ساده‌زیستی و پرهیز از تجمّلات

ساده‌زیستی، قناعت، کم هزینه و پرکار بودن در نظام اسلامی ارزشی والا محسوب می‌شود و پیشوایان معصوم (ع) کسانی را که ساده‌زیست، قانع، کم هزینه و پرکار بودند، به بزرگی یاد کرده …

ساده‌زیستی، قناعت، کم هزینه و پرکار بودن در نظام اسلامی ارزشی والا محسوب می‌شود و پیشوایان معصوم (ع) کسانی را که ساده‌زیست، قانع، کم هزینه و پرکار بودند، به بزرگی یاد کرده و ستوده‌اند. وقتی امیرالمؤمنین (ع) به عیادت "صعصعه بن صوحان" رفت، به او فرمود: "همانا تو تا آنجا که دانسته‌ام یاوری نیکو و کم هزینه‌ای"(تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۰۴). همچنین هنگامی که "زید بن صوحان" ـ یکی از اصحاب رسول خدا (ص) و یاران باوفای علی (ع) ـ در میدان پیکار "جمل" به شهادت رسید، چون علی (ع) بالای سر او نشست، همین ارزش والا (ساده‌زیستی) را در او یادآور شد و فرمود: "خداوند تو را رحمت کند ای زید که به راستی کم هزینه و پر کار بودی"(الاختصاص، ص۷۹). بدین ترتیب امیرمؤمنان (ع) از میان همه کمالات، کم هزینه و پرکار بودن آنان را مطرح می‌سازد تا جایگاه ارزشی آن مشخص گردد. مطابق فرمایش حضرت علی (ع)، هر چه میل به دنیا افزوده شود، تجمل و تشریفات افزون می‌شود و شهوات سیری‌ناپذیر آدمی بدین امور دامن می‌زند: "من کثرت شهوته ثقلت مؤنته؛ هر که شهوتش افزون شود، خرجش افزون گردد"(غررالحکم، ج۲، ص۱۸۷). پیام‌آوران الهی که دل به دنیا نبسته و از شهوات رسته بودند، در همه وجوه زندگی پایبند سادگی بودند. امیرالمؤمنین علی (ع) پیامبر را نمونه‌ای تمام عیار و کافی معرفی می‌کند و پیش از آنکه ساده‌زیستی آن حضرت را توصیف کند، ریشه و اساس و باطن ساده‌زیستش یعنی زهد و پشت کردن به دنیا و دل نبستن به آن را بیان می‌کند، زیرا ساده زیستی بدون زهد تظاهری بیش نیست. ساده زیستی آن گاه راستین و حقیقی است که برخاسته از روحی زاهد و پشت کرده به دنیا باشد و گرنه خسران دنیا و آخرت است.

حضرت علی (ع) درباره ساده زیستی پیامبر (ص) می‌فرماید: "او که ـ درود خدا بر وی و خاندانش باد ـ روی زمین غذا می‌خورد و همچون بندگان می‌‌نشست و به دست خود پای افزار خویش را پینه می‌زد و جامه خود را وصله می‌کرد و بر چهارپای بی‌پالان سوار می‌شد و دیگری را بر ترک خود سوار می‌کرد، پرده‌ای بر در خانه او آویخته بود که نقش و نگار داشت، به یکی از زنان خود گفت: این پرده را از نظرم پنهان کن که هر گاه بدان می‌نگرم، دنیا و زیورهای آن را به یاد می‌آورم. آن حضرت با تمام قلب خویش از دنیا روی گرداند و یاد آن را در وجود خود میراند و دوست داشت که زینت دنیا از او نهان ماند تا زیوری از آن برندارد. دنیا را پایدار نمی‌دانست و در آن امید ماندن نداشت. پس آن را از وجود خود بیرون کرد و دل از آن برداشت و دیده از آن برگرفت.

آری چنین است کسی که چیزی را دشمن دارد، خوش ندارد بدان بنگرد یا نام آن نزد وی بر زبان رود"(نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۰). دربارهٔ بی‌توجهی به دنیا و ساده زیستی آن حضرت، نقل شده است که "بستر خواب حضرت، حصیر زبری بود که هرگاه بر روی آن استراحت می‌کردند، آثار تار و پود درشت و خشن حصیر در صورت مبارک آن حضرت نمایان می‌شد. به آن حضرت عرض شد: چرا قیصر و کسری باید در چنان آسایشی باشند و شما بر روی چنین حصیر زبری بخوابید تا آنکه تار و پودش در رخسارتان اثر گذارد؟ پیامبر (ص) فرمودند: آیا نمی‌پسندید که دنیای زودگذر برای آنان باشد و سرای جاویدان آخرت برای ما"(بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۷۶). شکی نیست که من از آنان برترم و نزد خداوند گرامی‌تر، لکن مرا با تعلقات دنیوی کاری نیست، زیرا زندگی ما در دنیا به مسافری می‌ماند که لحظاتی در سایه درختی می‌آرمد و آن گاه که سایه زایل شد آن مسافر برخاسته، به سوی مقصد خود رهسپار می‌شود(همان، ص۲۸۲). این وارستگی و بی‌رغبتی به مظاهر دنیا، نشان توجه تام رسول اکرم(ص) به معارف قرآنی و از جمله آیاتی است که آن حضرت را به ساده‌زیستی ترغیب می‌کند، مانند آیه زیر:

"و لا تمدن عینیک إلی ما متعنا به أزواجاً منهم زهره الحیوه الدنیا لنفتنهم فیه(طه/۱۳۱)" یعنی ای پیامبر چشمانت به سوی متمکنان گشوده نشود، زیرا زرق و برق دنیا در حد شکوفه (زهره) است و برای کسی میوه نخواهد شد. حضرت علی (ع) در خطبه‌ای رسول خدا (ص) را چنین توصیف می‌نماید: "دنیا به رسول گرامی (ص) پیشنهاد شد، او از پذیرش آن امتناع ورزید و دانست که خداوند سبحان چیزی (دنیا) را دشمن داشته او هم آن را دشمن داشت و خداوند چیزی را خوار دانسته، او هم آن را خوار دانست و خداوند چیزی را کوچک شمرده، او هم آن را کوچک شمرد"(نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰). با ساده زیستن، صراط مستقیم حق، به آسانی طی خواهد شد، از این رو رسول اکرم (ص) فرمودند: "نجی المخفون؛ سبکباران بهتر به مقصد می‌رسند و اهل نجاتند"(بحارالانوار، ج۷۴، ص۵۵).

مصطفی یاسینی