فیلمی که مخاطب را گروگان می گیرد

درباره «توقف ناپذیر» تازه ترین فیلم تونی اسکات

«توقف‌ناپذیر» به عنوان آخرین ساخته تونی اسکات در حالی اکران می‌شود که قبل از آن کسی نمی‌توانست حدس بزند که این فیلم تا چه حد هیجان‌انگیز خواهد بود!

آخرین تریلر تونی اسکات به مفهوم واقعی کلمه یک اثر سینمایی ناب از کار در آمده است. این فیلم، تصاویر متحرک و یک سمفونی پرتحرک درباره حرکت است و گویا کارگردان خواسته با ساخت آن معنای جدیدی از سینمای اکشن را ارائه کند. در توقف‌ناپذیر دنزل واشینگتن و کریس پاین برای متوقف کردن قطاری که از کنترل خارج شده و تا آخرین ظرفیت، بارگیری شده، مسابقه گذاشته‌اند.

● طرح ساده

در نگاه ابتدایی و بدون دیدن فیلم با یک طرح ساده و کلیشه شده سر و کار داریم: یک قطار باری که مواد شیمیایی مرگ‌آور حمل می‌کند از کنترل خارج شده و هیچ کسی در لکوموتیو نیست. در همان خط، قطار دیگری در حال حرکت است که تحت کنترل شخصیت‌های اصلی فیلم است؛ دنزل واشینگتن در نقش یک مهندس کهنه‌کار و کریس پاین در نقش راننده‌ای جوان و تازه‌کار.

با وجود سادگی طرح، فیلم می‌تواند قابلیت دراماتیک بالایی داشته باشد و تا ابد فیلم‌ها با چنین سوژه‌هایی می‌توانند مردم را به سالن‌های سینما بکشانند: یک قطار افسارگسیخته با یک میلیون تن ماده شیمیایی کشنده که قرار است با یک قطار پر از مسافر که از قضا همگی بچه مدرسه‌ای هستند، برخورد کند... .

فیلم‌هایی با این سوژه آرشیو ذهن مخاطبان حرفه‌ای را پر کرده است و شاید مهم‌ترین آنها در ۲۵ سال پیش با نام «قطار افسارگسیخته» ساخته شده است.

با کنار گذاشتن پیش فرض کلیشه بودن طرح این فیلم، تماشاگران روی پرده با یک اثر بدیع مواجه خواهند بود و از این‌که این فیلم تا این حد پرهیجان، زیبا، تازه، مختصر و مفید است، با خشنودی و رضایت، سالن سینما را ترک خواهند کرد.

● ویژگی‌های فنی

تدوین درخشان بن سرنسون، هنرمند نیوزیلندی در فیلمی‌ اینچنین تند و تیز فوق‌العاده به چشم می‌آید. سرعت غیرمعمول رویدادها نشان می‌دهد او روی میز تدوین با پروژه دشواری روبه‌رو بوده است.

از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از ریتم سریع فیلم در گرو افکت‌ها و صداهای کوتاه است که صداگذاری اثر اجازه می‌دهد که در صورت وجود بلندگوهای قوی، سالن و ستون‌هایش دچار لرزش و ارتعاش شوند! من به عنوان تماشاچی مدتی طولانی از صدای مهیب فیلم اذیت شدم و از آن شاکی بودم.

کارگردان‌های اکشن از جمله تونی اسکات، در به‌کارگیری صداها برای هیجان بیشتر کارآزموده شده‌اند، اگر چه ممکن است این سر و صدا به مذاق خیلی‌ها خوش نیاید. آنها برای این کار از تکنولوژی سنگین و پیچیده‌ای استفاده می‌کنند که ممکن است در دسترس همگان نباشد و همه دانش فنی استفاده از آن را نداشته باشند.

اما تفاوتی که در کار اسکات در به کارگیری صداها در پروژه توقف‌ناپذیر دیده می‌شود، ترکیب این صداها با تصاویری است که به لحاظ زیبایی‌شناسی بصری بسیار درخشان و ستودنی هستند. این تصاویر در ایجاد فرهنگ بصری غنی در ذهن مخاطب نسبت به فیلم‌های اکشن موثر خواهد بود.

از دیگر امتیازات فیلم باید به ترکیب زیرکانه ضرباهنگ و ریتم، افکت‌ها و روایت داستان اشاره کرد. این ضرباهنگ و افکت‌ها با توسعه روایت، یک مثلث هماهنگ را تشکیل می‌دهد. سرعت تنها قانون این فیلم است که البته استفاده از این قانون هیجان را در پی‌خواهد داشت و تنها اطمینان و قطعیت این است که از همان ابتدا همه چیز، راه اشتباه را پیش می‌گیرد و تمام هستی در قاب، توقف‌ناپذیر، نامطمئن و معلق به نظر می‌رسد.

نکته دیگر این‌که، با وجودی که رخدادهای فیلم باشتاب هر چه تمام به پیش می‌رود، جریان روایت بدون هیچ عجله‌ای به معرفی شخصیت‌ها می‌پردازد. کریس پاین یک تازه‌کار از خودراضی به نام ویل کلسون و دنزل واشینگتن یک مهندس کارکشته به نام فرانک برنز است و نیمه ابتدایی این ۱۰۰ دقیقه به صورت برق‌آسا می‌گذرد، قبل از این‌که ۲ شخصیت برای توقف و کنترل قطار افسارگسیخته، برنامه‌های خود را اجرا کنند.

● فیلمنامه

باید اشاره کنم که فرمول تازه‌کار ـ کهنه‌کار نیز موضوعی نخ‌نما به نظر می‌رسد، ولی فیلمنامه کاری از یک نویسنده مینی‌مالیست (کمینه‌گرا) است که آن را به یک فیلمنامه نو و قابل توجه تبدیل کرده است. توقف‌ناپذیر نه‌تنها صورت عجیب و غریبی از انرژی جنبشی است، بلکه در متن خود به یک موضوع جامعه‌شناختی جالب اشاره می‌کند.

در این متن به روشنی احترام یا بی‌احترامی ‌به مردان و زنانی که وظیفه شغلی خود را در کنار همقطاران سنگدل یا مدیران بی‌کفایت، بخوبی انجام می‌دهند، مورد توجه قرار می‌دهد. فرانک برنز یک کارگر باتجربه و غیرقابل جایگزین است و در برخورد با تازه‌کار خودپسندی چون شخصیت مقابلش (کریس پاین) برای این موضوع یک نمونه کامل است.

در توقف‌ناپذیر یک دیوانگی رسمی، ‌بازنشستگی کارگر پیر را تحت فشار قرار داده است.

با این حساب فیلم، جشنواره‌ای از دانش‌های عمیق در رشته‌های گوناگون است که از درون ذهن نویسنده و کارگردان ارائه می‌شود. با وجود این به‌دلیل آنچه می‌توان تکنیک «گروگان گرفتن مخاطب» یا «گروکشی از مخاطب» نامید، باید تونی‌اسکات را مورد مواخذه قرار داد.

مترجم: علی قاسمی