تولد دیگر شعر

شعر امروز به روایت فروغ فرخزاد

به‌نظر من اکنون دیگر زمان پیش‌آوردن مباحثی از این قبیل (شعر نو یا کهنه) سپری شده است و شرکت‌کردن در این گفت‌وگوها علتی جز بیکاری و عدم درک مفهوم واقعی کلمه شعر نمی‌تواند داشته باشد.

اکنون دیگر زمان آن رسیده است که به مطالعه و دقت در شعری که امروز تحت‌عنوان «شعر نو» مطرح است و درواقع تنها شکل اصیل و صادق در زمان ماست، بپردازیم و توانایی‌ها و شایستگی‌هایش را پرورش دهیم و بر ضعف‌هایش انگشت بگذاریم و کوشش کنیم تا هدف و اندیشه و مسیر سالمی برای آن بیافرینیم.

تنها درهم‌شکستن یا کنار گذاشتن اوزان عروضی کافی نیست، آنچه در مرحله اول در یک اثر هنری به چشم می‌خورد محتوا و مضمون آن است. درد بزرگ شعر امروز ما – به‌جز یکی، دو مورد- تهی‌بودن آن از هرگونه صمیمیت و حقیقت و هرگونه اندیشه و آرزوی زیباست. شعر امروز بینش و ادراکات زمان خود را ندارد.

اشتباه بزرگ شعرای ما در این است که تصور می‌کنند با جورکردن مقداری ایماژ و تعبیر تازه و گنجانیدن آنها در یک قالب غیرمعمولی می‌توانند تصویری از این زندگی عصبی و بیمار که در کوچه‌ها و خیابان‌ها جریان دارد به دست ما بدهند.

نکته مهمی که در شعر امروز موجب نگرانی است کوشش آن در راه بیان مفاهیم دور از ذهن و گریختن از سادگی و سلامت است. شعرا به بیان درد خود نمی‌پردازند، بلکه به بزک‌کردن و شاخ‌وبرگ‌دادن حقارت‌ها و ضعف‌های خود مشغولند و این به سبب آن است که در حقیقت درد بزرگی ندارند یا درد بزرگ را احساس نمی‌کنند.

شعر امروز از دریچه تنگ و محقری که بر آن عنکبوت‌های خودخواهی، تنبلی و بیشتر اوقات بی‌سوادی و کوته‌فکری تار بسته‌اند دنیای بیرون را می‌نگرد و وقت خود را به سند موافقت از این و آن گرفتن می‌گذراند. گویی به موجودیت خود ایمان ندارد و تنها به تاکید و تایید دیگران است که می‌تواند برپا بایستد و او را جرقه‌‌ای نیست. محتوای شعر امروز، که مهم‌ترین و اصلی‌ترین جنبه آن است، از یک عمق هوشیارانه تهی است. شاعر با کلمات و تصاویر، بازی کودکانه‌ای را آغاز کرده است. حرفی برای گفتن ندارد و حاصل کارش حامل پیامی نیست و نگاهش بیان‌کننده هیچ‌ اندیشه‌ای نیست.

شعر امروز در گرایش‌های خود به‌سوی مطالب و مسایل اجتماعی کمتر صمیمی و صادق بوده است. گویی می‌پندارد که برای تکمیل اوراق پرونده خود احتیاج به اسنادی از این قبیل هم دارد.

تنها در آثار نیما و دوتن دیگر از شعراست که دریافت و احساس عمیقی از وضع کنونی اجتماع وجود دارد.

اما محتوای شعر امروز فارسی توانسته است تا میزان زیادی خود را از چنگال زوایدی که هرگز نمی‌توانند شاعرانه باشند، رهانیده و به هسته و مفهوم اصلی شعر نزدیک‌تر سازد. شعر امروز دیگر وسیله موعظه و پند و اندرز و قضاوت و داوری و داستان‌سرایی نیست. شعر به آفریدن شعر پرداخته است. اگرچه موفقیتش در این راه بسیار ناچیز است اما دیگر نیروهایش را در بیراهه‌ها از دست نمی‌دهد و مرزهای قلمرو خود را می‌شناسد.

شعر ما به مقداری کلمات تازه احتیاج دارد و باید جسارت گنجانیدن آنها را در خود پیدا کند. تنها تشخیص معنی واقعی کلمه و به‌کاربردن صحیح آن است که می‌تواند به زبان شعر امروز ما گرمی و حیات تازه‌ای ببخشد.