آمادگی برای زلزله قبل از وقوع زلزله

پیش از وقوع زلزله های ادواری شكافهایی در سنگها و پوسته زمین به وجود می آید كه همگی در جهت خاصی هستند و بعد از وقوع زلزله شكافهای حاصل از زمین لرزه دقیقا در امتداد شكافهای قبل از وقوع آن امتداد میابد

تا به حال مطالب بسیار زیادی را درباره اینکه چگونه خود را برای زلزله آماده کنیم دیده و خوانده اید. متاسفانه بسیاری از این مطالب ترجمه ای صرف از بخشی از متون آموزشی است که در کشورهای پیشرفته همچون امریکا و ژاپن در اختیار مردم آن کشورها قرار میگیرد ؛ این آموزشها با آنکه بسیار تخصصی میباشد اما بدلیل آنکه شرایط و نیز سطح ایمنی ساختمانها در کشورهای مذکور با سطوح ایمنی و نحوه اجرایی ساختمان سازی در کلان شهر ها ما خصوصا تهران هماهنگی ندارد ؛ لذا قابلیت اجرائی آن بسیار محدود و گاه غیر ممکن است . در این خصوص گروه امداد و نجات موج پیشرو اقدام به تهیه دستور العمل جامعی برای مردم ایران نموده است که هموطنان عزیزمان بتوانند با آشنایی مقدماتی با زلزله و نیز بحرانهای پس از آن در ایران ؛ خود را برای رویارویی با زلزله آماده سازند. بی گمان تلاش ما برای این است که این دستورالعملها هر دوره کاملتر شده و در هر سال بصورت کتابچه ای با اطلاعات جدیدتر با آخرین پژوهشهای بعمل آمده ؛ به روز رسانی و در اختیار شما هموطن گرامی قرار بگیرد. - آشنایی با علائم وقوع زلزله همواره وقوع زلزله با یکسری علائم هشدار دهنده همراه است که در صورت توجه به چنین علائمی می توانیم از خسارات جانی و مالی که زلزله همواره بر جای می گذارد به میزان قابل ملاحظه ای بکاهیم . ما در اولین گام سعی داریم شما را با بخشی از این علائم که غیر تخصصی بوده و هر هرکدام از ما می تواند انرا شناسایی نماید اشنا نماییم.

● قسمت اول پیش نشانگرها

▪ گاه حرکت گسلها موجب می گردد که در لایه های از زمین که سفره های آب زیر زمینی را در خود نگه میدارند شکستهایی ایجاد گردد که در اثر آن گاه دو یا چند سفره آب زیر زمینی با همدیگر ارتباط برقرار میکنند در این حالت بروز اتفاقات زیر را شاهد خواهیم بود.

ـ دمای آب چشمه ها و قنوات و چاهها كاهش و یا افزایش ناگهانی پیدا میكند.

ـ چاهها و قنوات از نظر طعم ومزه دچار تغییراتی محسوس میگردد.

ـ در حجم و مقدار آب دهی قنوات ؛چشمه ها و سطح آب در چاهها فزایش و یا كاهش محسوسی بوجود میاید .

▪ پیش از وقوع زلزله های ادواری شكافهایی در سنگها و پوسته زمین به وجود می آید كه همگی در جهت خاصی هستند و بعد از وقوع زلزله شكافهای حاصل از زمین لرزه دقیقا در امتداد شكافهای قبل از وقوع آن امتداد میابد لذا توجه به شکافهای ناگهانی که طی چند دقیقه تا چند روز در سطح زمین خصوصا در مناطقی که بروی گسل های فعال قرار دارند بوجود میاید میتواند به پیش بینی زلزله کمک فراوانی نماید . در زلزله بم گزارشاتی از صداهای عجیب که از زمین شنیده میشده است موید این مطلب میباشد که صدای ایجاد ترکها حتی در اعماق زمین گاه همچون بم قابل شنیدن بوده و میتواند قبل از حدوث زلزله بعنوان یک پیش نشانگر مهم مورد توجه باید قرار بگیرد .

