صبر و استقامت در دین

هرچند كه عارفان منزل استقامت را یكی از مراحل سیر و سلوك برشمرده اند و به نظر ایشان مرحله استقامت برزخی میان پرتگاه هراسناك عالم تكثر و تفرق و سدره المنتهی جمع می باشد و یا روحی دانسته اند كه احوال سالكان بدان زنده و باقی است

● اهمیت استقامت و پایداری

هرچند كه عارفان منزل استقامت را یكی از مراحل سیر و سلوك برشمرده اند و به نظر ایشان مرحله استقامت برزخی میان پرتگاه هراسناك عالم تكثر و تفرق و سدره المنتهی جمع می باشد و یا روحی دانسته اند كه احوال سالكان بدان زنده و باقی است. (فتوحات مكیه ابن عربی ج ۲ص ۲۱۷ و منازل السایرین ص ۴۲ و مدارج السالكین ج ۲ ص ۱۰۸) ولی در اصطلاح قرآنی استقامت همان پایداری دردین صراط مستقیم و مسیر حق در برابر دوری از كژروی هاست (التحریر و التنویر ج ۱۱ ص ۲۸۲)

● مفهوم استقامت

در تفسیر این مفهوم قرآنی گفته اند مراد از استقامت این است كه انسان درحال قیام و ایستادن در متعادل ترین حالت و مسلط بر توانایی ها و كارهای خود باشد. درحقیقت این تسلط انسان برخود شخصیت وشان انسان سالم را می رساند كه می تواند كارها را مناسب با استعداد انسانی انجام دهد. در ادبیات عربی متعادل ترین حالت هر چیزی به گونه ای كه امكان نمایان شدن همه آثار و توانایی ها آن وجود داشته باشد، به صورت استعاره با واژه قیام یاد می شود، بنابراین قیام عمودی است كه به صورت طولی بر افراشته گردد و قیام عدل به گسترش عدالت در زمین است. از این رو استقامت نیز به معنای طلب قیام و استدعای ظهور همه آثار و منافع است. نمایان شدن همه ویژگی ها و آثار هر پدیده ای نیز به حسب توانایی و شخصیت ذاتی آن گوناگون است. استقامت انسان در هر امری آن است كه شخص قیام به آن امر و اصلاح آن را از خود طلب كند، به گونه ای كه كامل شود و فساد و نقص درآن راه نیابد.

● تفاوت صبر واستقامت

تفاوت صبر (شكیبایی) با استقامت(پایداری) درآن است كه صبر در ناملایمات به كار می رود درحالی كه استقامت این گونه نیست. استقامت به معنای پافشاری و پایداری در اصل دین و ارزش های دینی و عدم كژروی از راه حق به بیراهه های كفر و نفاق و شرك است كه بیشتر درحوزه فكری و عقیدتی است درحالی كه صبر و شكیبایی در برابر سختی های اطاعت و دشواری های مصائب و عدم تمكین در برابر طغیان شهوات است كه بیشتر درمقام عمل متصور است؛ از این در روایات قسیم یك دیگر قرارگرفته اند.

● پیوند استقامت با مفاهیم دیگر

به هرحال مفهوم قرآنی استقامت نیز بدان سبب كه همه آیات (جز یك آیه) در یك نگاه كلی استقامت در زمینه توحید و باور به ربوبیت خداوند و سیر به سوی او براساس این باور مطرح كرده و می توان از آن به استقامت در دین تعبیر كرد، با مفاهیمی چون صراط مستقیم، هدایت، عبودیت، ایمان، عمل صالح و تقوا و هر آن چه لازمه دینداری است، پیوند دارد؛ زیرا استقامت در آن مفهوم پس از پذیرش دین مطرح می شود: ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا (فصلت آیه ۳۰) و یا فاستقم كما امرت (هود آیه ۱۱۲) بنابر این استقامت به معنای كمال رساندن مولفه های لازم دینداری چون تقوا، هدایت، ایمان، عبودیت و عمل صالح است.

با توجه به آیات قرآنی می توان گفت كه شناخت ویژگی های صراط مستقیم و رهروان آن (انعام آیه ۸۷ و یس آیه ۴ و نیز ۱۱۸)اهل استقامت چون پیامبران، صدیقان، شهیدان و صالحان كه بندگان نعمت یافته خدایند اهل استقامت هستند. (نساء آیه ۶۸)

● آثار استقامت

از آثار استقامت در دنیا می توان به نزول بركات اشاره كرد. قرآن بیان می دارد كه كسی كه استقامت در دین ورزد خداوند روزی فراوان نصیب او می كند (جن آیه ۱۶) و در آیه دیگری توضیح می دهد كه این نعمت و روزی فراوان هم آسمانی و هم زمینی و هم مادی و هم معنوی و هم دنیوی و هم اخروی خواهد بود. (مائده آیه ۶۶)

حسین آقاخانی