تاریخچه جراحی پلاستیک

از ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا امروز

عبارت جراحی پلاستیک اولین بار پس از انتشار کتاب «دست‌نوشته جراحی پلاستیک» به زبان آلمانی توسط زایس در سال ۱۸۳۸ میلادی بر سر زبان‌ها افتاد ولی فن گراف از برلین، اولین کسی بود که کلمه پلاستیک را در سال ۱۸۱۸ میلادی در عبارت «رینوپلاستیک» به کار برد....

پلاستیک از کلمه یونانی پلاستیتوس به معنای «مناسب برای شکل‌دهی» منشأ گرفته است.

جراحی پلاستیک در برخی کشورها مانند آلمان یک تخصص است یعنی فرد پس از اتمام پزشکی عمومی با گذراندن یک دوره ۵ ساله متخصص جراحی پلاستیک می‌شود. در حالی که در ایران جراحی پلاستیک فقط به‌صورت یک دوره فوق تخصصی ۳ ساله وجود دارد که فرد پس از اتمام دوره ۴ یا ۵ ساله جراحی عمومی آن را می‌گذراند و اکثر کسانی که خود را متخصص جراحی پلاستیک معرفی می‌کنند در واقع فقط متخصص جراحی عمومی هستند و دوره جراحی پلاستیک را نگذراند‌ه‌اند.

● معجزه جراحی پلاستیک

اگرچه جراحی پلاستیک عمدتا با شکل‌دهی سروکار دارد ولی جنبه‌های عملکردی نیز در آن مهم است. به‌عنوان مثال به حرکت درآوردن عضلات فلج صورت یا به حرکت درآوردن انگشتان بی‌حرکت یا پوشاندن شکستگی‌های باز اندام تحتانی همراه نقص بافت نرم تا ترمیم مقدورشده و بیمار بتواند دوباره به حرکت درآید.

جراحی پلاستیک تا قبل از شروع قرن حاضر عمدتا برای ترمیم بیماری‌های مادرزادی، صدمه‌ها و سانحه بود.

اغلب موارد جراحی‌های زیبایی و ترمیمی از هم جدا نیستند چون با جراحی ترمیمی، زیبایی نیز به دست می‌آید و با جراحی زیبایی اختلال در عملکرد نیز تصحیح می‌شود. به‌عنوان نمونه با تصحیح پلک‌هایی که افتادگی شدید پوست دارند بینایی اصلاح می‌شود. جیلیس کلام زیبایی در بیان فرق بین جراحی ترمیمی و جراحی زیبایی دارد. وی می‌گوید: «جراحی ترمیمی اقدام برای برگرداندن فرد به حالت طبیعی است درحالی که جراحی زیبایی می‌کوشد فرد را از حالت طبیعی فراتر ببرد.»

● قدیمی‌ترین جراحی پلاستیک

قدیمی‌ترین عمل جراحی که در دوران باستان انجام می‌شد، سوراخ کردن مغز جهت خروج ارواح خبیث بود که ۱۰ هزار سال قبل از میلاد انجام می‌شد. جراحی کاتاراکت یا آب مروارید ۱۹۵۰ سال قبل از میلاد انجام می‌شده است. اولین گزارش مربوط به جراحی ترمیمی مربوط به ۶۰۰ سال قبل از میلاد از هند است. در این هنگام یک درمانگر مشهور به نام سوشروتا اعمال جراحی بازسازی بینی و لبول گوش را در کتاب سوشروتا سامهیتا شرح داده است. در آن هنگام در هند، بینی عضوی احترام برانگیز بود و برای تنبیه مجرمان و تحقیر اهالی کشورهایی که آنها را در جنگ اسیر می‌کردند، بینی آنها را قطع می‌کردند. جالب است بدانید که در آن هنگام عمل جراحی توسط یک گروه از کوزه‌گران به نام کوما انجام می‌شد. دانش این اعمال جراحی از طریق یونانیان و اعراب به اروپا رسید.

اولین بار سلسوس (سال ۲۵ قبل از میلاد تا ۵۰ پس از میلاد) فلپ‌های پوستی را به کار برد. تهاجم اعراب به سیسیل سبب انتقال دانش هند به درمانگران محلی یعنی خانواده برانکا شد. در نیمه اول قرن پانزدهم جراحی پلاستیک در سیسیل توسط خانواده برانکا انجام می‌شد. آنتونیو برانکا اولین کسی بود که فلپ بازو را برای بازسازی لب و گوش‌های از بین رفته به کار برد. در قرن شانزدهم به دلیل درگیری‌های فراوان و بی‌پروایی انسان‌ها در خون‌ریزی و تعداد زیاد دوئل‌ها، علاقه به رشته جراحی پلاستیک افزایش یافت. اولین بار تگلیا کوزی از فلپ باز برای بازسازی بینی استفاده و در سال ۱۵۹۷ نتیجه تجربیات خود را منتشر کرد. در قرن ۱۷ و ۱۸ پیشرفت زیادی در جراحی پلاستیک صورت نگرفت چراکه خشونت در جامعه اروپایی کاهش پیدا کرده بود.

● عصر طلایی جراحی پلاستیک در قرن‌های اخیر

در سال ۱۸۱۴ اولین بازسازی بینی به روش هندی در لندن توسط یک پزشک ۳۰ ساله به نام کارپ انجام شد. در سال ۱۸۴۲ اولین کتاب درباره روش تصحیح بدشکلی‌های صورت توسط سیر منتشر شد. در سال ۱۸۳۴ دوپونترن در مورد فیبروما توز کف دست و روش جراحی آن نوشت. همچنین سوختگی‌ها را براساس عمق آن تقسیم‌بندی کرد. در همین قرن نوزدهم فن لانگن بک‌ پیشتاز جراحی شکاف کام و جراحی فک بود. در ابتدای قرن بیستم جنگ‌های جهانی نقش مهمی در ایجاد و پیشرفت جراحی پلاستیک مدرن داشتند. تعداد زیادی از سربازان وجود داشتند که صورت آنها توسط گلوله و انفجار صدمه دیده بود و نیاز به ترمیم داشت. اولین کنگره جراحی زیبایی و ترمیمی فرانسه در سال ۱۹۳۱ برگزار شد و انجمن جراحان ترمیمی اروپا در سال ۱۹۳۶ تشکیل شد.

اواخر دهه ۱۹۶۰ و دهه ۱۹۷۰ دوره شکوفایی جراحی پلاستیک بود و تعداد زیادی تکنیک جدید ابداع شد و بر تعداد جراحان پلاستیک نیز افزوده شد. در چهارمین کنگره بین‌المللی جراحی پلاستیک و ترمیمی تسیه و همکارانش تکنیک‌های جراحی جمجمه و فک و صورت را ارائه دادند. در سال ۱۹۸۳ انجمن بین‌المللی جراحان جمجمه و فک و صورت تشکیل شد.

دکتر حمید ملکان راد

فوق تخصص جراحی پلاستیک

دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ارتش