آمریکا و هراس از تفکر سیاسی شیعه

به بهانه سفر حضرت آیت الله خامنه ای به قم

خصومت مداوم و بی پایان استکبار جهانی به رهبری ایالات متحده با جمهوری اسلامی ایران ریشه در چه چیز دارد؟ آیا کشمکش میان این دو کنشگر، تنها بر سر موضوعات سیاسی و بین المللی همچون پرونده هسته ای یا صلح خاورمیانه بوده و آیا در صورت عقب نشینی احتمالی دولت ایران از مواضع خود در موضوعات مذکور و گردن نهادن به خواست ابرقدرت جهانی، عمر این کشمکش دیرپا خاتمه خواهد یافت و راه برای تعامل دوستانه طرفین هموار خواهد گردید؟

● عبور از لایه های سطحی

طی سه دهه ای که از تولد انقلاب اسلامی و ظهور یک نظام سیاسی منحصر به فرد مبتنی بر شالوده های دینی در ایران می گذرد، راهبرد ایران ستیزی همواره در سرلوحه کار رهبران استکبار جهانی قرار داشته است. این مسئله حکایت از آن دارد که تعارض ابرقدرت سلطه گر جهانی با جمهوری اسلامی ایران بسیار عمیق و فراتر از صرف موضوعات بین المللی بوده و از ماهیت نظام سیاسی ایران و رویکرد خاص اسلام شیعی به مقوله سیاست سرچشمه می گیرد. به عبارت دیگر آنها نه فقط سوگیری های سیاست خارجی ایران بلکه اساس گفتمانی که محصول انقلاب اسلامی محسوب می شود را تهدیدی برای منافع خود می پندارند.

اصولاً مفاهیم و آموزه های بی نظیر گفتمان شیعه از جمله باور به امتزاج کامل دین و سیاست، اعتقاد به لزوم نقش آفرینی فعال رهبران دینی در بستر جامعه، مفتوح دانستن باب اجتهاد در مورد مسائل مستحدثه اجتماعی و بین المللی، اعطای حق حاکمیت مشروع به ولی فقیه برای زمام داری جامعه سیاسی، نفی سلطه پذیری و اتخاذ موضع خصمانه در برابر مستکبرین، ترویج روحیه مقاومت، جهاد و شهادت طلبی و نیز اعتقاد به محتوم بودن تشکیل حکومت عدل جهانی در سایه انقلاب سراسری منجی الهی، شیعه را تبدیل به موجودیتی توانمند کرده که از ظرفیت فوق العاده ای برای به چالش کشیدن منافع ابرقدرت ها در سطوح منطقه ای و جهانی و ایجاد یک بلوک مقاومت ضدهژمون برخوردار است. این مسئله موجب شده تا تحلیل گران و سیاست سازان استکبار، گفتمان پویای شیعه را خطرناک ترین تهدید و مانع از ناحیه جهان اسلام در برابر راهبردهای سیطره طلبانه خود انگاشته و تلاش فراوانی را مصروف شناسایی، فهم و مهار قدرت این گفتمان سازند. در این میان آنها به خوبی بر نقش کانونی ولایت فقیه، مرجعیت و حوزه های علمیه در هدایت دینی و سیاسی جامعه شیعیان وقوف یافته اند.

● نقش آفرینی تاریخی حوزه

شاید نخستین بار دولت استعماری بریتانیا بود که در عهد قاجاریه در ماجرای قرارداد تنباکو و با صدور فتوای تاریخی میرزای شیرازی، آشکارا توان نقش آفرینی یک زعیم شیعه و ظرفیت وی برای اعمال فشار نرم بر حکومت و لغو تصمیمات سیاسی را مشاهده کرد. در دوران سلطنت پهلوی هم ایالات متحده طعم تلخ خروش حوزه علمیه قم علیه قانون کاپیتولاسیون و صف آرایی علما به طلایه داری امام خمینی (ره) رویاروی بزرگ ترین رژیم سرسپرده اش درمنطقه خاورمیانه را چشید. حتی حربه تبعید امام و جداسازی وی از حوزه قم به منظور پیشگیری از فوران این آتشفشان مولد قدرت نیز مؤثر واقع نشد زیرا ایشان در روزگار تبعید درحوزه علمیه نجف به تئوریزه کردن نظریه ولایت فقیه همت گمارد تا پانزده سال بعد به ایران بازگردد و ساختار یک نظام سیاسی بدیع را بر شالوده تفکرات اسلام شیعی بنا نهد. آن هم در کشوری که جیمی کارتر جزیره ثباتش می خواند و ارزیابی سرویس های اطلاعاتی آمریکا نشان می داد که لااقل تا ۱۰ سال دیگر آبستن هیچ تحول سیاسی چشمگیری نخواهد بود.

