مراقب داروهای گیاهی باشید

اگر مردم قصد دارند از ترکیبات گیاهی مصرف کنند توصیه می کنیم به داروخانه های دانشکده های طب سنتی مراجعه کنند

با اقبال روش‌های درمانی سنتی، استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها رایج شده و در سبد خرید ایرانی‌ها جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. این روزها دردی نیست که در قفسه‌ عطاری‌ها دارویی برایش یافت نشود. عطار‌ها به مشتری‌‌های‌شان «نه» نمی‌گویند . کافی است بیماری‌تان را با عطار در میان بگذارید تا با ارائه ترکیبی گیاهی یا بسته‌ای درمانی راهی منزل شوید، بدون آنکه هزینه ای برای ویزیت متخصص طب سنتی اختصاص دهید. متخصصان طب سنتی از این موضوع به عنوان زنگ خطر یاد می‌کنند و می‌گویند نمی شود بدون ویزیت بیمار و بررسی شرایط جسمی و صرفا به این دلیل که داروی تجویز شده گیاهی و بی‌خطر است برای بیمار دارویی گیاهی تجویز کرد. این موضوع بهانه‌ای شد تا سراغ برخی از عطاری‌هابرویم و ادعاهای آنها را بررسی کنیم. در ادامه نظرات دکتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی و محمدهادی عطارنژاد، یکی از عطاران متعهد را در این زمینه می‌خوانیم.

داروی گیاهی ترک اعتیاد یکی از داروهایی است که تبلیغش را به‌راحتی می‌توانید روی شیشه ویترین بسیاری از عطاری‌ها در سطح شهر ببینید. این بسته‌های دارویی غالبا دست‌ساز بوده و از ترکیب چند گیاه دارویی به صورت کپسول‌ تهیه شده‌اند؛ کپسول‌هایی که به دلیل پیشگیری از آشکار شدن فرمول تهیه‌شان هیچ برچسبی که نشان‌دهنده ترکیبات دارویی‌شان باشند، ندارند. از یکی از عطاران غرب تهران درباره داروی درمان اعتیادی که روی ویترین مغازه‌اش تبلیغ کرده پرسیدم.

او درباره بسته درمان اعتیاد می‌گوید: ما از قرص‌های موجود در بازار برای درمان اعتیاد استفاده نمی‌کنیم و خودمان ترکیبی ساخته‌ایم که اسم آن را «معجون معجزه‌گر» گذاشته‌ایم و به صورت پودر به بیماران ارائه می‌دهیم. زنیان، گل ختمی، گیاه جاشیر (جوشیر)، گیاه سنا و. . . جزء ترکیبات این معجون و قیمت آن حدود ۱۲۰ هزار تومان است. لازم است بیمار سه دوره از آن استفاده کند تا نتیجه مطلوب را در مدت زمانی نزدیک به دو ماه و نیم از مصرف دارو بگیرد.

آنجا که به نسخه پزشک نیازی نیست!

این عطار درباره مصرف این داروی گیاهی دست‌ساز می‌گوید: برای مصرف این دارو به نسخه پزشک نیازی نیست و مورد منع مصرفی برای آن در نظر نگرفته‌ایم. ما در ابتدای دوره درمان، مصرف مواد مخدر را به یکباره قطع نمی‌کنیم و مخدری که بیمار از آن مصرف می‌کند را در دوزی مشخص که معمولا میزان این دوز به اندازه مصرف سه روز بیمار است با دارو ترکیب کرده و برای مصرف در اختیار او قرار می‌دهیم. بیمار در سه ، چهار روز اول مصرف دچار حالت تهوع شدید شده و نوعی بی‌میلی در او ایجاد می‌شود. در مرحله بعد به تدریج کل سموم بدن او دفع شده و پاکسازی انجام می‌شود. وی درباره مکانیسم اثر و تاثیرگذاری این دارو اضافه می‌کند: مکانیسم اثر این دارو به این صورت است که در کنار آن بیماران حتما باید درکلاس‌های مربوط به ترک اعتیاد هم شرکت کنند. اگر فردی تصمیم قاطع برای ترک داشته باشد این دارو بسیار کمک کننده است اما متاسفانه کمتر کسی سراغ این داروها می‌آید. معمولا افراد سراغ داروهایی می‌روند که مواد روان‌گردان دارند.

کپسول‌های مرموزی که لاغرتان می‌کند!