▪ معمولا حیوانات قادر به درک امواج P هستند این امواج که تنها در جامدات منتقل می گردند دارای سرعت بیشتری نسبت به امواج دیگر بوده و لذا این امواج چند ثانیه زودتر از امواج مخرب زلزله که به آن امواج S میگوئیم به ما میرسند و این امواج معمولا بروی حیوانات تاثیر بیشتری داشته لذا حیوانات قبل از وقوع زلزله بطور غریزی از خود در برابر درک این امواج یکسری واکنش خاص نشان میدهند این رفتارها در حیوانات اهلی همچون خر و الاغ و خرگوش فرار به سوی سر بالایی میباشد . آنان هیچگاه به سمت سراشیبی حركت نمیكنند و در ماهی ها مرگ گروهی و بی دلیل و در پرندگان اهلی همچون اردك و غاز كه در مسیر تابش امواج ماوراء صوت قرار گرفته اند سوختگی در امحا و احشای داخلی و مرگ گزارش شده است .حیواناتی كه در منزل نگهداری میشوند همچون سگها ، به شدت پارس میكنند و مضطرب میگردند و گربه های خانگی با جمع كردن بدن به صورت گلوله و یا انداختن خود در داخل ظرفهای گود همچون سطل آشغال رفلكس نشان میدهند .

▪ در خصوص علائم غیر طبیعی همچون مشاهده شدن اشیاء نورانی در شبهای قبل از زلزله نیز گزارشات زیادی دریافت شده این اشیاء در جهت جنوب حركت كرده و به ناگهان به سمت شرق تغییر مسیر میدهند * ( * ) (هرچند این چنین علائمی هنوز در هیچ مجمع علمی مورد تائید واقع نگردیده است اما با توجه به تکرار آن در ایران توجه به آن به نظر مولف الزامی میباشد . برای اطلاعات جامع تر در خصوص مشاهده نورهای غیر طبیعی قبل از وقوع زلزله میتوانید به روزنامه ایران به تاریخ ۲۳ دی ماه ۱۳۸۲ در صفحه ۴ مراجعه فرمائید. )

● قسمت دوم نشانگرها یا علائم منتهی به زلزله

پس از آشنایی با پیش نشانگرها میرسیم به علام منتهی به وقوع زلزله که در حقیقت این علائم با ورود موج اصلی ( s ) زلزله به منطقه ؛ مشاهده میگردد و همواره پس از مشاهده آنها تنها چند ثانیه وقت برای شما باقی است که شاید با پناه بردن به زیر یک میز محکم یا کنجی از اطاق یا نقطه ای امن بتوانید جان خود را نجات دهید . شاهدان زیادی پس از زلزله گفته اند كه در آغاز زلزله با صدایی عجیب روبرو شده اند. بله درست است در ابتدا معمولا صدای نامتعارف شنیده میگردد ، در زلزله های بزرگ ابتدا صدای عجیبی همچون زوزه باد و حركت درختان و برگها و سپس صدای ضعیف شیشه های منزل شنیده میشود و به سرعت لرزش های اولیه که معمولا با شدت بالا نیستند آغاز میگردد و پس از آن موج اصلی با مدت زمان چند ثانیه ای و پس از آن پس لرزه هایی با شدت پائین و سپس اتمام زلزله ! عزیزان من گاهی این چند لحظه ، چند دقیقه و حتی همچون بم چند ساعت است ، به صورتی كه خود پیش لرزه ها را ما با زلزله اصلی اشتباه میگیریم ، بم در ساعات پایانی شب دو بار لرزیده بود اما عزیزان ما یا با بی توجه به آن در منازل خود خوابیدند و یا چند ساعتی را که سرمای بیرون به آنها امکان تحمل داده بود را در حیاطها ماندند و به داخل باز گشته ، خوابیدند ! ..... پس اول از همه اگر زلزله کوچکی را تجربه کردید فراموش نکنید که ممکن است موج اصلی در راه باشد مکان های امن خانه را که برایتان توضیح خواهم داد برای استراحت در نظر بگیرید حتما با هوشیاری بخوابید اگر امکان خوابیدن در حیاط را دارید به عنوان یک تفریح هم شده شبی را با عزیزانتان در حیاط بیدار بمانید البته توجه كنید كه از آوار دیوارهای حیاط و خود ساختمان ایمن باشید .

