جمال و جلال محمد(ص) سیره اخلاقی پیامبر(ص)

● مراعات حال دیگران
رسول خدا(ص) مظهر رأفت الهی و نسبت به مؤمنان «رؤوف و رحیم» بود، این رأفت و رحمت، در موارد بسیاری از رفتار و سیره اش متجلی بود، حتی در نماز و خطبه و سخنرانی.
به فرموده …

مراعات حال دیگران

رسول خدا(ص) مظهر رأفت الهی و نسبت به مؤمنان «رؤوف و رحیم» بود، این رأفت و رحمت، در موارد بسیاری از رفتار و سیره اش متجلی بود، حتی در نماز و خطبه و سخنرانی.

به فرموده امام علی(ع):«در نماز جماعت و جمعه» در عین حال كه نمازش را تمام و كمال می خواند، نمازش از همه سبك تر و خطبه اش از همه كوتاه تر بود و حرف های بیهوده و بی ثمر در سخنانش نبود.»(۱)

گاهی كه در نماز صدای گریه كودكان به گوش می رسید، نماز را سریع تر می خواند و به پایان می برد تا مادر آن كودك، به فرزندش برسد. رسول خدا(ص) با آن كه اغلب، نمازهای مغرب و عشاء را با فاصله می خواند، ولی گاهی در سفرها، یا در شب های بارانی، یا آنگاه كه كاری فوری داشت، مغرب را دیر و عشاء را زودتر می خواند و بین دو نماز جمع می كرد و می فرمود: هر كه رحم نكند، به او رحم نمی شود.

«من لا یرحم، لا یرحم»(۲)

روحیه بزرگواری

این كه انسان، از خطای دیگران درگذرد، عذرخواهی افراد را بپذیرد، كسی را بر لغزش هایش سرزنش و ملامت نكند، خواسته كسی را رد نكند، به سخن چینی و ذكر معایب دیگران گوش ندهد، دست و دل باز و اهل جود و كرم باشد و ... همه نشانه هایی از روح با عظمت و اخلاقی كریمانه و بزرگوارانه است و همه آنچه یاد شد، در رسول خدا(ص) جلوه گر بود و درباره آنها احادیث متعددی نقل شده است.

به نقل حضرت امیر(ع):

«كان رسول الله اجودالناس كفا و اكرمهم عشره »(۳)

رسول خدا(ص) از همه مردم بخشنده تر و از همه مردم در معاشرت بزرگوارتر بود. و در حدیث دیگر است:

«عذرخواهی كسی را كه او معذرت می طلبید، قبول می كرد.(۴)

هرگز بدی را با بدی پاسخ نمی گفت، بلكه از بدهی های مردم در می گذشت و آنان را می بخشود و حالت عفو صفح (كه توصیه قرآن است) داشت:

«ولا یجزی السیئه بالسیئه و لكن یعفو و یصفح».

انس بن مالك نقل می كند كه من هشت سال (و در بعضی روایات، نه سال) خدمتگزاری پیامبر خدا را انجام دادم و هرگز نشد كه یك بار هم به من بفرماید كه چرا چنین كردی و بر كار من عیبجویی یا ملامت و سرزنش كند!

دوست داشت كه دلی سرشار از صفا و محبت نسبت به یاران داشته باشد و از اینكه در حضور او بدی ها و لغزش های دیگران را مطرح ساخته، او را دل چركین و ناراحت نسبت به اصحابش كنند، منع می كرد و می فرمود:

«هیچ كدام از شما، درباره یكی از اصحابم به من نگویید و به گوشم نرسانید (البته منظور گزارشهای ناخوشایند و عیب جویی هاست) چرا كه من دوست دارم هرگاه نزد شما بیرون می آیم، سینه و دلم نسبت به اصحابم، سلیم و بی غل و غش باشد.»(۵)

روشن است كه شنیدن معایب دیگران، خاطرانسان را مكدر كرده، صفای دل را می برد.

صبوری و تحمل

در مدیریت اجتماعی و اخلاق معاشرت، صبر بر جفاها و تندی ها و صبوری در برابر ناملایمات و حرف های خشن دیگران، از عوامل عمده موفقیت است. حضرت رسول(ص) این خصلت ها را در اوج خود دارا بود.

روزی یك عرب بادیه نشین سراغ پیامبر آمد و دربرخورد، به شدت ردای آن بزرگوار را كشید، تا آنجا كه حاشیه ردا، بر گردن رسول خدا(ص) خط انداخت و اثرگذاشت، آنگاه به آن پیامبر رؤف خطاب كرد كه: یا محمد! از آن اموال خدا كه در اختیار توست، دستور بده كه به من بدهند! حضرت به او توجهی كرد، لبخندی زد و دستور داد كه چیزی به او بدهند!(۶) شگفتا از این همه عظمت روح و متانت و تحمل!

این صبوری، به خصوص نسبت به غریبان و ناآشنایان و تازه واردین بیشتر بود، چرا كه آنان بیشتر می بایست جذب خلق و خوی والای رسول الله(ص) و مجذوب آیین اسلامی اسلام می شدند، آنان كه مقام معنوی و عظمت آن حضرت را نمی دانستند، در سخن گفتن، چیز خواستن، برخورد كر دن، گاهی گستاخانه و بی ادبانه رفتار می كردند، اما رفتار والا و حسن خلق نبوی از حدت و شدت آن می كاست و شیفته «مكارم اخلاق» آن رسول اسوه می شدند.

حضرت علی(ع) می فرماید:

«پیامبر خدا(ص) در برابر جفا و تندی غریبان در حرف زدن و سؤال كردن و خواستنشان، آن قدر صبر و تحمل از خود نشان می داد كه اصحاب، تصمیم می گرفتند آن غریبان را جلب و مؤاخذه كنند و نگذارند رسول خدا(ص) مورد آزار قرار گیرد.(۷)

۱) سنن النبی، ص ۴۵

۲) همان، ص .۲۴۸

۳) مكارم الاخلاق، ص .۱۷

۴ و ۵) سنن النبی، ص ۷۵

۶) مكارم الاخلاق ص .۱۷

۷) همان، ص .۱۵

جواد محدثی