نظم نوین جهانی و سیاست تحریم آمریكا

در سال های اخیر تحقیقات زیادی پیرامون سبب شناسی تحریم های بین المللی به انجام رسیده است وضع و اعمال این تحریم ها چنان به عوامل ذی نفوذ در «واحد سیاسی» جامعهٔ جهانی وابسته است كه عملاً باید بازتابی از انگیزه های نیروهای اداره كنندهٔ این جامعه باشد

در سال های اخیر تحقیقات زیادی پیرامون سبب شناسی تحریم های بین المللی به انجام رسیده است. وضع و اعمال این تحریم ها چنان به عوامل ذی نفوذ در «واحد سیاسی» جامعهٔ جهانی وابسته است كه عملاً باید بازتابی از انگیزه های نیروهای اداره كنندهٔ این جامعه باشد. این كه چنین اقدام هایی تا چه اندازه به اعمال «فشار اقتصادی» منجر می شود، یكی از مباحث مهم حقوق بین المللی در عصر حاضر است. فشـار اقتصـادی، به عنوان پدیده ای عملی به سختی تعریف پذیر است. در این صورت می توان نتیجه گرفت كه تحریم های اقتصادی در زمرهٔ نامناسب ترین اقدام های بین المللی هستند كه بیشتر نیز با هدف های جنبی به كار می روند.همچنین تاكنون شاهد وجود شكافی عمیق میان وضع تحریم های اقتصادی و میزان عملی شدن و به نتیجه نهایی رسیدن این تحریم ها از سوی دولت های تحریـم كننده بوده ایم. در طول دهه های گذشته، پدیده تحریم تاحدود زیادی می تواند دلیل بی اثر یا كم اثر بودن تحریم های اقتصادی بر ضد دولت سركوبگر آپارتاید در آفریقای جنوبی و یا حتی دولت هایی مانند كوبا و لیبی را توضیح دهد. طنز اینجاست كه تحریم های تجاری برضد دولت نژادپرست آفریقای جنوبی، بیش از آن كه آن رژیم را تحت تأثیر قرار دهد، به كشورهای ضعیف همسایهٔ آن زیان رساند.سیاست تحریم برضد كوبا، از دید صاحب نظران به نمونهٔ آشكاری از «فشار اقتصادی به عنوان ابزار سیاسی خارجی آمریكا» شهرت یافته است. یكی از برجسته ترین ویژگی های سیاست آمریكا برضد كوبا علاوه بر فشار اقتصادی وارده بر مردم آن كشور، فشار سیاسی است كه بر دیگر كشورهای جهان، برای تداوم پشتیبانی از واشنگتن در مقابل كوبا وارد می شود. در واقع دولت آمریكا به هر تلاشی برای تضعیف دولت كوبا دست زده است، اما حدود نیم قرن است كه كاسترو به حكومت خود در هاوانا ادامه می دهد.در زمینه تحریم های اقتصادی آمریكا برضد لیبی كه تا همین اواخر هم ادامه داشت، مطالعات بسیاری با هدف بررسی عادلانه بودن آن و عملی بودن سیاست فشار اقتصادی، صورت گرفته است. گفتنی است كه در اغلب مطالعات موردی، این نتیجه حاصل شده كه در پس پردهٔ تحریم های اقتصادی، هدف های متفاوت دیگری مد نظر بوده كه با هدف های مدون و صریح سیاست مزبور تجانسی نداشته است. در واقع این كه چه كشوری هدف تحریم ها قرار گیرد، به موضوع روز سیاست بین المللی بستگی دارد. این در واقع حقیقت تحریم های اقتصادی است كه از سوی كاخ سفید و یا با پشتیبانی آمریكا توسط شورای امنیت سازمان ملل و یا دیگر كشورهای صنعتی برضد ممالك جهان سوم اعمال می شود.تحریم اقتصادی به مثابه ابزاری مهم در دست كشورهای صنعتی جهان است. آمریكا پر و پا قرص ترین طرفدار تحریم های اقتصادی، تجاری، تكنولوژیك و سیاسی برای دستیابی به هدف های مورد نظر در سیاست خارجی خود بوده است. در دهه های گذشته، آمریكا در آمریكای لاتین كه حوزه نفود مستقیم آن كشور به شمار می آید، پا را از دامنه تحریم اقتصادی فراتر گذارده و مستقیم اقدامی را كه بیشتر پس از دوره ای از تحریم می باید صورت می پذیرد، یعنی حمله نظامی ، به انجام رسانیده است. این موضوع در دخالت نظامی آمریكا در نیكاراگوئه، پاناما و یا برخی مداخلات در امور ونزوئلا در طول دو دهه اخیر دیده شده است.بسیاری از تحلیل گران سیاسی به كارگیری واژهٔ محور شرارت (axis of evil) ازسوی پرزیدنت بوش را به عنوان سخنی بدیع توسط او به ثبت رسانیدند. حال آن كه سال ها پیش از وی و چند رئیس جمهوری پیشین آمریكا نیز به نوعی به موضوع محورهای شرارت اشاره هایی داشته اند. حتی نوام چامسكی هم در سال ۱۹۸۴ لیبی، كوبا و عراق را دشمنان درجه اول آمریكا و«جمع شیادان» قلمداد كرده بود.

