند از همان دوران طفولیت زیر نظر مربیان درباری تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت و از چهار سالگی علاقه خود را به دانستن ریاضیات نشان داد. او غرق در خوشی و ثروت پدر بود. بعد از ادموند، دو فرزند دیگر پا به دامن این خانواده گذاشتند ادموند صاحب یك خواهر و یك برادر شد. ندیمه‌ها و دایه‌ها برای رفاه حال بچه‌های هالی شب و روز در خانه‌ای مجلل كار می‌كردند. مادر ادموند نیز همچون زنان متمول انگلیسی همیشه در حال رفت و آمد به مهمانی‌ها بود و توجهی به كودكانش نداشت. ادموند نسبت به خواهر و برادرش، پسری بااحساس و مهربان بود و آرزو داشت نیمی از روز را سر بر زانوی مادر بگذارد و دست نوازشگر مادرش را بر سرش حس كند، اما مادر وقت اینگونه كارها را نداشت و كلا مسئولیت تربیتی و نگهداری فرزندانش را به ندیمه‌هایش سپرده بود.ادموند برای تحصیل علم به مدرسه اشراف‌زاده‌های سنت پائول لندن فرستاده شد. او در مدرسه در دروس ریاضیات بهترین نمره را می‌گرفت و در سن ۱۶ سالگی توانست دیپلم خود را با بالاترین رتبه دریافت كند.

ادموند تصمیم گرفت برای تكمیل توشه بار علمیش به دانشگاه برود، لذا در سال ۱۶۷۳ به دانشكده كوئین در دانشگاه آكسفورد رفت. در طی تحصیل در رشته ریاضیات به چاپ چند مقاله در زمینه منظومه شمسی و لكه‌های سیاه خورشید پرداخت. ادموند تا پایان تحصیلاتش در دانشگاه دوام نیاورد و در سال ۱۶۷۶ دانشكده را به قصد سفرهای ماجراجویی ترك كرد.او در آن زمان بیست ساله بود و با یك كشتی مسافری به سوی جزیره سنت هلن در اقیانوس اطلس جنوبی روانه شد تا به رصد كردن ستارگان آلمان در نیمكره جنوبی بپردازد. ادموند سفر موفقیت‌آمیز و پرباری داشت.

● شناسایی ستاره ها

در بازگشت به وطن با نیوتن آشنا و دوست شد. او تحت نظر نیوتن به نمودار و رسم ستاره‌های مشاهده شده‌اش اقدام كرد. ادموند معتقد بود كه ستاره‌های دنباله‌دار مانند سیارات احتمالا دارای مدار بیضوی هستند. این بدان معنا بود كه می‌‌توان ستاره‌های دنباله‌دار را ردیابی و بازگشت آنها را محاسبه و حتی پیش‌بینی كرد. ادموند در پی تلاش و فعالیت خود در جهت شناخت ستاره‌ها، در ۲۸ نوامبر ۱۶۷۸ درست پس از بازگشت از سنت‌هلن به عضویت انجمن سلطنتی انتخاب شد. هالی با كمك قانون جاذبه نیوتن پیش‌بینی كرد كه در ستاره دنباله‌داری كه در سال‌های ۱۶۰۷ و ۱۶۸۲ از كنار زمین گذشته در سال ۱۷۵۸ نیز باز خواهد گشت.او مدتی را به پاریس رفت و در دانشگاه ستاره‌شناسی پاریس به تحقیق و بررسی بر روی عبور ستاره‌ها از فراز زمین مشغول شد.

ادموند در سال ۱۶۸۲ یك رصد‌خانه كوچك در آبلینگتون واقع در شمال لندن برپا كرد تا بهتر و بیشتر بتواند در این زمینه فعالیت كند. در ضمن به نوشتن چند كتاب برگرفته از نظریات و مشاهداتش پرداخت.

ادموند به این نتیجه رسید كه ستارگان دنباله‌دار تفاوتی با ستارگان معمولی ندارند. او پیش‌بینی كرد هر ۷۵ الی ۷۸ سال یك‌بار ستاره هالی در فراز آسمان زمین مشاهده می‌‌شود. این فرضیه وی كه ستارگان دنباله‌دار همانند سیارات به دور خورشید می‌‌چرخند مورد تایید واقع شد. هالی در سال ۱۶۸۲ با یكی از دوستان دوران كودكی‌اش ازدواج كرد و حاصل این ازدواج دو پسر و یك دختر بود. او تفاوت‌های بین شمال جغرافیایی و شمال مغناطیسی اطراف كره زمین را مورد بررسی قرار داد به این امید كه اطلاعات حاصله بتواند برای یافتن طول جغرافیایی مورد استفاده دریانوردان قرار گیرد. سپس به مقام معاونت دبیر كلی انجمن سلطنتی لندن نایل شد. ادموند مطالعات زیادی را روی بادهای ۳۰ درجه عرض شمالی و جنوبی خط استوا و بادهای موسمی نیز انجام داد. وی نتیجه مطالعات خود را درباره نوسانات مغناطیسی منتشر كرد.