● آنچه برای مقابله با زلزله بدان نیاز داریم

▪ ایمن سازی سازه ای و غیر سازی

- ایمن سازی سازه و بنا ساختمانی که در آن زندگی میکنیم از طراحی تا اجرای آن میبایست تابع اصول مهندسی ساختمان بوده و در تمامی مراحل اجرای آن از نیروهای متخصص استفاده گردد و بر نحوه اجرای آن نیز همواره نظارتی دقیق توسط مهندسان ناظر تایید صلاحیت شده صورت بگیرد . متاسفانه اغلب ما در منازلی زندگی میکنیم که خود بر نحوه طراحی و اجرای آن نظارتی نداشته و از میزان ایمنی آن در برابر زلزله آگاه نیستیم . گاهی ما با برداشت دیوارها برای بازسازی منزل قدیمی خود و یا باز نمودن پنجره ایی در دهانه هایی که بادبندها در آن اجرا شده است ناخواسته به تضعیف سازه خود اقدام میکنیم . ایمن سازی یعنی مشخص نمودن نقاط ضعف یك ساختمان اجرا شده در طراحی واجرا و رفع آن که این كار با توجه به پیچیدگی و تخصصی بودن آن باید توسط نیروهایی كه دارای تخصص ویژه در مهندسی سازه و زلزله هستند انجام بگیرد. برای تعیین میزان ایمنی اینگونه ساختمانها بحثی بنام ایمن سازی سازه و بنا همواره مطرح بوده و کارشناسان خاص خود را دارا میباشد . كارشناسان این رشته قادرند پس از بازدید از ساختمان برای ایمن سازی منازل شما طرحهای مربوطه را ارائه كنند . برای آشنایی با نحوه عملكرد این گروه به بخش ایمن سازی سایت EHRSI.com مراجعه كنید .

- ایمن سازی غیر سازه ای

( ایمن سازی دكوراسیون و لوازم داخلی منزل) در صورتی كه منزل شما در برابر زلزله دوام بیاورد ، ممكن است لوازم و دكوراسیون منزل موجب صدمه به اعضاء خانواده شما گردد پس ایمن سازی در داخل منزل را به همان اندازه ساخت خانه جدی بگیرید !

۱) تمام تابلو ها را به دیوار مهار کنید و از نصب تابلو بالای مکان خواب خود و فرزندانتان خودداری کنید

۲) کتابخانه . کمد لباس . ساعت دیواری ، کامپیوتر و هر چیزی که با سقوط آن موجب صدمه زدن به کودکتان میگردد را مهار و از مکان خواب او دور کنید

۳) تخت خواب را در کنار پنچره خصوصاً پنجره های بدون پرده های کلفت قرار ندهید، شیشه های شكسته میتواند صدمات جبران ناپذیری به خانواده شما وارد كند ، فراموش نكنید كه مشكلات زلزله با پایان حركت زمین ، تازه آغاز می گردد . بر چسبهایی اکنون در ایران وجود دارد که میتواند ایمنی شیشه منزل شما را تضمین کند .

۴) میز توالت همسرتان را در مسیر خروج از اطاق خواب قرار ندهید .

۵) نحوه قطع جریانهای آب و برق و شوفاژ و گاز را به اعضای خانواده آموزش دهید تا در صورت عدم حضور شما هم بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند .

۶) پس از پایان زلزله به دقت شیر های اصلی گاز را قطع كرده و بسیار دقت كنید كه موجب آتش سوزی نگردید ، یك جرقه می تواند خطر ساز باشد ، روشن كردن چراغ اطاق یا روشن كردن یك كبریت برای روشنایی میتواند خسارت جبران ناپذیری را در پی داشته باشد ، در صورت روبرو شدن با آتش سوزی فراموش نكنید كه به همان اندازه كه خود آتش میتواند خطرناك باشد دود نیز میتواند موجب خفگی شما گردد . در صورتی كه با دود ناشی از آتش سوزی روبرو شدید تا میتوانید در سطوح پایین زمین حركت كنید تا كمتر مواد سمی را استنشاق كنید . به این منظور چهار دست و پا برروی زمین حرکت کنید و یا اگر مجبور شدید سینه خیز بروید اما تا جایی که امکان دارد گازهای ایجاد شده را استنشاق نکنید . برای عبور از یک دیواره آتش استفاده از یک پتوی خیس در اولویت میباشد در صورت عدم دسترسی ، لباس خود را به شرط آنکه نایلونی ( از جنس مواد و پشم شیشه ) نباشد خیس کرده بر روی سر خود بکشید و از آتش عبور کنید .

