لباس سبز بر تن اهرام

نگاهی به طرح احیای صحرای سینا

سه دهه پیش، سفر از قاهره پایتخت مصر به اسکندریه یعنی گذر از صحرایی از شن و تماشای مناظر ترسناک و وهم آور تپه های شنی (تپه هایی که با زوزه باد هر لحظه به شکلی در می آیند) وحشت سفر به صحرا را صدچندان می کرد.

اما اکنون زمین های سبز کشاورزان مصری و گله دام ها، جایگزین همه آن مناظر وحشت آور شده است. این تغییر شگرف، تنها بخشی از برنامه های به ثمر نشسته دولت مصر برای از بین بردن بیابان ها و آباد کردن این سرزمین است. طرح ها و برنامه هایی که تا چند دهه پیش ناممکن و محال به نظر می رسید.

محسن ناوارا مدیر طرح و یکی از پژوهشگران مرکز توسعه بیابان ها (DDC) از دانشگاه امریکایی قاهره درباره این موفقیت می گوید؛ «مصر دیگر صحرایی نخواهد داشت و اکنون به سرزمینی سبز تبدیل شده است.»وی درباره طرح توسعه فضای سبز در بیابان های مصر می گوید؛ «طی یک دهه گذشته، حدود ۴۰۰ هزار هکتار از بیابان های کشور مصر احیا شد که این موفقیت با بهره برداری از فاز دوم طرح تا سال ۲۰۱۷ و تبدیل ۴/۲ میلیون جریب (۴/۰ هکتار) دیگر از بیابان های مصر به زمین های زراعی تکمیل خواهد شد.»دولت مصر و پژوهشگران بخش کشاورزی و بیابان زدایی این کشور معتقدند این طرح بهترین شیوه برای جلوگیری از خشکسالی، کمبود مواد غذایی و جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی به ویژه آلودگی هوا در این کشور است.

● انفجار جمعیت

آخرین آمارها نشان می دهد ۹۵ درصد از جمعیت ۸۰ میلیونی مصر در دره و دلتای رود نیل و مناطق نزدیک به آن سکونت دارند و دیگر مناطق این کشور، پنج درصد باقی مانده از جمعیت این کشور را در خود جای داده است. گذشته از تجمع جمعیت در دلتای رود نیل و آلودگی های زیست محیطی ناشی از این تجمع نامتعادل، افزایش سالیانه یک و نیم میلیون نفر به این جمعیت، تراکم جمعیت در شهرهای این کشور را به ۹۰۰/۴ مایل مربع (۹۰۰/۱ کیلومتر مربع) می رساند که به این ترتیب می توان به راحتی آسیب های ناشی از این جمعیت را بررسی کرد.

افزایش جمعیت و از بین رفتن سالانه ۷۴ هزار جریب (۳۰ هزار هکتار) از زمین های زراعی دره و رود نیل با هدف پاسخگویی به نیاز مردم شهرنشین، یکی دیگر از مشکلاتی است که کشاورزی و در نتیجه تامین موادغذایی موردنیاز این جمعیت رو به رشد را با مشکلات فراوانی روبه رو کرده و می کند.

به این ترتیب امید می رود با کاهش بیابان های این کشور، نه تنها نیاز مردم این کشور به محصولات غذایی برآورده شود، بلکه نیازهای شغلی این جمعیت رو به رشد را نیز تامین کند. در واقع تبدیل بیابان ها به زمین های زراعی این کشور را می توان راهی برای تامین امنیت غذایی مردم مصر دانست.

آمارها نشان می دهد در سال های گذشته بسیاری از مردم مصر به ویژه نخبگان آن به دلیل کمبودهای موجود در این کشور، دست به مهاجرت زده اند و این امر نگرانی دولت مصر را صدچندان کرده است.

حسین الفتی یکی از مشاوران ارشد سازمان آب مصر درباره اجرای طرح های بیابان زدایی این کشور می گوید؛ «این طرح نه تنها پاسخگوی نیازهای جمعیت حال حاضر کشور ما است، بلکه طرحی برای تامین نیازهای فرزندان این کشور هم هست.»

در یک جمع بندی کلی می توان گفت دولت مصر در تلاش است با اجرای طرح بیابان زدایی و تبدیل بیابان های این کشور به زمین های زراعی، مصر جدیدی را برای مردم مصر طراحی کند تا نه تنها بسیاری از معضلات زیست محیطی، تغذیه یی و اقتصادی این کشور را برطرف کند، بلکه مانع مهاجرت ساکنان آن شود.

● طرح های عظیم

سرزمین تازه ساخته شده در قلب بیابان های مصر، در حال حاضر پاسخگوی سکونت دو میلیون نفر جمعیت است. این منطقه با سطح زیر کشت ۸ میلیون جریب، هم اکنون آماده بهره برداری است. این طرح از حدود دهه ۵۰ میلادی (۱۹۵۰م) شروع شده و هم اکنون به بهره برداری رسیده است. براساس پیش بینی دولت مصر، این کشور سالانه باید ۶۱ هزار هکتار از بیابان های خود را به زمین های حاصلخیز تبدیل کند تا در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی به برنامه از پیش تعیین شده خود برسد.

