پایان پروژه قرن نو آمریکایی

امروز سه شنبه رئیس جمهوری از کاخ سفید خداحافظی خواهد کرد که در طول دو دوره ریاست بر کاخ سفید سعی در تحکیم گفتمانی در نظم نوین بین المللی کرد که یک دهه قبل پدرش بنیان نهاده بود و همین هم بهانه ای شد تا با ورود آرام همین جریان فکری که به دنبال تثبیت جایگاهی در ارکان اجرایی و سیاسی ایالا ت متحده می گشت اکنون و با واگذاری قدرت به اردوگاه مقابل بسیاری باور داشته باشند که رفرم ثانویه و دوران حیات جدیدنئومحافظه کاری بر سیاست خارجی آمریکا جانی نو بگیرد

امروز سه‌شنبه رئیس‌جمهوری از کاخ سفید خداحافظی خواهد کرد که در طول دو دوره ریاست بر کاخ سفید سعی در تحکیم گفتمانی در نظم نوین بین‌المللی کرد که یک دهه قبل پدرش بنیان نهاده بود و همین هم بهانه‌ای شد تا با ورود آرام همین جریان فکری که به دنبال تثبیت جایگاهی در ارکان اجرایی و سیاسی ایالا‌ت متحده می‌گشت اکنون و با واگذاری قدرت به اردوگاه مقابل بسیاری باور داشته باشند که رفرم ثانویه و دوران حیات جدیدنئومحافظه‌کاری بر سیاست خارجی آمریکا جانی نو بگیرد. ‌ جنبش نومحافظه‌کاری از اواسط دهه ۱۹۳۰ در نیویورک و در محافل روشنفکری چپ سنتی ضدکمونیستی پا گرفت. چرا که در مرامنامه آنها هم نبرد فکری و گفتمانی نو با کمونیسم و سوسیالیسم الفبای بنیان‌های فکری‌شان بود. نئوکان‌ها طرفدار رفاه، برابری و امنیت اجتماعی برای رنگین پوستان و دیگر اقلیت‌هایی بودند که در آمریکا زندگی می‌کردند.

زایش جریان سیاسینئومحافظه‌کاری به اواسط دهه ۱۹۸۰ و تشتت فکری از جمهوریخواهان بود و نقطه اوج سازمانی به سال ۱۹۹۷ و تاسیس <پروژه قرن‌نو آمریکایی> برمی‌گردد. بانیان و داعیه‌داران چنین گفتمانی از دیک چنی معاون بوش پسر، دونالد رامسفلد وزیر دفاع، پل ولفوویتز معاون رامسفلد تا الیوت آبرامز مشاور امنیت ملی در امور خاورمیانه و شمال آفریقا، لوئیس لیبی رئیس دفتر دیک چنی و کارلوس کارو مغز متفکر پستوخانه کاخ سفید را شامل می‌شد.

نئومحافظه‌کاران ‌ )Neo Conservatives( ملقب به بازها و یا عقاب‌ها معتقدند دنیا دو راه بیشتر ندارد؛ یا زیر سلطه کامل آمریکا قرار خواهد گرفت و یا دچار هرج‌ومرج و آشفتگی خواهد شد. همین نظم نوین بین‌المللی که دغدغه اصلی آنان پس از ۱۱ سپتامبر شد خاورمیانه را کانون نزاع سیاست‌های فرامنطقه‌‌ای آنها ساخت تا نسبت به رفع یا حداقل یکسان‌سازی چهار کانون بحران عراق، افغانستان، ایران و فلسطین اقدام کنند. اقدامات نابهنجاری که با سه جنگ گرم و یک جنگ سرد نه‌تنها به هضم‌سازی نینجامید که به تشدید کانون‌های نزاع منجر شد.

از سوی دیگر هنجارها و ارزش‌های جهانی در آوردگاه فکری نئوکان‌ها همان منافع و مصالح متعالی آمریکایی است و نه‌تنها باید برای حفظ این منافع از آن ارزش‌ها دفاع کرد که در صورت لزوم هم باید جنگید. به نظر این گروه سیاست‌های کارتر و کلینتون و یا شیوه‌های دیپلماتیک فقط به اتلا‌ف وقت و از دست رفتن هزینه‌ها می‌انجامد و نمی‌تواند منافع آمریکا را حفظ کند. در مقابل سیاست افرادی چون ریگان و بوش پدر که زمان را از دست نمی‌دادند و با هر وسیله‌ای حتی جنگ از منافع آمریکا دفاع می‌کردند، قابل تقدیر و پیروی است. این اصل که در مانیفست‌هاینئومحافظه‌کاران با عنوان نظریه <تنها استراتژی بامعنی که وجود دارد پیروزی است> عامل محرکه‌ای شد تا در طول هشت سال دو جنگ تمام‌عیار با مداخله مستقیم آمریکا در خاورمیانه به راه انداخته شود. با این وجود حتی آن زمان که ویلیام بیل کریستول و رابرت کاگان با هدف اتحاد عملی گروه‌های محافظه‌کاری ایالا‌ت متحده با آه و حسرت از عصر ریگانیسم یاد می‌کردند شاید تصور هم نمی‌کردند که روزی ایستگاه آغاز و پایان سیاست خارجی آمریکا از دروازهنئومحافظه‌کاری بگذرد و اینچنین عصر طلا‌یی نئوکان‌ها با حکومت کابوی گاوچران تگزاسی عجین شود.

