روز وداع سیگار

گفتگو با دکتر زهرا حسامی درباره روند بهبود وضع سلامت پس از ترک سیگار

حتما تا به حال مطالب زیادی درباره زیان‌های مصرف سیگار شنیده‌اید و آثار منفی آن را بر اعضای مختلف بدن مانند پوست، دستگاه تنفسی و قلب و عروق می‌دانید...

این بار می‌خواهیم در گفت‌وگویی با دکتر زهرا حسامی، کارشناس ترک سیگار و پژوهشگر مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، از منظری دیگر به پدیده ترک سیگار نگاه کنیم و ببینیم که پس از کنار گذاشتن سیگار، چه تغییرات مثبتی در سلامت افراد سیگاری به وجود می‌آید.

▪ خانم دکتر! چه وقت می‌توانیم بگوییم یک فرد سیگاری، سیگار را ترک کرده است؟

- وقتی فردی با تصمیم به ترک، ۲۴ ساعت مصرف سیگار را قطع کند، یک فرد ترک کرده محسوب می‌شود.

▪ کسی که تعداد نخ‌های مصرفی روزانه‌‌اش را کاهش دهد چطور؟ مثلا ۲۰ نخ سیگار در روز را به ۱۰ نخ سیگار برساند.

- نه، چنین فردی فقط کاهش مصرف داشته است و ترک کرده محسوب نمی‌شود.

▪ بعضی از معتادان در گروه‌های NA یا گروه معتادان گمنام حتی بعد از ۲۰ سال اعتیاد می‌گویند: «من معتادی‌ام که ۲۰ ساله پاکم» آیا در مورد سیگار هم می‌توان چنین چیزی گفت؟

- نه! ما سعی می‌کنیم هدف اصلی‌مان در برنامه‌های ترک سیگار این باشد که فرد سیگاری، غیرسیگاری شود اما اوایل ترک سیگار به خصوص در دو، سه ماه اول، فرد در مرحله ترک به سر می‌برد. یعنی ترک کرده‌ای است که باید سعی کند با انجام توصیه‌های رفتاری و تغییر در سبک زندگی خود و یادآوری علل ترک به یک فرد غیرسیگاری تبدیل شود. البته این افراد با کسانی که تا به حال لب به سیگار نزده و هرگز سیگاری نبوده‌اند، تفاوت دارند. زیرا به هر حال سیستم عصبی فردی که سال‌ها سیگاری بوده، با سیگار آشنایی و از آن خاطره دارد و سیگار کشیدن را بلد است. به‌همین دلیل ممکن است فردی که سیگار را ترک می‌کند شش ماه، یک سال یا دو سال بعد، وقتی در یک وضعیت خاص قرار می‌گیرد، با خودش بگوید «الان یک سیگار می‌چسبد!» ولی چنین حالتی در فردی که سیگاری نبوده است، هرگز به وجود نمی‌آید. اتفاقا یکی از مراحل بسیار مهم در پیشگیری از عود مصرف سیگار این است که اگر فرد بعد از یکی، دو سال وسوسه شد سیگار بکشد، با مهارت‌هایی که به دست آورده خیلی راحت بتواند بر خود غلبه کند. عامل بیشتر عودها، ناشی از این باور غلط است که افراد فکر می‌کنند بعد از نکشیدن سیگار در طول ۶ ماه یا یک سال اگر یک نخ سیگار بکشند اتفاقی نمی‌افتد و آنها مجدد سیگاری نمی‌شوند در صورتی که ما شاهد بسیاری از موارد عود مصرف سیگار به دنبال این حالات بوده‌ایم.

▪ بعد از ترک چه مدت طول می‌کشد تا آثار مفید آن خود را نشان بدهد؟

- به محض اینکه فردی سیگارش را قطع می‌کند، یعنی از همان دقایق اولیه ترک سیگار، فرآیندهای مثبت در بدن شروع شده و وضعیت سلامت فرد رو به بهبودی می‌رود. در همان ۲۰ دقیقه اول پس از قطع مصرف سیگار، ضربان قلب و فشارخون پایین می‌آید و به حد طبیعی می‌رسد زیرا معمولا مصرف سیگار ضربان قلب و فشارخون را بالا می‌برد. در ۲۴ ساعت اول پس از ترک، خونرسانی به اعضای مختلف بدن بهبود می‌یابد. این به دلیل کاهش قابل‌ملاحظه گاز سمی مونواکسیدکربن است. زیرا این گاز با هموگلوبین ترکیب شده و جای اکسیژن را می‌گیرد و اکسیژن‌رسانی مختل می‌شود بنابراین فرد سیگاری از اکسیژن طبیعی محروم می‌ماند. به همین دلیل افراد سیگاری به دنبال فعالیت، دچار خستگی زودرس شده و به نفس‌نفس می‌افتند. پس یکی از آثار بسیار خوشایند برای افراد سیگاری بعد از ترک، این است که در همان روزهای اول احساس راحتی در تنفس می‌کنند.

