آنها که از دیوار راست بالا می روند

کودکان بیش فعال را از کجا بشناسیم

نشانه‌های شناسایی کودکان بیش‌فعال به‌تنهایی نمی‌تواند نشانه قطعی وجود اختلال باشد و برای رسیدن به نتیجه نهایی، باید بررسی‌های تکمیلی رفتاری انجام شود. اگرچه تاکنون نشانه‌های فراوانی برای شناسایی کودکان دچار بیش‌فعالی برشمرده‌اند، واقعیت این است که هیچ‌یک از این نشانه‌ها به‌تنهایی نمی‌تواند نشانه قطعی وجود این اختلال باشد و برای رسیدن به نتیجه نهایی، بررسی‌های تکمیلی رفتاری نیاز است. بااین‌حال چهار نشانه اصلی در افراد دچار این اختلال به‌طور مشترک وجود دارد: این کودکان نمی‌توانند حتی برای مدت کوتاهی، بدون حرکت در جایی بمانند. حتی در وضعیتی که آن‌ها را مجبور به این کار کنند، مدام در جای خود تکان می‌خورند و با وسیله‌ای (دسته‌های صندلی یا ریشه‌های فرش) بازی می‌کنند. گاهی سر جای خود نیم‌خیز می‌شوند، می‌ایستند و آرام و قرار ندارند. به‌طور معمول آستانه توجه در این کودکان پایین است؛ یعنی وقتی مشغول کاری هستند، هر صدا و علامتی از اطراف می‌تواند توجه آن‌ها را به‌سوی خود جلب کند.

درواقع کودکان بیش‌فعال همیشه گوش به زنگ وقایع جانبی هستند. تمرکز در کودکان بیش‌فعال ضعیف است. این نشانه که دراصل مربوط به آستانه تحریک پایین در آن‌هاست، باعث می‌شود کودک نتواند ذهن خود را به موضوع‌هایی که نیاز به تمرکز دارند، معطوف کند. کودکان مبتلا به بیش‌فعالی معمولاً کودکان پرخطری هستند. این کودکان از فعالیت‌های پرخطر ترسی ندارند و معمولاً آن‌را به‌راحتی انجام می‌دهند. مثلاً بارها دیده شده که بدون ترس از افتادن، بدن خود را تا نیمه از پنجره ساختمان بیرون می‌برند یا به‌راحتی و بدون ترس طبیعی‌ای که کودکان از وسایل برنده مثل چاقو دارند، با این وسایل کار می‌کنند.

این چهار نشانه معمولاً از نشانه‌های اصلی برای شناسایی افراد دچار بیش‌فعالی است؛ اما به‌غیرازاین‌ها، مواردی نیز وجود دارد که آن‌ها نیز می‌توانند در تشخیص بیش‌فعالی کودکان مؤثر باشند:

ـ کودکان مبتلا به بیش‌فعالی معمولاً افراد قانونمندی نیستند. اطاعت از قوانین و مقررات معین مدرسه، خانه، شهر و... معمولاً برای آن‌ها دشوار است؛

ـ موتور حرکتی این کودکان بسیار فعال و دینامیک است؛

ـ در سنین بالاتر (سنین مدرسه) اغلب دچار افت تحصیلی هستند. این نشانه نیز می‌تواند به دلیل تمرکز ناکافی آن‌ها باشد؛

ـ به‌سختی می‌توانند تکالیف روزمره‌شان را انجام دهند. معمولاً این کودکان از انجام‌دادن تکالیفی مثل تکالیف مدرسه طفره می‌روند؛

ـ معمولاً در مدت بسیار طولانی تکالیفشان را انجام می‌‌دهند؛

ـ در سنین مدرسه، برای اجازه‌گرفتن از معلم، برخلاف بقیه دانش‌آموزان که بدون بلندشدن از جای خود، اول از معلم اجازه می‌گیرند و بعد به‌سمت در خروجی، تخته‌سیاه یا سطل زباله حرکت می‌کنند، از جایشان بلند می‌شوند، نزد معلم می‌روند و از او برای انجام کار خود اجازه می‌گیرند؛

ـ این کودکان معمولاً دوست دارند در انجام همه کارها دخالت کنند؛

ـ معمولاً نمی‌توانند دوستان پایدار و منظمی داشته باشند. این وضعیت معمولاً به این دلیل پیش می‌آید که به دلیل بروز رفتارهای خاص، معمولاً به‌سرعت دوستان خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند آن‌ها را حفظ کنند.

● بـایـدها

شاید پرسش بسیاری از خانواده‌ها درباره کودک بیش‌فعالشان این باشد که چه کارهایی را باید در برخورد با آن‌ها انجام دهند؟ اولین و اساسی‌ترین اقدام، افزایش آگاهی و دانش درباره این مشکل است. خانواده‌ای که اصول صحیح برخورد با کودک بیش‌فعال را بداند، بهتر می‌تواند به او برای مقابله با این مشکل کمک کند. خیلی از خانواده‌ها در مقابل بیش‌فعالی فرزندانشان از مکانیسم انکار استفاده می‌کنند و نمی‌خواهند این مشکل را بپذیرند؛ اما این انکار، فقط پاک‌کردن صورت‌مسئله است، درحالی‌که مشکل همچنان باقی است. خانواده‌ها می‌توانند کودکان خود را برای ایجاد تمرکز بیشتر به انجام بازی‌های ایستا و فکری تشویق کنند.یکی از کارهای بسیار مفید برای کودکان بیش‌فعال، ثبت‌نام آن‌ها در کلاس‌های آموزشی‌ورزشی است که می‌تواند نیاز به تحرک و جست‌وخیز در این کودکان را ارضا کند. از دیگر روش‌هایی که خانواده‌ها می‌توانند آن‌را درباره کودک بیش‌فعال خود به‌کار بگیرند، تقسیم کارهای محوله به آن‌ها به بخش‌های کوچک‌تر است. مثلاً با توجه به اینکه این کودکان از انجام مستمر تکالیف مدرسه زود دلزده می‌شوند، خانواده‌ها می‌توانند برنامه‌ای تنظیم کنند که کودک این تکالیف را در چند نوبت انجام دهد.

● نبـایـدها

بیش‌فعالی مانند هر پدیده دیگری در روان‌شناسی در کنار اقدام‌های صحیح برای اصلاح، باعث به‌وجودآمدن برخی باورهای غلط و درنتیجه شکل‌گیری رفتارهای نادرست از سوی خانواده‌ها می‌شود که نه‌تنها وضعیت کودک بیش‌فعال را بهبود نمی‌دهد، بلکه ممکن است عوارض دیگری را نیز برای او به‌وجود آورد:

ـ تنبیه بدنی برای اصلاح این کودکان به‌هیچ‌وجه صحیح نیست و خانواده‌ها باید از این کار اجتناب کنند؛

ـ کودکان بیش‌فعال را نمی‌توان با اعمالی مثل حبس‌کردن تأدیب کرد؛ زیرا این کارها را ارادی انجام نمی‌دهد؛

ـ نباید مدام او را با دیگران مقایسه کرد و رفتار صحیح کودکان هم‌سن و سال را به رخش کشید؛

ـ از برچسب‌زدن و استفاده از کلمه بیش‌فعال برای این کودکان بپرهیزید و با عبارت‌هایی مانند «امان از دست تو» و... آن‌ها را مورد خطاب قرار ندهید؛

ـ خانواده‌ها نباید رفتارهای غلط کودک خود را با تشویق، حمایت کنند.