یادرفتگان

استاد ذبیح الله صفا, سراسر عمر دراز ۱۲۹۰ ۱۳۷۸ و پرثمرش را در راه شناختن و شناساندن فرهنگ ایران بسر برد

استاد ذبیح الله صفا، سراسر عمر دراز (۱۲۹۰-۱۳۷۸) و پرثمرش را در راه شناختن و شناساندن فرهنگ ایران بسر برد. ... او، پس از زنده یاد محمد معین، دومین دکتر ادبیات فارسی از دانشگاه تهران بود (۱۳۲۱). رساله دکتری او، حماسه سرایی در ایران، پژوهش دامنه داری است در همین زمینه گسترده. این اثر از همان آغاز انتشار (۱۳۲۴) راهنمای کسانی بود که با وجود شیفتگی غریزی و خام به شاهنامه تشنه معرفت به سرگذشت، چگونگی و فراز و فرود این کتاب بزرگ بودند. ...

البته ذبیح الله صفا با عشقی که به ایران و ادب فارسی داشت کار ترجمه، پژوهش و تالیف را از همان سال های دانشجویی آغاز کرد، اما نخستین جلد مهم ترین اثر او، تاریخ ادبیات در ایران که جامع ترین و کامل ترین تاریخ ادب فارسی سرزمین های تمدن ایرانی است، اول بار در ۱۳۳۲ منتشر شد و پژوهش و چاپ پیاپی جلدهای چندگانه آن تا پایان حیات استاد یعنی بیش از ۵۰ سال ادامه داشت.

از میان تصحیح متن های کلاسیک و پژوهش های پرشمار استاد صفا می توان به عنوان نمونه و مشتی از خروار از این کتاب ها نام برد:

اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی سعید، دیوان سیف الدین محمد فرغانی، دیوان عبدالواسع جبلی، بختیارنامه، داراب نامه طرسوسی، ورقه و گلشاه عیوقی و نیز تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، نظری به تاریخ حکمت و علوم در ایران، خلاصه تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران و چندین و چند اثر دیگر در زمینه های گوناگون فرهنگ و ادب.

افزون بر این ها، استاد صفا در مقام های اداری و علمی، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ریاست اداره کل انتشارات و روابط دانشگاهی، دبیر کلی کمیسیون ملی یونسکو در ایران و جز این ها در طی سال های دراز به پیشبرد فرهنگ و دانش کشور خدمت کرد.

استاد صفا از آخرین بازماندگان نسل فضلای جامعی بود که بر ادب کلاسیک فارسی احاطه داشتند، نسلی که شاید هنوز چند تنی انگشت شمار از آنان، از بی مهری روزگار، به گوشه عزلتی پناه برده باشند. ...

از آخرین حرف های زنده یاد دکتر ذبیح الله صفا

حال من بد است...

و حرف آخر اینکه:

"حال من بد است، حال من خیلی بد است. خیلی خوب، دیگر تحمل می کنم. بنده با کمال خضوع و فروتنی نسبت به تمام هموطنان اظهار ارادت می کنم، و متاسفم که اظهار ارادت من دیر انجام شده است. ولی همیشه یاد وطن، و یاد مملکت، و یاد سرزمین در ذهن من هست، و خواهد بود، تا آن روزی که خداوند مقدر فرموده است و البته در این مدت بنده تنها اکتفا نکردم به اینکه به یاد ملت و مملکت باشم. بلکه برای مملکت کار کردم، بدون اینکه از کسی چیزی بخواهم یا به کسی منتی بگذارم و حالا هم سرگرم کار هستم.

بنده تقریبا الآن سه ماه است که خانه نشین شده ام و نمی توانم بیرون بروم و در خانه هم نمی توانم بدون وسیله نگاهدارنده حرکت بکنم. علت همه این گرفتاری ها از یک خونریزی داخلی شروع شده و همینطور ادامه دارد و در حقیقت باید گفت که خداوند خواسته است که با این زجری که به من داده می شود به بشر حالی کند که اگر اتفاقا دو تا کلمه چیزی نوشت، یا اگر شندرغاز سلامی کردند و یا ادای احترامی کردند، به خود نگیرد، خیال نکند که در دنیا تحفه ای است.

بنده البته یک حالت تواضعی داشتم از کودکی، از روزگاران کودکی به من یاد دادند و این ماند برای من و من علاوه بر این ها نسبت به سرزمین خودم، اگر تواضعی نداشته باشم اصلا به تلخی نمی ارزد. مملکت من شایسته احترام است و من این احترام را همیشه نگه داشته ام. مملکت من سرزمینی است که نزدیک چهار هزار سال پیشرو ممالک متمدن دنیا بوده است و من این حرف را از روی خودپرستی نمی زنم، بلکه این حقیقت است، و چنین مملکتی را باید دوست داشت، باید نسبت به او متواضع بود، باید او را عزیز داشت، و من ]عزیز[ می دارم، همین حالت در من هست. به گفته آن شاعر عرب: "من او را در روزگار سخت و در روزگار خوش، در هر دو دوست داشتم و در هر دو به یادش بودم و در هر دو او را محترم داشتم و دارم.

مملکت ما مملکتی است که با فرهنگ عمیقش شایستگی این را دارد که هیچگاه، به هیچ وجه، به هیچ طریق، از یاد ساکنان خودش، و از یاد فرزندان خودش غافل نماند و فرزندان آن هم موظفند که چنین مادری را بپرستند، چنین مادری را احترام کنند و چنین مادری را در حقیقت بر روی چشم بگذارند."

بریده ای از یک گفت وگو رادیویی با دکتر ذبیح الله صفا (آدینه، هجدهم دی ۱۳۷۷)

همزمان با بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب

ارج نامه ذبیح الله صفا منتشر شد

ششمین دفتر از مجموعه ارج نامه های مرکز پژوهشی میراث مکتوب به بررسی و نقد آثار و متونی اختصاص یافته که از سوی استاد فقید ذبیح الله صفا تصحیح و منتشر شده است.

دکتر ذبیح الله صفا (۱۲۹۰-۱۳۷۸) از نخستین استادان برجسته ادبیات در دانشگاه تهران و از ادیبان نامدار معاصر ایران است; شهرت عمده او مرهون تاریخ ادبیات مفصلی است که آن را در هشت مجلد تا ابتدای دوران قاجار نوشته است. افزون بر این، وی متون مهمی از ادب کهن فارسی را تصحیح کرده و همراه با تعلیقات و توضیحات به چاپ رسانده است.

دیگر ارج نامه های این مرکز که تاکنون به چاپ رسیده به ترتیب ارج نامه حبیب یغمایی، ارج نامه ملک الشعرای بهار، ارج نامه صادق کیا، ارج نامه دکتر غلام حسین یوسفی و ارج نامه محمد معین است.

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از ۱۴ تا ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۰ در محل مصلای تهران برگزار می شود و مرکز پژوهشی میراث مکتوب با بیش از ۶۰ عنوان کتاب در این نمایشگاه شرکت خواهد کرد.

نویسنده : زنده یاد شاهرخ مسکوب