بدین ترتیب از ۱۹۷۹ با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، رهبران نظام استکباری ناگهان با رویش پدیده ناشناخته ای به نام اسلام سیاسی شیعی روبرو گشتند که به نحو شگفت آوری غیرقابل مهار بود و برخلاف تصورات، در زیر سنگین ترین فشارها به جای ضعف و زوال، هر روز بر حجم قدرت خود می افزود تا جایی که دامنه امواجش به صرف مرزهای ایران محدود نماند و دیگر نواحی خاورمیانه خصوصاً سرزمین های اشغالی فلسطین و لبنان را نیز در نوردید و روح تازه ای در کالبد جنبش های مقاومت اسلامی دمید.

لازم به توضیح است که آمریکا و به طور کلی دنیای غرب در ابتدا برداشت روشنی از ماهیت انقلاب اسلامی و تفکر اسلامی شیعی نداشت و همین امر موجب بروز برخی اشتباهات فاحش درتحلیل های صاحب نظران غربی پیرامون تحولات ایران می گردید. برای مثال چنین تصور می شد که قدرت انقلاب تماماً متکی به قدرت نفوذ امام خمینی(ره) می باشد و لذا بانبود ایشان، لاجرم همه چیز در جمهوری اسلامی به پایان خواهد رسید. لکن تداوم راه امام پس از ارتحال ایشان، بر این باورنادرست خط بطلان کشید و همگان را واداشت تا حقیقت حضور کنشگری بسیار توانمند و پویاکه به اقتضای آرمان های اسلام شیعی یک تنه در برابر سلطه گری اقطاب قدرت ایستاده بود را در منطقه استراتژیک خاورمیانه بپذیرند.

● چرا حوزه ها رصد می شوند؟

دلایل هراس از قرائت اسلام شیعی را می توانیم به خوبی از رهگذر مقایسه این جریان فکری با سایر جریانات حاضر در منطقه طی دهه های اخیر مانند ناسیونالیسم جمال عبدالناصر در مصر یا پان عربیسم حزب بعث در عراق دریابیم. هیچ کدام از این دو جریان مشهور علی رغم ژست های پرطمطراقشان نتوانستند توفیقات چندانی به دست آوردند و خیلی زود بی آنکه در ژرفای اذهان ملت های خاورمیانه رسوخ کرده باشند، توسط ارتش اسرائیل و آمریکا در سراشیب افول قرار گرفتند. لذا قدرت های استکباری برای مهار آنها با مشکل چندانی مواجه نگردیدند.

اما انقلاب اسلامی ایران سی سال تمام در مقابل انبوه حربه های براندازنده سخت و نرم تاب آورده و مسیر اعتلای خود را مقتدرانه پیموده است. همچنین در سال های اخیر شاهد پیروزی های چشمگیر مقاومت اسلامی لبنان در بیرون راندن رژیم صهیونیستی از اراضی اشغالی جنوب، شکست قاطع اسرائیل در جریان جنگ ۳۳ روزه بودیم. این مسئله از آن جهت اهمیت مضاعف یافت که نشان داد انقلاب اسلامی ایران یک رویداد استثنایی و منحصر به فرد نیست و پیاده سازی تفکرات اسلام شیعی حتی در نقطه ای با صدها کیلومتر فاصله از موطن انقلاب ایران می تواند به حصول نتایج مشابه منتهی گردد. چنانکه حزب الله لبنان با الگوگیری کامل از نهضت امام خمینی(ره) هسته مقاومتی را تشکیل دادند که علی رغم قدرت به ظاهر اندک خود ضربات سهمگینی را بر پیکره دشمن غاصب صهیونیست وارد آورد. گروهی که فرمانده آن، یک روحانی شیعه، دانش آموخته حوزه علمیه قم و مکتب فکری امام خمینی(ره) است. بنابراین مسئله ای که ایالات متحده آمریکا و همپیمانان غربی اش را به هراس انداخته وآتش خصومت و کینه توزی شان را شعله ور می سازد، گفتمان سیاسی شیعه خصوصاً با قرائت امام خمینی(ره) است که ذاتاً مولد قدرت می باشد و پیروان خود را به مقاومت و جهاد علیه مستکبرین و نقش آفرینی فعال در عرصه سیاست فرامی خواند. آنهانیز می دانند که مرکزگفتمانی شیعه، حوزه های علمیه است که به عنوان مغز متفکر گفتمان شیعه عمل می کنند. آمریکایی ها همچنین بر جایگاه علمای شیعه در راهبری دینی و سیاسی جامعه شیعیان اشراف پیدا کرده اند. از همین روست که همواره با حساسیت خاصی به رصد عملکرد حوزه علمیه قم که نقشی کلیدی در رقم زدن معادلات سیاسی-اجتماعی جمهوری اسلامی دارند پرداخته و بازوهای رسانه ای شان از هیچ تلاشی برای القای وجود شکاف در درون حوزه و یا بروز اختلاف میان حوزه و دولت مردان ایران فروگذار نمی کنند.