یکی دیگر از عطاری‌ها در شمال تهران دارویی گیاهی برای درمان چاقی دارد و به خاطر عرضه این دارو بین مردم مشهور است. او درباره چند و چون این دارو و ترکیباتش می‌گوید: «برای درمان چاقی کپسول‌هایی را به مشتری‌ها ارائه می‌دهیم که ساخت خودمان است. درواقع ترکیبی از زیره، تخم شوید، تخم کتان، رازیانه، گل سرخ و چند گیاه دیگر است. این گیاهان را به صورت پودر درآورده و به شکل کپسول به مشتریان ارائه می‌دهیم. این دارو هم برای درمان چاقی و هم برای مواردی مثل زخم معده، نفخ معده و. . . مفید است. اسم این دارو «سی‌گل بوستان» است و با قیمت ۱۵هزار تومان به فروش می‌رسد. عوارض جانبی برای این دارو دیده نشده و تاریخ مصرف هم برای این دارو در نظر گرفته شده است.» وقتی بسته‌بندی این دارو را مورد بررسی قرار دادیم متوجه شدیم که تاریخ مصرف تا دو سال در نظر گرفته شده اما نکته جالب آن بود که تاریخ تولید محصول مشخص نیست. به علاوه هیچ شماره ثبت یا مجوزی از طرف وزارت بهداشت یا موارد منع مصرف، توضیحاتی مثل تداخل دارویی یا عوارض جانبی برای این دارو پیدا نکرده‌ایم.

درمانی بی‌نام و نشان برای سینوزیت!

یکی دیگر از بسته‌های گیاهی و درمانی که در این گزارش میدانی یافتیم پکیج سینوزیت بود که یکی از عطاری‌ها در خیابان بهار تهران آن را به ما معرفی کرد. این عطار درباره این محصول می‌گوید: «این پکیج شامل بسته‌ای حاوی گیاه اکالیپتوس برای بخور، روغنی گیاهی برای ماساژ سینوس‌ها و پودر محرک مخاط بینی است. طریقه مصرف این بسته به این صورت است که بیمار مبتلا به سینوزیت باید چهار روز با گیاه اکالیپتوس بخور و بعد از آن با روغن مخصوص سینوس‌هایش را ماساژ دهد. پس از این مراحل پودر داخل بسته را که یک ترکیب گیاهی است استنشاق کند. این پودر باعث ایجاد عطسه و تخلیه مجراهای سینوسی و بهبود سینوزیت می‌شود. قیمت این محصول ۱۲ هزار تومان است. دوره درمان این محصول ۲۰ روز تا یک ماه است و البته درمان آن به‌شدت و مدت ابتلای به سینوزیت بستگی دارد.» با این وجود در بررسی که درباره این محصول داشتیم فقط یک جعبه مقوایی سفیدرنگ را دیدیم که حتی اسم دارو روی آن وجود نداشت. فقط در داخل بسته بروشوری شامل توضیحات و نحوه مصرف دارو در نظر گرفته شده بود. خرید این محصول چیزی شبیه خرید تخم‌مرغ شانسی است که مشخص نیست داخل آن چه چیزی باشد؛ یعنی قبل از خرید این پکیج به هیچ عنوان نمی‌دانید چه چیزی، با چه ترکیباتی یا برای چه منظوری خرید می‌کنید.

از دیابت تا بواسیر وریزش مو

مورد بعدی که به آن برخوردیم، انواع و اقسام داروهای ترکیبی شرکتی است؛ داروهایی مثل معجون تقویت قلب، تقویت قوای جنسی، درمان آسم، بواسیر، ریزش مو، تیروئید و. . . موردی از این محصولات شرکتی را به عنوان نمونه بررسی کردیم که دارویی به نام معجون دیابت است که از ترکیب گیاهان شنبلیله، گزنه، سنبل‌الطیب، برگ گردو، باباآدم، کلپوره و. . . به دست آمده و به صورت شربت استفاده می‌شود. در پرسشی که از فروشنده داشتیم متوجه شدیم ترکیبات این داروها به صورت کامل درج نمی‌شود به این دلیل که مردم یا شرکت‌های دارویی دیگر این ترکیب را مورد استفاده قرار ندهند. به علاوه این دارو در موارد مختلفی مثل کنترل قند خون، تنظیم انسولین و فعال کردن لوزالمعده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بروشور داخل جعبه مواردی مثل روش مصرف، موارد منع مصرف، تداخل دارویی، عوارض جانبی و. . . درج شده است اما نکته‌ای که در رابطه با این داروهای شرکتی وجود دارد آن است که حتی بدون مراجعه به پزشک، تشخیص علت بیماری و بدون نسخه در دسترس بیماران قرارمی‌گیرد.

