گوانتانامو و نقض قرارداد ۱۹۴۹ ژنو

بعد از اعتصاب زندانیان سیاسی در زندان های ترکیه در فاصله سال های ۱۹۸۲ تا ۲۰۰۰ و کشتار وسیع زندانیان شیعه مذهب در دولت بعثی عراق این بار جهانیان شاهد یکی از هولناکترین جنایات در زندان گوانتانامو هستند

هنگامی که در اوت ۱۹۴۹ امضا کنندگان قرارداد رفتار با اسیران جنگی به تصویب رسید والحق گامی در راستای تقویت حقوق بشردوستانه و تکامل و توسعه حقوق مربوط به زندانیان تلقی می‌شد، کمتر کسی فکر می‌کرد که نقض آشکار حقوق زندانیان در نسل‌های آینده با شدت انجام گیرد. همگان فکر می‌کردند که دیگر دولت‌هایی که این قرارداد را امضا نموده‌اند به اجرای آن پایبند خواهند ماند.

بعد از اعتصاب زندانیان سیاسی در زندان‌های ترکیه در فاصله سال‌های ۱۹۸۲ تا ۲۰۰۰ و کشتار وسیع زندانیان شیعه مذهب در دولت بعثی عراق این بار جهانیان شاهد یکی از هولناکترین جنایات در زندان گوانتانامو هستند. سازمان‌های حقوق بشر و ان.جی.اوها وضعیت نابسامان زندان‌های گوانتانامو را وخیم می‌دانند. در زندان گوانتانامو فجیع‌ترین رفتارهای غیرانسانی که هیچ انسان آزاده‌ای حتی طاقت دیدن یا شنیدن آن را ندارد انجام می‌گیرد. بی احترامی به قرآن مجید که جزء مقدسات زندانیان محسوب می‌شود در گوانتانامو انجام می‌گیرد، زندانیان وضع مناسبی از نظر امکانات بهداشتی و رفاهی ندارند، زندانیان گوانتانامو حتی جواب نامه‌هایی که به خانواده خود می‌نویسند را نمی‌گیرند، زندانیان گوانتانامو از ابتدایی‌ترین حقوق هم برخوردار نیستند آنان از حق گرفتن وکیل نیز محروم گشته‌اند.

اعتصاب‌های غذایی پی در پی که به مرگ دهها تن از زندانیان منجر شده است، هنوز نتوانسته است مفری برای زندانیان فراهم آورد. غذا ندادن به زندانیان برای جلوگیری از تداوم اعتصاب به یک شیوه برای شکستن اعتصاب تبدیل شده است. حال این سوال مطرح می‌شود آیا نگهدارندگان این زندانیان این حق را دارند که در مورد کشورهایی دیگر قضاوت نمایند که حقوق بشر در فلان کشور نقض شده است یا در فلان کشور حقوق بشر رعایت می‌شود؟

آنچه که در این زمینه باید گفته شود این است که دولت کنونی ایالات متحده بدون توجه به اینکه در وضع زندانیان گوانتانامو تجدید نظر اساسی نماید دیگر کشورها را به نقض حقوق بشر متهم می‌نماید و سعی دارد با استفاده از این ابزار زمینه دخالت سیاسی خود را در آن کشورها فراهم نماید و بتواند از طریق قطعنامه‌های شورای امنیت با نام مداخلات بشردوستانه حاکمیت و تمامیت دیگر کشورها را نقض نماید.

ایالات متحده کشورهای چین، ایران و سودان را به نقض حقوق بشر متهم می‌نماید. بدون اینکه نیم نگاهی حتی به خاطر افکار عمومی جهانیان به گوانتانامو بیندازد. از وضع حقوق بشر در چین ابراز نگرانی می‌کند و دولت هوجین‌تائو را متهم می‌نماید که آزادی‌های سیاسی و دموکراسی در کشور چین وجود ندارد. در شاخ آفریقا دولت اسلامی سودان را با استفاده از ابزارهای سازمان یافته یعنی تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت تحت فشار قرار می‌دهد و دولت سودان را به نسل‌کشی برعلیه سیاهان دارفور متهم می‌نماید.

جمهوری اسلامی ایران را به اتهام نقض حقوق اقوام و مذاهب متهم می‌نماید و از پیشرفت وضع حقوق بشر در ایران ابراز نگرانی می‌نماید. اما آنچه که برای افکار عمومی جهان جای سوال است این است که معیار و مبانی ایالات متحده در متهم نمودن دیگر کشورها از جمله سه کشور فوق‌الذکر چیست؟‌اگر معیار قراردادهای ژنو می‌باشد پس چرا خود پایبند نیست؟

با کمی تامل متوجه می‌شویم که امروز حتی معیارهای لازم برای سنجش وضع حقوق بشر در کشورها یعنی قراردادهای ژنو به صورت یک ابزار در آمده است جایی که به نفع من باشد آن را قبول دارم اما جایی که منافع من را تامین نمی‌کند نسبت به اجرای آن بی‌توجه هستم. این عمل در رفتار آمریکاییان کاملا دیده می‌شود یعنی در سیاست اعلامی خود بارها اعلام نموده‌اند که درصدد گسترش دموکراسی- آزادی حقوق بشر هستند در حالی که در سیاست‌های اعمالی وضع کاملا ۱۸۰ درجه فرق می‌کند. امروزه در گوانتانامو آن جزیره‌ای که در جوار مرزهای کوبا می‌باشد، خودکشی به یک شیوه برای گریز از وضع موجود برای زندانیان تبدیل شده است ولی در عمل سیاست‌مداران آمریکایی با تروریست خواندن زندانیان بدون هیچ دلیل و مدرکی که دارای بار حقوقی باشد، از اجرای عدالت واحترام به حقوق زندانیان طفره می‌روند.