▪ در مورد کسانی که در اثر مصرف طولانی‌مدت سیگار، دچار آسیب ریوی مانند برونشیت مزمن شده‌اند، چطور؟

- این مساله به وسعت آسیب و اینکه فرد چقدر سیگار کشیده و چند سال سیگاری بوده است، بستگی دارد. مصرف سیگار از همان روزهای اول باعث می‌شود سیستم دفاعی ریه مختل شود و مژک‌هایی که در سیستم تنفسی وجود دارند و مدام با حالت جارومانند مواد زائد و آلودگی‌ها را از سیستم تنفسی دور می‌کنند، فلج می‌شوند ولی از همان هفته اول پس از ترک سیگار، فعالیت این مژک‌ها آرام‌آرام به حالت طبیعی برمی‌گردد و فرد ۲ تا ۳ هفته بعد از ترک شروع به سرفه‌هایی می‌کند که حتی ممکن است وی را اذیت کند. این سرفه‌ها، نشان‌دهنده بازگشت فعالیت مژک‌ها هستند. ما معمولا به افرادی که بعد از ترک، سرفه می‌کنند توصیه می‌کنیم مایعات گرم بخورند و از شربت‌های ضدسرفه استفاده نکنند.

بعد از گذشت یک سال از ترک سیگار، خطر بروز بیماری‌های ریوی بسیار کاهش می‌یابد و فرد نسبت به گذشته روزبه‌روز بهتر می‌شود. این روند بهبودی در مورد بیماری‌های مزمن ریوی مانند برونشیت مزمن و حتی سرطان‌ها که در طولانی‌مدت ایجاد می‌شوند حدود ۵ تا ۱۰ سال طول می‌کشد تا احتمال خطر مانند افراد غیرسیگاری شود.

▪ آیا انواع سیگارهای فیلتردار، لایت، سیگارهای نازک یا کوتاه و... در کم کردن این مشکلات تاثیری دارند؟

- به هیچ‌وجه! درواقع استفاده از سیگارهای لایت یا سبک، فیلتردار و بدون فیلتر و... تاثیری در میزان نیکوتینی که باید به فرد برسد تا او را راضی کند، ندارد. دیده شده افرادی که سیگار سبک می‌کشند، تعداد نخ بیشتری مصرف کرده و پک‌های عمیق‌تری به آن می‌زنند. ضمن اینکه کسانی که تایید می‌کنند این سیگارها سیگارهای لایت است، خود شرکت‌های سازنده هستند ولی به نظر ما این سیگارها، استاندارد نیستند و واقعا میزان مواد زائدشان کم نیست. فقط ممکن است مقداری میزان نیکوتین‌شان کمتر باشد. طبق تحقیقات، در سیگار بیش از ۴۰۰۰ ماده سمی وجود دارد و حتی دیده شده که ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مانند سرطان‌های دهان و حنجره در اثر مصرف سیگارهای لایت و سبک به علت پک‌های عمیق‌تر و تعداد بالای نخ‌های مصرفی، بیشتر اتفاق می‌افتد.

▪ ترک سیگار چه تاثیری روی بیماری‌های قلبی‌- عروقی دارد؟

- یکی از آثار بسیار خوب و مثبت ترک سیگار، پایین آمدن خطر بیماری‌های قلبی-عروقی است. تحقیقات نشان می‌دهد یک سال پس از ترک سیگار، احتمال ابتلا به سکته‌های قلبی ۵۰ درصد کاهش می‌یابد و بعد از مدت کوتاهی احتمال خطر مانند یک فرد غیرسیگاری می‌شود. باید بدانید ۳عامل خطر اصلی برای بروز بیماری‌های قلبی‌ وجود دارد: فشارخون، چربی‌خون و استعمال دخانیات. این ۳ عامل بسیار اهمیت دارند؛ یعنی اگر فرد سیگاری، چربی خون هم داشته باشد، بسیار بیشتر در معرض خطر سکته قرار دارد تا کسی که فقط چربی خون دارد. اگر فردی به بیماری‌های قلبی-عروقی هم مبتلا شده باشد باز ترک سیگار به بهبود وی کمک می‌کند.

▪ ترک سیگار چه تاثیری روی اشتهای افراد دارد؟

- ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از ترک سیگار، احساس چشایی و بویایی بهتر می‌شود. بسیاری از افراد زمانی که سیگار می‌کشند مزه‌ها را خوب تشخیص نمی‌دهند زیرا حس چشایی‌شان مختل شده است بنابراین پس از ترک سیگار، از خوردن غذا لذت می‌برند. از طرفی وقتی مصرف سیگار قطع می‌شود، فرد در زمان‌هایی که سیگار می‌کشیده است به خوردن رو می‌آورد. ضمن اینکه اکسیژن‌رسانی به همه قسمت‌های بدن از جمله مرکز اشتها که در بصل‌النخاع مغز وجود دارد، بیشتر خواهد شد. همه اینها باعث می‌شود که فرد پس از ترک دچار افزایش اشتها و اضافه وزن شود ولی اگر زیر نظر پزشک، برنامه منظمی از نظر تغذیه‌ای داشته باشد و حتما ورزش را در برنامه روزانه خود بگنجاند این اتفاق رخ نمی‌دهد.

مریم منصوری