از عطاران باتجربه بشنوید

برای قضاوت عادلانه درباره سوژه این شماره که بررسی داروهای گیاهی ترکیبی است سراغ یکی از عطاران باسابقه و باتجربه رفتیم. محمدهادی عطارنژاد درباره داروهای گیاهی ترکیبی که در عطاری‌ها وجود دارد، می‌گوید:

- این داروها به هیچ عنوان مورد تایید ما نیست و ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. برخی افراد بی‌اطلاع ممکن است مواد شیمیایی را با گیاهان ترکیب کرده و به فروش برسانند. خصوصا که درباره اکثر داروهای ترکیبی مشخص نیست که دقیقا از چه موادی ساخته شده و حتی برای چه کسانی مناسب است. همه می‌دانند افراد مختلف طبع‌های متفاوتی دارند و هرکس باید حتی درباره مصرف غذاهای مختلف هم طبع خود را در نظر داشته باشد چه رسد به مصرف داروها.

- یک دارو ممکن است برای یک نفر مفید باشد اما برای فردی دیگر با طبع متفاوت حتی مضر هم باشد.

به علاوه در درمان بیماری‌ها ابتدا باید بررسی شود که علت بیماری چیست و آن را درمان کرد نه آنکه فقط علائم را از بین ببریم. این است که افراد برای درمان بیماری‌های خود ابتدا باید به پزشک متخصص مراجعه کرده و پس از آن طبق دستور و توصیه پزشک از دارویی خاص استفاده کنند.

متخصصان طب سنتی چه می‌گویند؟

برای اطلاع از نظر کارشناسان درباره بسته‌های دارویی این‌چنینی که این روزها به وفور در عطاری‌ها یافت می‌شوند، سراغ دکتر عباسیان، متخصص طب سنتی رفتیم و نظر او را جویا شدیم. عباسیان درباره این پکیج‌ها می‌گوید: این داروها به هیچ‌وجه مورد تایید کارشناسان و متخصصان طب سنتی نیست و مشکلی که متاسفانه وجود دارد این است که طیف بسیار پراکنده‌ای از این داروها وجود دارد؛ یعنی عطاران زیادی هستند که بدون داشتن کوچک‌ترین تخصصی چنین داروهایی را تجویز می‌کنند. ما عطارانی داریم که معمول‌تر عمل کرده و گیاهانی را براساس خواصی که دارند به مشتریان ارائه می‌دهند، اینها می‌دانند و نسل اندر نسل عطار بوده‌اند اما عطارانی را هم داریم که تعدادی کتاب معمول که در بازار موجود است- که اتفاقا غلط‌های زیادی هم دارند- را مطالعه می‌کنند و آنچه در کتاب می‌خوانند را ترکیب کرده، به دست مشتری می‌دهند. عباسیان در ادامه می‌گوید: مردم باید توجه داشته باشند از چه کسی و چه مغازه‌ای دارو می‌خرند. تعدادی از عطاری‌ها را دیده‌ایم که تا دیروز همان مغازه جوراب‌فروشی بوده و امروز به عطاری تبدیل شده است. البته بسیاری از عطاران هم هستند که علم و تجربه دارند و نسخه‌های عجیب و غریب هم نمی‌پیچند. عطارنژاد درباره مجوز فروش داروهای گیاهی ترکیبی در عطاری‌ها توضیح می‌دهد: قانون خاصی درباره فروش و ارائه داروهای گیاهی وجود دارد و ما باید تابع قانون باشیم. طبق قانون اعلام شده فروش داروهای ترکیبی در عطاری‌ها ممنوع است و عطاران صرفا می‌توانند خود گیاهان را به صورت فله‌ای یا بسته‌بندی، عرقیجات، ادویه‌جات، برخی روغن‌های ساده

و. . . ارائه دهند.

- عباسیان درباره بسته‌های گیاهی که بدون مجوز در عطاری‌ها ارائه می‌شوند، می‌گوید:

این داروها به هیچ‌وجه مورد تایید کارشناسان و متخصصان طب سنتی نیست و مشکلی که متاسفانه وجود دارد این است که طیف بسیار پراکنده‌ای از این داروها وجود دارد؛ یعنی عطاران زیادی هستند که بدون داشتن کوچک‌ترین تخصصی چنین داروهایی را تجویز می‌کنند. ما عطارانی داریم که معمول‌تر عمل کرده و گیاهانی را براساس خواصی که دارند به مشتریان ارائه می‌دهند، اینها می‌دانند و نسل اندر نسل عطار بوده‌اند.

خرید داروی گیاهی بدون نسخه ممنوع!

دکتر علیرضا عباسیان درباره تخصص طب سنتی به سیب‌سبز می‌گوید: مطالب طب سنتی فوق‌العاده تخصصی است. بسیاری از کلمات نوشته شده در کتاب‌ها معنایی متفاوت از آنچه در ذهن ماست را دارند؛ مثلا در کتاب قانون ابن‌سینا «خیار شنبر» به معنای «گیاه فلوس» است یا مثلا در مورد تخم کرفس بحث وجود دارد که همان کرفس است یا جعفری یا حتی در مورد اسم بیماری‌ها که در معنای متفاوتی به کار رفته‌اند؛ مثلا در عرف به لرزش دست می‌گویند بیماری«لقوه» اما در طب سنتی «لقوه» یعنی فلج شدن نیمی از صورت. مباحث طب سنتی بسیار تخصصی است و هرکسی نمی‌تواند به صرف فروش گیاهان دارویی خود را متخصص طب سنتی بداند، گیاهان مختلف را ترکیب کرده و تجویز کند؛ هرچند که در مغازه عطاری مشغول به کار باشد. متاسفانه مردم شاید به دلیل صرفه‌جویی در پول یا وقت، بدون مراجعه به متخصص از عطاران می‌خواهند دارو تجویز کنند.

