طعم دلگیر آزادی

پیروز کلانتری

" روزهای بی تقویم " فیلمی در فضای دیگر فیلم های مهرداد اسکویی است، و در عین حال طعم متفاوتی دارد. مثل فیلم های دیگر او جهره نگار انسان ایرانی است و ما را در برابر حس ها و حضورهای آدم های دور و نزدیک مان قرار می دهد و به کشاکش ها و دغدغه های آن ها راه می جوید ، و درعین حال مکث ها و خلوت هایی دارد که فیلم را  "دلی" تر و شخصی تر از دیگر آثارش می کند.

مهرداد اسکویی فیلمساز موفقی است؛ در داخل ایران و  در مجامع سینمای مستند جهان.  او توانسته است در نوع اطلاع رسانی از موضوع فیلم هایش، برای مخاطب ایرانی و غیر ایرانی تناسب ایجاد کند و در عین حال تصویری که از انسان ایرانی پیش چشم دیگران می گذارد، نشان از حس و نگاه یک فیلم ساز ایرانی با خود داشته باشد. این خصوصیت از ایجاد ترکیب مناسب میان فضای اطلاع رسان و بیرونی فیلم با حسیات درونی موضوع و  توجهات شخصی فیلم ساز حاصل می شود و گونه های متفاوتی از مخاطبان را با فیلم هایش درگیر می کند.
 کسب این موقعیت و موفقیت چندان آسان نیست و بسیار برمی خوریم به فیلم سازانی که با رویکرد فیلم ساختن برای جشنواره و مخاطب خارجی، ذهن و زبان شان هم  سمت و سوی آن طرفی پیدا می کند و برای نگاه ها و طلب های خاصی مطلوب هم واقع می شوند، اما در گذر زمان، بازنده فیلم ساز است که بندۀ دم و موقعیتی خاص واقع شده و فیلمش در ذهن و یادی باقی نمانده است.
قدرت " روزهای بی  تقویم " در رویکرد انسانی و پرمکث اسکویی به فضا و موضوعی است ( کودکان مجرم کانون اصلاح و تربیت ) که به راحتی ذهن و توجه را به سویه های حاد و افشاگرانۀ خود دعوت می کند؛ اما فیلم ساز، که سرمایه گذار و تهیه کنندۀ  فیلمش هم هست، از آن جاذبه ها می-گذرد و به لایه های درونی  و زیرپوستی حضورها و دغدغه  های بچه ها دل می دهد. از این جاست که که رندی و شور ”وحید"، سکوت و خلوت  "سجاد" و بی قراری های "علی" با ما می ماند و از راه این مکث ها و حضورها، طعم آزادی،  دلگیر و بی شعار ، در جان مان رسوخ می کند. نام دیگر فیلم این است : " همیشه برای آزادی دیر است " .
در عین حال، فیلم با آن شروع و پایان سرد و پردرد ورود بچه های جدید به " کانون " و از طریق حرف ها و حدیث های بچه ها در بارۀ آن چه در بیرون از " کانون " ( خانه و جامعه ) بر آن ها می گذرد، ما را به آن موقعیت حاد و پر تنش اجتماعی هم پیوند می دهد و تنهایی هول آور سجاد، اعتیاد حاد وحید و شرارت نامنتظر علی ، مستقیم و نزدیک، ما را با وضعیت خشونت بار زندگی آن ها درگیر می کند. اوج این فضای خشن جاری در زندگی این بچه ها، آن جا بروز می کند که وحید تعریف می کند پدرش به نشانۀ مخالفت با کار او، چه طور سی کبوتر از صد کبوتر او را به در  و -دیوار کوبیده یا سربریده است؛ و چه تلخ است که به جای باور به امید علی که می خواهد بیرون برود و راه و زندگی دیگری را پیش بگیرد، حرف وحید به او را باور می کنیم وقتی که می گوید چرا این-قدر هول بیرون رفتن را می زند، وقتی  که قرار است چند ماه بعد دوباره برگردد.
تأثیر و تنش ماندگار دیگر فیلم از تناقض شرایط حاد و ویرانگر زندگی شخصیت های فیلم، با خلوصِ هنوز موجود و استقامتِ هنوز برقرار آنان می آید. این خودبودن ها و خاص بودن ها، این خلوت ها و با خود فکر کردن ها و این چنگ زدن به لحطه های کوچک شور و شادی در غرقاب نکبت و تلخکامی از کجا می آید و چه قدر می پاید؟ کار فیلم، و اساسا" هنر،  تفسیر و تحلیل این چرایی نیست، نمایش لحظات و لمحات بروز این خلوص و استقامت است، درست در شرایطی دور از انتظار و باور به آن؛ و " روزهای بی تقویم " از این حضورها و تأثیرها کم ندارد. صحنه¬های رقص و خوش باشی بچه ها، در دل این تناقض است که چنین خاص و ماندگار می نماید و تأثیر می -گذارد.
آن ورود یی خبرانۀ بچه های جدید، آن صدای حاکمِ گویی همچون نواری همواره گردان، آن تن-شستن ها و سر تراشیدن های از قرار برای جدا شدن و دل کندن از ناپاکی  ( و در عین حال آزادی ) بیرون و آن موسیقی غریبِ در تأثیر و تأثّر با تمامی این لحظات، که ترکیب هنرمندانۀ با فاصله  و به-هوش دیدن و دلدادگی به این بچه ها واین زندگی هاست، پایان شایسته ای است که دُرد فیلم را به جان می نشاند و  حالی را فراهم می کند که بعد از تماشا هم با فیلم باشی و با شورها و حسرت هایش سر کنی.