۷) اگر در منزل آبگرمكن دارید آنرا حتما به دیوار مهار كنید، سوختگی كم از آوار نیست.

● آشنایی اولیه با بحران پیش رو

اکنون که با علائم زلزله و نیز نحوه ایمن سازی سازه ای و غیر سازه ای آشنا شده اید نوبت به آشنایی با نحوه عملکرد فردی و گروهی شما عزیزان می باشد تا بتوانید با بروز حادثه به کمک خانواده خود و نیز همسایگان و بستگان خود بشتابید . در این خصوص با شرح تمامی جزئیات در دو گام اصلی با زیر مجموعه های ان به این بحث خواهیم پرداخت گام اول ما به نحوه عملکرد ما در حین زلزله و گام دوم ما به نحوه عملکرد ما پس از وقوع زلزله می پردازد . اما بهتر است تا قبل از مطالعه این دو بخش در ابتدا با بحرانهایی که می تواند پس از زلزله برای ما حادث شود بیشتر اشنا شویم برای آغاز به آموزش مدیریت بحران در محله که جزء جدا نشدنی آموزشهای آمادگی برای زلزله میباشد، من همواره در كلاسها با یك مثال از یك خانواده سنتی ایران درس را آغاز میكنیم یك خانواده سنتی ایرانی دارای كودك شیرخوار _ پسر و دختری نوجوان و در بیشتر مواقع مادر و یا پدری مسن می باشد كه معمولا در كنار خانواده زندگی میكنند این خانواده پس از وقوع یك زلزله با چه مشكلاتی روبرو میشوند .

سرآغاز آموزش ماست ، چرا كه تا شما با بحران پیش رویتان آشنا نباشید شاید هیچگاه نیاز به آموزش و آمادگی برای زلزله را در خود احساس نكنید و در این صورت هیچ كلاس و جزوه ای نیز قادر نخواهد بود تا شما را برای حفظ جان خودتان ترغیب نماید لذا بیایید در ابتدا با هم با ساده ترین حالت ممكن برای خانواده خود پس از زلزله آشنا شویم تا ببینیم چقدر برای مدیریت كردن این بحرانها آمادگی داریم و یا به ابزار و لوازم و آموزشهایی ممكن است نیازمند باشیم! شاید در زمان وقوع یک زلزله یک خانواده در بهترین شرایط دارای وضع موجود زیر باشد شخص با خانواده اش از زلزله جان سالم بدر برده است، منزل او کاملا ویران شده و او اینک به همراه خانواده اش در خیابان روبروی منزلش ایستاده، او دارای یک کودک شیر خواره ، یک عضو آسیب دیده در خانواده که در مثال ما یک پسر ۱۶ ساله (که دارای شکستگی از ران پا است ) یک دختر ۱۷ ساله که لباس مناسبی نیست ( به خاطر عجله در خروج از منزل ) ، همسری جوان و سالم و مادری پیر است که نیاز به دارو های فشار و قند دارد. خوب از پسر بزرگ که مجروح است شروع میکنیم ، او میبایست به بیمارستان برسد و احتمالا به شهر دیگری اعزام گردد امکان آنکه او به همراه یكی از اعضاء خانواده برود بدلیل كمبود جا در هواپیما نیست و ترس از گم کردن فرزندتان و عدم رسیدگی مناسب به او آغاز بحران است .

نویسنده مقاله مهندس علیرضا سعیدی

عضو هیت مدیره و سرپرست بخش اموزش و پژوهش جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران

---