فروش داروهای ترکیبی در عطاری‌ها ممنوع است

دکترعباسیان صراحتا می‌گوید: فروش داروهای ترکیبی حتی داروهای ترکیبی شرکتی در عطاری‌ها ممنوع است و هر عطاری هم که چنین کاری کند غیرقانونی عمل کرده است. البته برخی کارخانه‌های مشخص مثل گل‌دارو، باریج اسانس و یاس دارو جدای از این قضیه هستند زیرا داروهای این کارخانه‌ها در داروخانه‌ها هم توزیع می‌شود. فقط اینها مجاز هستند که حتی همین‌ها را هم نباید عطاری‌ها ارائه کنند بلکه باید در داروخانه‌ها به فروش برسد بنابراین عطاری‌ها فقط مجازند گیاه خالص، عرقیجات، ادویه‌جات و. . . را ارائه دهند. مردم هم باید همین‌ها را از عطاری‌ها بخواهند.

داروهای گیاهی را از کجا بخواهیم؟

این متخصص طب سنتی توصیه می‌کند: اگر مردم قصد دارند از ترکیبات گیاهی مصرف کنند توصیه می‌کنیم به داروخانه‌های دانشکده‌های طب سنتی مراجعه کنند. در تهران هفت کلینیک طب سنتی دانشگاهی وجود دارد؛ از جمله دانشگاه شاهد، شهید بهشتی، تهران، ایران و. . . همچنین در شهرهای بزرگ مثل شیراز، مشهد، کرمان، تبریز و. . . دانشکده‌های طب سنتی وجود دارد که می‌تواند در این موارد به مردم کمک کند. در همین دانشکده‌ها هم داروها را با نسخه پزشک و با توجه به طبع مختلف افراد به مشتریان ارائه می‌دهند.

داروی لاغری با طعم مواد مخدر

دکتر عباسیان درباره پکیج درمان اعتیاد و کپسول‌های لاغری مورد اشاره در این گزارش توضیح می‌دهد: من به هیچ عنوان این داروها و موارد مشابه را تایید نمی‌کنم. بسیاری از افراد غیرمتخصص برای اینکه اثربخشی محصول خود را زیاد کنند داروهای شیمیایی را با داروهای گیاهی ترکیب می‌کنند. قابل ذکر است تحقیقی که در سازمان پزشکی قانونی انجام شده نشان می‌دهد بالای ۸۰ درصد از داروهایی که برای ترک اعتیاد و لاغری به مردم ارائه می‌شوند حاوی داروهای شیمیایی هستند به‌طوری‌که مقداری مواد گیاهی عطری با آن ترکیب می‌کنند که بوی گیاهان دارویی را داشته باشد. بدتر از این مورد هم وجود دارد و آن است که از مواد مخدر درترکیب داروهای لاغری استفاده می‌شود. کافی است فردی چنین ترکیبی را مصرف کند و ببیند سریع لاغر شده، آن وقت است که اکثر مردم به مصرف آن روی می‌آورند تا عوارض این ترکیب مشخص شود، تا از چند صد نفر چند نفر شکایت کنند، تا سیستم پزشکی مطلع شود، پرونده وارد سیستم قضایی شود، تازه اگر دارو را پیدا کنند و مراحل طی شود؛ فروشنده هزاران بسته از دارو را فروخته است. بسیاری از چنین داروهایی شماره ثبت‌های جعلی دارند یا هیچ تلفن یا آدرس درستی‌ندارند.

برای مصرف داروهای گیاهی به این نکات توجه کنید

انتخاب اینکه برای درمان بیماری از داروهای گیاهی یا شیمیایی استفاده کنید برعهده خود شماست اما تصور اینکه می‌توان داروهای گیاهی را خودسرانه و با این فرض که عوارض جانبی ندارند مورد استفاده قرار داد، اشتباه بزرگی است که شاید جبران آن سخت باشد. افراد مختلف طبع‌های متفاوتی دارند، به علاوه برای درمان هر بیماری حتما باید ابتدا به متخصص مراجعه کرد بنابراین داروهای گیاهی را هم با تجویز متخصص و خرید از داروخانه‌های معتبر مصرف کنید.