بررسی ها نشان می دهد نخستین گام های طرح بیابان زدایی با نصب و راه اندازی کانال ها و پمپ های فشار قوی انتقال آب، از سال ۱۹۵۰ میلادی آغاز شد. این کانال ها و پمپ ها با حداکثر توان خود آب رود نیل را به سمت صحرای سینا انتقال می دهند. این پمپ ها می توانند تا ارتفاع ۵۰ متر آب دره رود نیل را به سمت صحرای سینا منتقل کنند. آب انتقال یافته از رود نیل، نه تنها صحرای سینا که مناطق اطراف این صحرا را که برخی از قبایل این کشور هنوز هم در آن سکونت دارند، سیراب می کند. دولت مصر درصدد است تا همزمان با این طرح، با نصب و راه اندازی کانال های فشار قوی، ۲۴۰ هزار هکتار از بخش های بسیار بایر و دور از دسترس صحرای سینا را نیز سیراب کند. طرح توشکا یکی دیگر از طرح های فراگیر دولت مصر است. این طرح قرار است ۲۲۰ هزار هکتار از مناطق جنوبی صحرای سینا را توسط آب دریاچه ناصر سیراب کند.

● آینده را نمی دانیم

هرچند طرح احیای صحرای سینا با هدف تبدیل این گستره شنی به زمین های زراعی، طرحی بی نظیر و خاص به نظر می رسد و می تواند بسیاری از مشکلات زیست محیطی، اقتصادی، کشاورزی - تغذیه یی و... کشور مصر را برطرف کند، اما نکته مهم درباره طرح، هزینه و راندمان واقعی طرح است. از طرفی موفقیت طرح به عوامل دیگری نظیر استقبال مردم برای سکونت در این مناطق جدید، سرمایه گذاری شرکت های بزرگ در این مناطق و استقبال کشاورزان از خرید زمین های زراعی صحرای سینا بستگی دارد.

بسیاری از پژوهشگران و طراحان طرح به موفقیت طرح احیای صحرای سینا ایمان دارند، چرا که معتقدند شیوه طراحی و تکنولوژی های استفاده شده برای اجرای طرح، شیوه آماده سازی زمین و... همگی روش هایی است که تاکنون بارها به صورت آزمایشگاهی امتحان شده و موفقیت این روش ها حتمی است.

● در مقابل بحران می ایستیم

به عقیده پژوهشگران، این طرح هم مانند هر طرح دیگری نقاط قوت و ضعف فراوانی دارد که شاید یکی از مهم ترین نقاط قوت آن، کنترل منابع آبی مصر است. از سوی دیگر این طرح می تواند ساختار جغرافیایی کشور مصر را متحول کند. توسعه مناطق شهری، یکی دیگر از نقاط قوت اجرای این طرح است، طرحی که می تواند از تراکم جمعیت در برخی از نقاط این کشور بکاهد.

توسعه بخش کشاورزی، افزایش سطح زیر کشت غلات و در نتیجه کاهش وابستگی مصر به واردات انواع کالاها به ویژه محصولات کشاورزی، از دیگر تحولات مثبت پس از اجرای طرح است.

مخالفان معتقدند با وجودی که طرح از جهت برنامه ریزی، صرف هزینه و بسترسازی لازم شرایط مطلوبی دارد و از نظر ساختاری نیز امکان دسترسی به منابع انرژی و مراکز صنعتی را فراهم کرده است، اما بخش عمده یی از این طرح هنوز به صورت عملی درنیامده است. به این ترتیب نمی توان با اطمینان اعلام کرد صحرای سینا می تواند به مکانی ایده آل برای کشاورزی و زندگی تبدیل شود.

از طرفی این گروه معتقدند مدیریت صحیح منابع آبی به معنای انتقال آب رود نیل به وسیله پمپ های فشار قوی به سوی صحرای سینا نیست، بلکه این طرح باید بتواند شرایط دمایی، رطوبتی و آب و هوایی کشور مصر را نیز به شرایط ایده آل نزدیک کند.

گروه سوم نیز عقیده دارند احیای صحرای سینا باعث رونق صنعت گردشگری، بیش از گذشته خواهد شد. از طرفی نصب و راه اندازی پایانه های تولید انرژی خورشیدی در کنار این طرح نه تنها بحران انرژی این کشور را برطرف می کند، بلکه با استفاده از انرژی خورشیدی و نیروی باد می توان ایده کشاورزی پاک را در صحرای سینا اجرایی کرد.

● خشم همسایگان

اجرای طرح احیای صحرای سینا، ارتباطات بین المللی این کشور با دیگر کشورهای حوزه رود نیل را با مشکلاتی روبه رو کرده است.

براساس معاهده ۱۹۵۹ میلادی، کشور مصر می تواند سالانه ۵/۵۵ میلیارد متر مکعب از آب رودخانه نیل برداشت کند. این میزان برای کشور سودان، ۵/۱۸ میلیارد متر مکعب است. به این ترتیب اجرای طرح احیای صحرای سینا، از جهت میزان مصرف آب تهدیدی برای دیگر کشورهای مشترک با مصر در برداشت از رود نیل محسوب می شود.

اما کارشناسان مصری اعلام کرده اند، طرح احیای صحرای سینا به معنای استفاده بیشتر از منابع آبی رود نیل نیست. به هر صورت هشت کشور حوزه نیل به شدت وضعیت استفاده از منابع آبی رود نیل توسط کشور مصر را کنترل می کنند و همین حساسیت ها مشکلاتی را بین کشور مصر و هشت کشور حوزه رود نیل ایجاد کرده است.

با این همه با وجود مشکلات و موانع فراوان، دولت مصر به سرعت و طبق برنامه در حال احیای صحرای سینا است و در این راه هیچ مانعی را عاملی برای توقف طرح نمی داند و همان طور که اشاره شد، زمان اتمام طرح، سال ۲۰۱۷ میلادی است.

ترجمه؛ مهتاب خسروشاهی