چند نوع ضربه مغزی داریم

پرسشی از دکتر سعید قزوینیان متخصص مغز و اعصاب به بهانه ضربه مغزی یکی از فوتبالیست های لیگ برتر

چند هفته پیش، مصدومیت امیر محبی، بازیکن تیم پاس همدان که در دقیقه ۸۰ دیدار مقابل پیکان قزوین در برخورد با ابراهیم میرزاپور از ناحیه سر به شدت مصدوم شد، به خاطر شکل نامناسب و خطرناک انتقالش به بیمارستان خبرساز شد...

▪ آقای دکتر! افرادی که به سرشان ضربه‌ای وارد می‌شود را می‌توان حرکت داد یا خیر؟

- حرکت دادن مصدومی که ضربه مغزی شده به شرط اینکه ضربه‌ای به گردنش وارد نشده باشد مشکلی ندارد و چنانچه این افراد دچار افت هوشیاری شده باشند باید آنها را هر چه سریع‌تر به اورژانس رساند تا اقدامات درمانی برایشان انجام شود. آنچه از نظر ما مهم است ضربه‌هایی است که به ناحیه گردن و کمر وارد می‌شود. به عنوان نمونه، وقتی در تصادف‌ها، اتومبیل از پشت‌‌سر به فردی برخورد می‌کند، باعث ایجاد حرکات ناگهانی در گردن و کمر می‌شود و مهره‌ها را جابه‌جا می‌کند. در این صورت نباید به هیچ‌وجه مصدوم را حرکت داد. اما نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، بررسی راه تنفسی مصدوم است. اگر فردی به دلیل ضربه به سر و صورتش یا هر حادثه‌ دیگری دچار اختلال در مسیر راه تنفسی شده باشد ابتدا باید راه تنفسی‌اش را باز کرد. به عنوان نمونه اگر فرد استفراغ کرده بود باید دهان و راه تنفسی‌اش پاک شود، اگر دندان مصنوعی داشت باید حتما از دهانش خارج شود، اگر جسم خارجی وارد دهان مصدوم بود باید آن را درآورد و... تا تنفس فرد برقرار شود.

▪ از کجا می‌توان متوجه شد فردی دچار ضربه مغزی شده؟ آیا علامت خاصی را باید مدنظر داشت؟

- ما چند نوع ضربه مغزی داریم؛ یک دسته ضربه‌های مغزی مینور یا خفیف‌اند که در این ضربه‌ها فرد ممکن است پس از ضربه به سرش بیهوش شود اما پس از مدتی، بیهوشی برطرف می‌شود یا ممکن است دچار اختلال حافظه شود و حوادث قبل از ضربه، حین ضربه و بعد از ضربه را به یاد نیاورد. اینها ضربه‌های خفیفی هستند که باعث تکان مغزی می‌شوند. یعنی باعث می‌شوند مغز روی ساقه مغز بچرخد. این چرخش باعث ایجاد افت هوشیاری گذرا شده و چنین علایمی را در فرد ایجاد می‌کند. در چنین حالتی نیاز به انجام کار خاصی برای مصدوم نیست. زیرا چند لحظه بعد مصدوم به هوش می‌آید و خطری او را تهدید نمی‌کند به‌خصوص کودکان که نسبت به این ضربات مقاوم هستند. اما اگر ضربه شدید باشد، ممکن است به شکستگی سر مصدوم منجر شود و شکستگی به مغز فشار بیاورد. گاهی ممکن است حتی شکستگی ایجاد نشود ولی تکان مغزی آنقدر شدید باشد که قسمتی از مغز خون‌ریزی کند. حتی ممکن است سمت مقابلی که ضربه خورده به علت چرخش شدید مغزی صدمه ببیند. در این صورت باید حتما فرد را به بیمارستان ارجاع داد تا مراقبت‌های لازم از وی به عمل بیاید به خصوص در سالمندان که با ضربات خیلی ساده هم ممکن است دچار شکستگی شده و خون‌ریزی کنند.

▪ معیار شما برای تشخیص نوع ضربه، همین‌ علامت‌هاست؟

- معیار ما برای شدت ضربه یکی شرح حال مصدوم است که از وی پرسیده می‌شود که چطور ضربه‌ای به سرش خورده است و دوم هوشیاری مصدوم است. اگر مصدوم کاملا هوشیار باشد یا هوشیاری برای چند لحظه کاهش یابد و مجددا به حالت طبیعی برگشته باشد، نشان‌دهنده ضربه خفیف است. اگر مصدوم دچار یک اغمای به نسبت طولانی شود نشان‌دهنده ضربه شدید خواهد بود. اما استثنایی هم داریم. افرادی هستند که با تاخیر دچار اغما می‌شوند. یعنی ضربه‌ای به سرشان می‌خورد، هوشیاری‌شان افت پیدا می‌کند و بعد به هوش می‌آیند. اما بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت دچار اغما می‌شوند. اینها افرادی هستند که مویرگ پرده‌های مغزی‌شان در اثر ضربه پاره می‌شود و دچار خون‌ریزی می‌شوند.

▪ پس بهتر است همه مصدومانی که دچار ضربه به سر شده‌اند جهت بررسی به اورژانس مراجعه کنند. درست است؟

- نه! بستگی به شدت ضربه دارد. همه ضربه‌ها نیاز به مراجعه ندارد. اگر ضربه خفیف باشد جای نگرانی نیست. مانند ضرباتی که معمولا به سر کودکان می‌خورد و خفیف است. در چنین حالت‌هایی مادر نباید نگران شود. حتی استفراغ بعد از ضربه‌ها به خصوص در کودکان نگران‌‌کننده نیست و ایرادی ندارد. این ضربات شدید هستند که ممکن است فرد را دچار اختلالاتی مانند خون‌ریزی مغز و... کنند. حتی در حالاتی ممکن است نیاز به تخلیه وجود داشته باشد. در مورد ضربات گردن نیز به علت جابه‌جایی مهره‌ها باید دقت کافی به عمل آید تا در اثر جابه‌جا کردن مصدوم توسط افراد نابلد فرد حادثه دیده دچار قطع نخاع نشود. به همین دلیل ثابت کردن گردن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بهتر است توسط همکاران اورژانس انجام شود.

▪ نیازی هست افرادی که در طولانی‌مدت دچار ضربه‌های پی‌درپی سر می‌شوند مانند فوتبالیست‌ها، بوکسورها و... برای چکاپ به پزشک مراجعه کنند؟

- در بعضی از ورزش‌ها، ورزشکار با ضربات پی‌در‌پی به سرش مواجه است مانند بوکسورها. مثال معروف آن هم محمدعلی کلی‌، بوکسور معروف است که در اثر ضربات مداوم به سرش دچار پارکینسون شد. زیرا ضربات مزمن و مکرر به خون‌ریزی‌هایی در هسته‌های قاعده‌‌ای مغز منجر می‌شود. این افراد ممکن است دچار اختلال حافظه شبیه آلزایمر یا اختلال حرکتی شبیه پارکینسون شوند. به همین جهت به این افراد توصیه می‌شود که در صورت امکان هنگام ورزش حتما از کلاه ایمنی استفاده کنند. توصیه می‌کنم چنانچه فردی دچار سردرد مزمن و علایم خاص مغزی است حتما به پزشک مراجعه کند تا بررسی‌های لازم برایش انجام شود.

سمیرا امین