سناریوی پروژه قرن نوین آمریکایی عملا‌ با جنجال انتخاباتی نوامبر ۲۰۰۰ و پیروزی بوش پسر جمهوریخواه کلید خورد تا این پیروزی مجالی برای آفتابی شدن طرح‌ها و ایده‌های نوین در نظم جامعه بین‌المللی باشد. عقبه فکری و استراتژیکی تئوری‌پردازانی چون فرانسیس فوکویاما و پل ولفوویتز کافی بود تا سکانس اول از پرده اول کلید بخورد و جنگ جهانی با ترور عملیاتی شود و کاروان جنگ‌طلبی و یکجانبه‌گرایی وارد ایستگاه افغانستان شود و پس از یک پیروزی آسان کمی آن‌طرف‌تر در وادی عراق رحل اقامت بیفکند و انجام چنین پروژه‌ای در گرو آزادی در کشورهایی شمرده شود که با کبوتران آزادی نیروهای ائتلا‌ف از تروریسم و بنیادگرایی رهایی یابند و با برداشت دوم قدم در چارچوب آشکار راهبردهای کلا‌ننئومحافظه‌کاری بگذارد. غافل از آنکه نوک پیکان پارادوکس عمل‌گرایی امنیتی و بنیادگرایی مذهبی پیش از همه متوجه آشپزان مطبخ کاخ‌سفید و سرو غذاهایی با طعم جنگ جهانی با ترور، محور شرارت، طرح دفاع مشروع و حملا‌ت پیش‌دستانه، افزایش دمای زمین و گازهای گلخانه‌ای، مین‌های ضد نفر و نسل جدید تسلیحات هوشمند هسته‌ای و ... بود. اما این پایان کار نبود و خطاهای فاحش و استراتژیکنئومحافظه‌کاری در دوره دوم خود را عیان کرد تا ذائقه سازگارناپذیر جامعه جهانی با دست‌پخت‌های نابسامانی‌های امنیتی فزاینده در عراق و افغانستان، مرده در حال احتضار صلح اعراب و اسرائیل، رشد بنیادگرایی اسلا‌می در خاورمیانه، پراکنده شدن نسل جدید تروریست‌ها و... محصول نارس مانیفست نومحافظه‌کاری را به مثابه مسوول و پاسخگوی اشتباهات سیاست خارجی آمریکا و فرصت سوزی در برتری دادن دیدگاه‌های میلیتاریستی بر منطق گفت‌وگو و مذاکره بپذیرد. هرچند نه بوش، نه چنی، نه رایس، نه هادلی و نه حتی گیتس سابقه و ریشه نئومحافظه کاری ندارند ولی واقعیت امر این است که تئوریسین‌های این جبهه از کیسینجر تا کارو پرورش‌یافته این مکتب هستند و درک ناقص در کنار کهنگی دیدگاه‌شان از آنچه نظم نوین بین‌المللی و رفرم قرن جدید آمریکایی می‌نامیدند برای پذیرش خطاهای استراتژیک گذشته کافی است.

وجود نظریه‌پردازان و تئوریسین‌هایی مشهور و شناخته‌شده به شکلی غیرقابل انکار عرصه را برای تاخت و تاز دیدگاه‌های گفتماننئومحافظه‌کاری فراهم ساخت و از آنجایی هم که نئومحافظه‌کاران عمدتاً نسبت به دیپلماسی و سیاست خارجی، نظامی‌گری و هژمونی‌طلبی علا‌قه‌مند بودند روانه پست‌هایی شدند که عرصه را برای تاخت و تاز گفتمان‌های ناقص و عقیم‌شان فراهم سازد و اینچنین نسبت برابری بازها در مقابل کبوترها در دوره دوم به اکثریت مطلق انجامید تا اندک متعادل‌کننده‌های سیاست خارجی ایالا‌ت متحده که در بسیاری مواقع در نقش آنتی‌اکسیدن‌های سیاست خارجی آمریکا سعی داشتند راه را بر جنگ‌طلبی مدرنیته افزون‌تر ببندند هم از صفحه شطرنج قدرت اتازونی‌ها کنار روند. اکنون و با تقویم ۸ ساله تاریخنئومحافظه‌کاری گرچه بسیاری امیدوارند که با انتخاب باراک اوباما و پس از ناکامی در آنچه آرمان‌های پروژه قرن نوین آمریکایی نامیده می‌شد و مدینه فاضله نظم نوین بین‌المللی تعبیر می‌شد و اینکه ناکامی و ناتوانی در احیای طرح‌های عقیم‌مانده تعریف می‌شود کمرنگ شدن اندیشه‌های رادیکالینئومحافظه‌کاری در عرصه سیاست خارجی آمریکا را جهان نظاره‌گر خواهد بود، اما به دلیل نفوذ گستره حاکمیت و تفکر نئومحافظه‌کاری در ساختارهای تصمیم‌گیری آمریکا چون پنتاگون و کاخ سفید، رئوس سیاست خارجی آمریکا همچنان از واقعیت‌های موجود نظام بین‌الملل فاصله گرفته و از عقلا‌نیت لا‌زم برخوردار نخواهد بود و وداع با بوش پسر همچون وداع با جمهوریخواهان و مترادف وداع با نئومحافظه‌کاری نخواهد بود.

ارسلا‌ن مرشدی