● عمر تخمینی زمین

ادموند هالی تنها به ستارگان فكر نمی‌‌كرد بلكه سعی در تخمین سن زمین داشت. او اظهار داشت كه می‌‌توان از روی مقدار شوری آب اقیانوس‌ها سن زمین را محاسبه كرد. در ضمن به اثبات تو خالی بودن زمین پرداخت. هالی در سال ۱۶۹۲ اعلام كرد كه انسان در خارجی‌ترین لایه از سه لایه مركزی كه همراه یك هسته داخلی سازنده زمین است، زندگی می‌‌كند. طبق این محاسبه‌ها حدود چهل درصد درون زمین چیزی ندارد و فضای خالی می‌‌باشد. اشتباه هالی از آن‌جا ناشی شد كه وی برای چگالی كلی زمین از عدد غلط استفاده كرد و به این دلیل به چنین نتیجه‌ای رسید كه زمین در تمام بخش‌های خود تو خالی است. البته دانشمندان بعد از هالی نظریه او را تصحیح كردند و به شناسایی لایه‌های زمین پرداختند.

● دو دوست صمیمی

هالی در سال ۱۶۷۸ اسحاق نیوتن را متقاعد و راضی ساخت تا یافته‌هایش را تحت عنوان اصول ریاضی فلسفه طبیعی به چاپ برساند. این كتاب دربرگیرنده جزییاتی در مورد نحوه محاسبه مدار چرخشی ستاره دنباله‌دار ۱۶۸۰ بود. هالی از روش نیوتن برای محاسبه مدار ستاره‌های دنباله‌دار استفاده كرد. از این رو هالی معروف شد و بر سر زبان‌ها افتاد. او تجربه دوستی با نیوتن را ارزشمند می‌‌دانست و از نیوتن آموخته‌های زیادی را كسب كرد.

هالی به دلیل علاقه به ریاضیات و آمار، مسئولیت جدول‌های آماری مرگ و میر و زاد و ولد در انگلیس را به دست گرفت و با ارائه اصولی برای محاسبه بیمه‌های عمر و مستمری سالانه، خدمت بزرگی به دولت كرد. دولت سلطنتی نیز وی را به مقام ناظر مالی انجمن سلطنتی منصوب كرد. هالی دو سال در این منصب به كار مشغول شد. بار دیگر هوای ماجراجویی و سفر با كشتی به سرش زد. لذا در ۱۹ آگوست ۱۶۹۸ فرماندهی كشتی پارامور متعلق به نیروی دریایی سلطنتی را به عهده گرفت و سفر دریایی‌اش به روی آب‌های اقیانوس اطلس دو سال به طول انجامید. او نوسانات مغناطیسی را اندازه گرفت و نمودارهای اقیانوسی را با دقت تمام رسم كرد. این نمودارها و اطلاعات بعدها مورد استفاده ملاحان و ناخداهای كشتی‌های دریایی قرار گرفت.هالی بعد از بازگشت از سفر دریایی همه اندوخته‌هایش را به صورت كتابی منتشر كرد.در زمانی‌كه هالی در سفر دریایی به سر می‌‌برد پسر بزرگش بر اثر تب حصبه كه آن دوران شایع بود جان خود را از دست داد و غم سنگینی را بر قلب هالی و همسرش گذاشت.

● پیش‌بینی بازگشت

هالی مردی فعال و بااراده بود. او همزمان در چند جای مختلف كار می‌‌كرد. دولت از وی می‌‌خواست كه به ماموریت‌های دیپلماتیك به تمام اروپا سفر كند تا از دانشگاه‌های دیگر كشورها بازدید داشته باشد.

در هشت ژانویه ۱۷۰۴ هالی به عنوان استاد ریاضیات و هندسه در دانشگاه آكسفورد منصوب شد و تا پایان عمرش در این مقام باقی ماند و یك سال بعد درباره یافته‌ها و تحقیقاتش در مورد ستاره‌های دنباله‌دار كتابی نوشت و بازگشت یك ستاره‌ دنباله‌دار را در سال ۱۷۵۸ پیش‌بینی كرد. در سوم نوامبر ۱۷۱۳ دبیر كل انجمن سلطنتی لندن شد و بعد عنوان ستاره‌شناس سلطنتی را از آن خود كرد و در رصدخانه سلطنتی واقع در گرینویچ تا پایان عمر ساكن شد. او در آن‌جا مشاهدات دقیق و منظمی از حركات ماه در یك چرخه چند ساله داشت. ادموند هالی این دانشمند ریاضیدان و ستاره‌شناس و زمین‌شناس در ۱۴ ژانویه ۱۷۴۲ در سن ۸۶ سالگی در گرینویچ به علت كهولت و ضعف جسمانی، زندگی را بدرود گفت.

چند سال بعد همه مقالات دانشگاهی وی توسط پسر كوچكش به صورت كتابی به چاپ رسید و مورد استفاده دانشجویان رشته ریاضیات، نجوم و زمین‌شناسی دانشگاه آكسفورد قرار گرفت.

اكنون نیز به یاد ادموند هالی، ستاره دنباله‌دار، حفره‌ها، كوه‌های ماه و مریخ و ایستگاه تحقیقاتی در قطب جنوب را به نام او گذاشته‌اند.