براساس اصل صلاحیت سرزمین زندانیان گوانتانامو می‌توانند در کشورهای محل اقامت خود مورد محاکمه قرار گیرند، اگر اصل صلاحیت سرزمینی در برخورد با زندانیان لحاظ شود این زندانیان می‌توانند در کشورهای متبوع خود محاکمه شوند، اما آمریکاییان اجازه محاکمه داخلی را هم نمی‌دهند.

زندانیان در زندان‌های گوانتانامو بلاتکلیف مانده‌اند، نه امکان اقامه دعوا و تشکیل دادگاه ویژه برای آنان فراهم می‌شود و نه امکان آزادی و بازگشت به خانواده خود. کدام منبع اجرایی می‌تواند وضعیت زندانیان را مشخص کند؟ اگر شورای امنیت درصدد است که عامل اجرای وضعیت پیشبرد حقوق بشر با نام مداخلات بشردوستانه می‌باشد، پس چرا در گوانتانامو وارد عمل نمی‌شود؟‌به نظر می‌رسد در آنجا نیز یک عامل بازدارنده وجود دارد و از تصویب قطعنامه مداخلات بشردوستانه در گوانتانامو جلوگیری می‌کند و آن وتوی ایالات متحده در آن شورا می‌باشد.

ماده ۲۲ قرارداد رفتار با اسیران ۱۹۴۹ ژنو با بیان اینکه اسیران جنگی را در نواحی غیرسالم و یا در نواحی که آب و هوای آن برای اسیران مضر باشد باید هرچه زودتر به محل دیگر انتقال دهند. آنچه که مسلم است آمریکاییان سال‌های سال است که اسیران جنگی را در گوانتانامو که آب و هوای مناسبی ندارند نگه داشته‌‌اند. ماده ۲۵ و ۲۶ همین قرارداد در رابطه با مسکن، غذا و لباس اسیران جنگی مقرراتی وضع نموده است که در گوانتانامو این مقررات اجرا نمی‌شود.

ماده ۳۱ قرارداد ژنو ۱۹۴۹ در رابطه با اسیران جنگی اشعار می‌دارد که لااقل ماهی یک بار بازرسی طبی از اسیران جنگی به عمل خواهد آمد این کار شامل بررسی و ثبت وزن هر اسیر خواهد بود و منظور از آن بالاخص رسیدگی به وضع عمومی سلامت و تغذیه و نظافت و کشف بیماری‌های واگیردار منجمله سل و مالاریا خواهد بود، در زندان گوانتانامو سالهای سال است که زندانیانی وجود دارند که حتی یکی از ناظران حقوق بشر را هم ندیده‌اند.

نگاهی به ماده ۳۴ قرارداد ژنو اوج نقض آشکار حقوق زندانیان را در گوانتانامو نمایان می‌سازد. ماده ۳۴ اشعار می‌دارد که اسیران جنگی برای اجرای مذهب خود و حضور در مراسم مذهبی خود آزادی عمل دارند و امکان مناسب برای مراسم مذهبی آنان اختصاص داده خواهد شد.”

در گوانتانامو نه تنها مکان مناسب و احترام به مقدسات زندانیان رعایت نمی‌شود بلکه با فحش و ناسزا به حضرت رسول(ص) و هتک حرمت به قرآن مجید شدیدترین فشارهای روحی را بر زندانیان اعمال می‌نمایند.

انتقال اسیران گوانتانامو از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر بدون آگاهی قبلی شخص زندانی از دیگر موارد نقض حقوق بشر است. انتقال زندانیان همواره با شیوه‌ای غیرانسانی صورت می‌گیرد. ماده ۴۶ قرارداد ژنو ۱۹۴۹ با تاکید بر این موارد بیان می‌دارد که “تصمیم به انتقال اسیران توسط دولت بازداشت کننده باید منافع خود اسیران را مورد توجه قرار دهد.”

با توجه به آنچه گفته شد امروزه در گوانتانامو نقض حقوق زندانیان نهادینه شده است و در این راستا جامعه بین‌المللی بویژه سازمان ملل متحد وظیفه دارند که با جدیت مسئله زندان گوانتانامو را پیگیری نمایند و از دولت بازداشت کننده به خاطر اعمال غیرانسانی و نقض قرارداد ژنو تدابیر لازم را برای محاکمه عادلانه زندانیان به کار گیرد.

شورای امنیت سازمان ملل که وظیفه صلح و امنیت بین‌المللی را برعهده دارد باید برای جلوگیری از نقض حقوق بشر وارد عمل شود و از وخامت اوضاع جلوگیری نماید.

سازمان کنفرانس اسلامی واتحادیه عرب و نیز افکار عمومی جهان باید در ارتباط با زندانیانی که بدون هیچ مدرک مستند سالهاست در بازداشت به سر می‌برند مقدمات محاکمه عادلانه آنان را فراهم نماید.

افکار عمومی جامعه جهانی ایالات متحده را به خاطر نقض حقوق بشر دوستانه و یکجانبه‌گرایی حقوقی در برابر با زندانیان گوانتانامو به طور خاص، مورد سرزنش قرار دهد و نکته آخر در رابطه با وضع اسفبار زندان گوانتانامو این است که نقض قراردادهای ۱۹۴۹ ژنو در رابطه با اسیران جنگی و بی‌توجهی به موازین حقوق بشر از سوی یکی از دول عضو ملل متحد بی‌توجهی دیگر اعضا را به دنبال خواهد داشت واین امر حقوق بشر را با بحران جدی مواجه خواهد نمود.

هادی محمدی ‌فر