● تلاش برای تفرقه بین قم و نجف

البته این تحرکات به داخل ایران محدود نمی شود، حضور پررنگ سیاسیون شیعه در دولت جدید عراق، بازخیز و احیای حوزه علمیه نجف و همسویی مواضع مرجعیت در حوزه های قم و نجف، رهبران واشنگتن را شدیداً نگران می سازد. زیرا حضور مقتدرانه گفتمان شیعه در مناطق حساس خاورمیانه نظیر ایران، عراق و لبنان، تهدیدی جدی برای منافع آمریکا و اسرائیل به حساب می آید. لذا شاهد هستیم که کوشش فراوانی جهت القای عدم همسویی و وجود شکاف و رقابت میان مرجعیت قم و نجف از جانب ایالات متحده صورت می پذیرد. برای نمونه «ماریسا کوچران سولیوان» پژوهشگر مؤسسه «ابتکار آمریکایی» از مهم ترین اتاق های فکر نومحافظه کاران در یادداشتی تحت عنوان «قدرت نرم ایران در عراق» راجع به شرایط کنونی حوزه های علمیه نجف و قم چنین می گوید:

«حوزه های علمیه در شهرهای مقدس نجف و قم مراکز تعلیمات شیعی هستند اما در قالب دو سنت متمایز و رقیب رشد یافته اند. حوزه نجف قدیمی ترین حوزه شیعه و مرکز سنت آیت الله خویی می باشد که معتقد بود روحانیون نباید در سیاست دخالت نموده و در عوض باید هدایت زندگی مذهبی پیروان خود را عهده دار گردند. نجف برای صدها سال کانون علمی و عقیدتی شیعه به شمار می آمد تا اینکه نفوذ آن تحت تأثیر سیاست های سرکوبگرانه رژیم بعث صدام حسین محدود شد. متعاقب وقوع انقلاب اسلامی در ۱۹۷۹ شهر ایرانی قم، نجف را به عنوان مرکز تعلیمات تشیع طی دهه های ۸۰ و ۹۰ در محاق قرار داد. حوزه قم موافق سنت آیت الله خمینی است که براساس آن یک فقیه برجسته و یا جمعی از فقها بر تمام موضوعات سیاسی، مذهبی و اجتماعی جامعه مسلمانان اقتدار مطلق دارند. پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ حوزه نجف به عنوان مرکز علمی و مذهبی شیعه تحت صدارت آیت الله علی سیستانی یکی از علمای فوق العاده محبوب سنت خویی احیا گردید. با وجود اینکه تعاملات بسیاری (مذهبی، اقتصادی و...) میان قم و نجف برقرار می باشد، اما ظهور دوباره حوزه نجف چالشی را برای اقتدار مذهبی حوزه قم ایجاد کرده است. ایران راهبرد گسترش دامنه نفوذ خود در شهرهای مقدس عراق را از طریق سرمایه گذاری های کلان در طرح های بازسازی و صنعت توریسم مذهبی و تسهیل مسافرت صدها هزار زائر ایرانی در طول سال دنبال می کند. اما ایران همچنین تلاش کرده است تا نفوذ خود را برای تضمین این مسئله که اوج گیری نجف به قیمت کاهش نفوذ قم تمام نشود به کارگیرد.»

از برآیند آنچه گفتیم به وضوح می توان دریافت که حوزه های علمیه و مراجع عظام به عنوان قلب تپنده گفتمان شیعه چه مسئولیت سنگینی را در راستای اعتلای هرچه بیشتر جامعه شیعیان و خنثی کردن دسیسه های پیچیده دشمنان قسم خورده اسلام برعهده دارند. شاید مهم تر از هرچیز، حفظ وحدت کلمه و یکپارچگی حوزه های شیعه در ایران، عراق، لبنان و سایر کشورها و هوشیاری بصیرت کامل در مقابل فتنه گران و پرهیز از هرگونه موضع تفرقه انگیز که بی تردید با بزرگنمایی چند برابر توسط ابزارهای رسانه ای جهان غرب منعکس خواهد شد، ضرورت برهه حساس کنونی محسوب می شود. باید منتظر ماند و دید که رهبر معظم انقلاب در جریان سفر خود به شهر قم چه فصل تازه ای را در کتاب حوزه خواهند گشود و چه افق هایی را برای حرکت آینده روحانیت شیعه ترسیم خواهند کرد.

منبع مطالب:

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای

روح الامین سعیدی