نگاهی به بررسی موردی چند تحریم

آقای دی.ای بالدوین در كتاب خود تحریم های اقتصادی را ركن اصلی «فن سیاستمداری» نامیده است. تعجبی نیست كه تحریم های اقتصادی مستقیم و یا غیرمستقیم آمریكا جزء جدایی ناپذیر سیاست خارجی آمریكا هستند. بالدوین آشكارا می نویسد كه تحریم های اقتصادی حتی روند تصمیم گیری در كاخ سفید را تحت الشعاع قرار داده اند. به اعتقاد وی ممكن است تصمیم های مربوط به وضع تحریم های اقتصادی برضد كشورهای جهان سوم ازسوی گروه یا شبكه ای خارج از مدار معمول برنامه ریزی و تنظیم سیاست های خارجی در كاخ سفید یا وزارت امورخارجه اتخاذ و اعمال می شود.كارشناسان ارشد وزارت امورخارجه و شورای روابط خارجی آمریكا، بارها كوبا و جمهوری اسلامی ایران را به عنوان كشورهای تهدیدكنندهٔ امنیت جهانی، زیر سئوال برده اند. برخی هم بر این باورند كه كشوری مانند ایران كه سال ها تحت تحریم تكنولوژیك، اقتصادی و نفتی بوده است، پیش از آن كه تروریست یا حامی گروه های تروریستی باشد، خود قربانی تروریسم بین المللی است. برخی از دیپلمات های وزارت امورخارجه آمریكا حتی در دوره كالین پاول تا جایی جلو رفتند كه خود تحریم بین المللی را نوعی تروریسم قلمداد كرده و خواهان برپایی عزمی جهانی برای مقابله با آن شدند.تحریم اقتصادی آمریكا برضد كوبا، رسماً به دلیل نقض حقوق بشر در آن كشور وضع شد. یك تحلیل گر كوبایی در سال ۲۰۰۴ چنین گفت: «بیش از ۴۰ سال است كه كشور ما تحت تحریم اقتصادی آمریكا قرار دارد (ازسال۱۹۶۲). این كار درآغاز با حذف سهمیه صادرات شكر كوبا آ‏‎غاز شد و به اقدام های فراگیرتری انجامید. اما با تمام فشارها كوبا ترقی كرد. آمریكا اكنون می داند كه تحریم هایش هیچ معنا و هدفی ندارد».

فاجعه بشری در عراق

آنچه در ذیل می آید، خلاصه ای از گزارش فائو در سال ۱۹۹۸ از عراق است: «كمبود مواد غذایی در عراق هولناك است. تولید حبوبات و سبزیجات با محدودیت روبه روست. برنامه كمك غذایی سازمان ملل به دلیل مساعدت نكردن مقامات دولتی عراق و پاره ای خلافكاری های متولیان، قادر به تأمین نیاز اقشار آسیب پذیر جامعه عراق نیست. دولت با جیره بندی سراسری (به استثناء شمال عراق) كه تاحدودی حداقل نیاز غذایی افراد را تامین می كند، از بروز قحطی و گرسنگی جلوگیری می كند.»۱ وضعیت تغذیه و بهداشت كودكان عراقی، حتی در بغداد در سطح نازلی است كه بی شباهت به اوضاع تغذیه و بهداشت در مناطق روستایی كم توسعه یافته ترین كشورهای جهان نیست. كمبود آب آشامیدنی سالم به یك مسئله اصلی بدل شده است كه حیات كودكان را تهدید می كند. اوضاع تغذیه و بهداشت جنوب و شمال عراق بمراتب اسفناك تر از بغداد و شهرهای مركزی است.۲ عراق قبل از اعمال تحریم اقتصادی-نفتی شورای امنیت هم وضعیت اقتصادی مطلوبی نداشت. مشكل توزیع نابرابر امكانات، در چند دهه ای كه حزب بعث در عراق حكومت كرد، اقتصاد عراق را با نابسامانی و آشفتگی ساختار عمیقی روبه رو كرده بود كه در واقع اعمال تحریم بر شدت و دامنه آن افزود.

---