باید های مجلس هشتم درباره سیاستهای خارجی

دکتر ناصر هادیان استاد سابق دانشگاه هاروارد و فعلی دانشگاه تهران به مناسبت انتخابات مجلس شورای اسلامی در دوره هشتم مقاله ای را برای دیپلماسی ایرانی نوشته است او معتقد است اولویتهای مجلس هشتم در بحث سیاست های خارجی موضوع هسته ای ایران, تنظیم روابط با آمریکا و است

در همه کشورها از جمله ایران قوه مجریه است که هم در مقام اجرا و هم در مقام سیاست گذاری نقش موثری را در عرصه سیاست خارجی ایفا می کند، به این دلیل که این قوه بر مباحث سیاست خارجی متمرکز بوده و دارای بدنه کارشناسی در این زمینه است، بطور معمول دولت در عمل نیروی موثرتری در سیاست خارجی است.

با این وجود قانون اساسی اکثر کشورها برای قوه مقننه نیز وظایفی در حوزه سیاست خارجی در نظر گرفته اند، قانون اساسی ایران نیز با ارائه اختیار به مجلس برای تصویب معاهدات و قراردادهای بین المللی و توافقات دو طرفه یا چند جانبه بین ایران و سایر کشورها، دست مجلس را تاحدودی برای تاثیر گذاری بر مباحث سیاست خارجی باز گذاشته است، در قانون اساسی ایران قوه مقننه، قوه ای قدرتمند دیده شده و در سیاست گذاری نقش دارد، به این ترتیب طبق قانون مجلس موظف به قانون گذاری و دولت موظف به اجراست، البته این موارد در عمل به گونه ای دیگر است.

در یک مقایسه بین مجالس قانون گذاری ایران و کشورهایی که دارای سابقه طولانی در قانون گذاری و سیستم های پیشرفته پارلمانی دارند آنچه مشهود است این است که بدنه کارشناسی لازم هنوز در مجالس ایران شکل نگرفته است، در حالیکه در مجالس قدمت داری چون آمریکا، برای هر نماینده حدود ۳۰ کارشناس (Estafer) فعالیت دارد تا نمایندگان بر اساس کار کارشناسی به اعمال نظر و تصمیم گیری اقدام نمایند، در مقابل مجالس ایران از چنین امکاناتی بهره مند نبوده و از مجموعه کار کارشناسی لازم بدور هستند، به این ترتیب نمی توان چندان انتظار داشت که در شرایط پیچیده دنیای امروز، سیاست ها و کشورهای مختلف و نهادها و سازمان ها و قوانین بین المللی متعدد یک نماینده مجلس تاثیر گذار در تدوین سیاست ها باشد، حتی در صورتیکه نمایندگان مجلس قادر به تدوین سیاست های کارشناسی در حوزه مسائل سیاست خارجی باشند؛ بازهم زمانیکه در اختیار دستگاه های مربوطه مانند وزارت امور خارجه قرار می گیرد، این دستگاه ها با توان کارشناسی خود تلاش می کنند بگونه ای سیاست های تصویب شده مجلس را تفسیر و اجرا کنند که درونداد خود را بر آن داشته باشند و این امر طبیعی است.

اما در خصوص جایگاه مجلس هفتم و کارکرد آن در سیاست خارجی ایران باید گفت که کلیه مجالس ایران نمی توانند بواسطه ماهیت مسائل سیاست خارجی چندان قدرت نمایی کنند، این امر در مجالس مختلف ایران پس از انقلاب دارای شدت و ضعف هایی بوده بعنوان مثال در مجلس ششم شاهد حضور متخصصان بیشتری در مجلس و به تبع دخالت بالاتری در حوزه سیاست خارجی بوده ایم اما در مجلس هفتم و دیگر مجالس مشابه در مقایسه با وزارت امور خارجه و سایر دستگاه های مرتبط با سیاست خارجی از توان کارشناسی کمتری برخوردار بوده و عملا هم نقش آفرینی اصلی با دستگاه های مربوطه است، بر این اساس این دستگاه ها خود وارد صحنه سیاست گذاری شده و بعضا بر تصمیمات مجلس نیز تاثیر گذار خواهند بود.

علاوه بر این در همه کشورها از جمله ایران نه تنها مجالس، نیروهای دیگری هم خارج از چهارچوب قانونی بر مسائل سیاست خارجی تاثیر گذار هستند که در مجموع به آنها " نیروهای لابی " گفته می شود، این نیروها حول موضوعات خاص سازماندهی شده و در راستای تامین منافع خود به حوزه مسائلی که می توانند تاثیر گذاری داشته باشند وارد می شوند.

در ایران نیز مجالس، قانون گذار صرف و دولت، اجرا کننده قوانین نبوده است، هم قوه مجریه قدرت بالایی در مقام سیاست گذاری و اجرا داشته است و هم نیروهای موثر دیگری در چهارچوب قانون و یا خارج از این محدوده در هدایت موضوعات سیاست خارجی نقش داشته اند.

با این وجود مجالس ایران در بعد نظارت بر عملکرد دولت ها می توانند در سیاست خارجی تاثیر گذار باشند، در این خصوص مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با هدف تشکیل بدنه کارشناسی و کمک به وظیفه نظارتی قوه مقننه شکل گرفت اما این مجموعه و امکانات در اختیارش برای انجام کار خوب کارشناسی و تسهیل وظیفه نظارتی مجلس قابل مقایسه با آنچه که برای نقش آفرینی مطلوب مجلس در حوزه مسائل خارجی لازم است؛ نیست.

از سوی دیگر اکنون در آستانه آغاز بکار مجلس هشتم هستیم، در ارتباط با انتظاراتی که از این مجلس برای ایفای نقش در سیاست خارجی می رود، معتقدم که مجلس آتی چندان با مجلس کنونی تفاوتی نخواهد داشت، انتظارها فراوان اما امید به تحقق آنها پایین است.

معتقدم که اصلی ترین اولویت هایی که باید مجلس هشتم در حوزه مسائل سیاست خارجی به آنها ورود داشته و اثر گذاری کند؛ تعیین تکلیف نهایی موضوع هسته ای ایران، تنظیم روابط با آمریکا، مشخص کردن جایگاه کشورهای اروپای غربی و شرقی و آسیایی در سیاست خارجی ایران، کسب شناختی درست و کارشناسی از کل جهان، توجه به مسئله عراق و تنظیم رابطه منطقی با نهادها و سازمان های بین المللی است.

نویسنده : دکتر ناصر هادیان