انحلال حزب شاهنشاهی رستاخیز

یکی از اقدامات رژیم پهلوی در سال۱۳۵۳ تاسیس حزب رستاخیز ملت ایرن بود که برای نخستین بار در تاریخ سیاسی ایران نظام تک حزبی بر مردم تحمیل شد و شاه مردم را به نام نویسی یا خروج از …

یکی از اقدامات رژیم پهلوی در سال۱۳۵۳ تاسیس حزب رستاخیز ملت ایرن بود که برای نخستین بار در تاریخ سیاسی ایران نظام تک حزبی بر مردم تحمیل شد و شاه مردم را به نام نویسی یا خروج از کشور مخیر کرد. عضویت اجباری در حزب نه تنها باعث رکود و رخوت کانون های حزبی گردید و در مبارزات انتخاباتی شور و شوقی به وجود نیاورد بلکه باعث شد توجه بسیاری از مردم به گروه های انقلابی متمرکز شود . با روی کار آمدن دولت عوام فریب جعفر شریف امامی در بحبوحه انقلاب اسلامی مردم ایران، او قصد داشت با انجام اقداماتی، اعتراضات گسترده مردمی را آرام سازد. وی در روز اول نخست وزیری خود اعلام کرد که عضویت هیچ حزبی را ندارد و با این ترتیب، خود را از تنها حزب دولتی کنار کشید. این در حالی بود که اغلب نمایندگان مجلس و سناتورها و مقامات دولتی، اجبارا عضو حزب رستاخیز بودند. سرانجام در دوم مهرماه۱۳۵۷ ، حزب دولتی رستاخیز پس از۴۳ ماه فعالیت، رسما انحلال خود را اعلام کرد و اعلام شد که دیگر حزبی به نام رستاخیز در صحنه مبارزات سیاسی وجود نخواهد داشت. آماده سازی و افتتاح آخرین دوره مجلس شورای ملی و تغییر تاریخ هجری به تاریخ شاهنشاهی از دستاوردهای شوم این حزب بود.

”فکر ایجاد احزاب دولتی در عصر پهلوی دوم، پس از کودتای۲۸ مرداد۱۳۳۲ و ایجاد حکومت مطلقه محمد رضا شاه در ایران شکل گرفت. قصد حکومت از تشکیل چنین احزابی، در دست گرفتن نبض فعالیت های سیاسی جامعه و پرکردن خلاء ناشی از عدم وجود احزاب آزاد بود. از این رو در دوران استبداد پهلوی دوم، چه در زمانی که دو یا چند حزب وجود داشت و چه درزمانی که حزب رستاخیز به عنوان تنها حزب فراگیر تاسیس شد، یک نکته خودنمایی می کرد و آن تمایل شاه به حکومت تک نفره با پوشش های متفاوت بود. در دوره ای این پوشش به وسیله دو حزب و در دوره ای دیگر توسط حزب واحد رستاخیز به وجود آمدند. این احزاب که تنها وظیفه خود را دفاع همه جانبه از قدرت و حکومت مرکزی و شخص شاه می دانستند، نه تنها گامی در جهت توسعه دموکراسی - آن گونه که شاه ادعا می کرد - بر نمی داشتند، بلکه موانعی سخت بر سر راه تحقق زوایای گوناگون دموکراسی نیز به شمار می آمدند. در این بین حزب رستاخیز نیز بیش از آنکه به اهداف از پیش تعیین شده اش دست یابد، فاصله موجود میان مردم و حکومت را افزایش داد، بر میزان نارضایتی های جامعه افزود و شعله های انقلاب اسلامی را افروخت.”۱()

شاه همان زمان که رهبران دینی به خاطر مخالفت هایشان با سیاست های پهلوی تحت شدیدترین شکنجه ها قرار می گرفتند، در مدح دموکراسی سخن می گفت. او در کتاب “ماموریت برای وطنم” می نویسد: “دموکراسی از نظر من مفهوم بسیار وسیعی دارد که شامل فعالیت های متنوع است. اما دموکراسی تنها عبارت از یک سلسله فعالیت و اقدام نیست، بلکه یک نوع فلسفه زندگانی است، وصول به این فلسفه برای هیچ فرد یا اجتماعی هرگز آسان نبوده است. اما این فلسفه در عین دشواری و پیچیدگی بهترین روشی است که بشر بدان پی برده است. بنابراین برای ما ایرانیان که در طریق وصول به دموکراسی واقعی گام برمی داریم، فرض است که همواره این نکته را نصب العین خویش قرار دهیم که برای رسیدن به این منظور تحمل هر دشواری سهل و سزاوار است. ما تاکنون مسافتی بزرگ از این راه را پیموده ایم و از همین جهت تصور می کنم اکثریت مردم از مفهوم واقعی دموکراسی آگاه شده باشند. ما ایرانیان باید خواهان پیشرفت سریع در وصول به هدف دموکراسی باشیم.”

با این احوال حزب رستاخیز هیچ گاه مورد توجه جدی مردم کشور قرار نگرفت و در شرایط بی اعتقادی رهبران و گردانندگان آن به ماهیت و نقشی که می توانست در عرصه سیاسی - اجتماعی کشور ایفا نماید، در روندی تدریجی ولی مداوم راه زوال و نیستی در پیش گرفت و با گسترش فزاینده مخالفتهای عمومی با این پدیده به عاملی بس مهم و تعیین کننده در ناکارآمدی و سپس سقوط نهایی رژیم پهلوی تبدیل شد.

حزب رستاخیز در طول بیش از سه سال و شش ماه از فعالیتهایش، به رغم آنکه موفق شد تشکیلات و سازمان اداری و اجرایی گسترده ای در بیشتر نقاط کشور به وجود آورد و با برگزاری چند کنگره و سمینار، و اقدامات صوری بسیار توانست هیاهوی گاه و بیگاهی در فضای سیاسی، اجتماعی کشور ایجاد کند، اما در اهداف و مقاصدی که دنبال می کرد به طور کامل شکست خورد و در نهایت، چاره ای جز انحلال نیافت.

منابع:

۱- شعیب بهمن، حزب رستاخیز، انجمن فرصت طلبان، موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی

۲- اصغر صارمی شهاب ، حزب رستاخیز ملت ایران به روایت اسناد ۱۳۵۳-۱۳۵۷()، مرکز اسناد انقلاب اسلامی

۳- پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۳۳۶ ، به نقل از “سقوط”، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، بهار۱۳۸۴

۴- حزب رستاخیز، اشتباه بزرگ، مظفر شاهدی، ج۲ ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، زمستان۱۳۸۲