قهر و آشتی بدون کلام

بررسی ارتباطات غیرکلامی

ارتباطات یکی از مهمترین فعالیت‌های بشری است که او را قادر ساخته تا خواسته‌ها و نیازهای خود را به دیگران انتقال داده و دریابد که آنان چه می‌خواهند و چه انجام می‌دهند. ارتباطات، امروزه در همه ارکان زندگی ما رسوخ کرده و قوانین و قواعد آن بر جای جای این زندگی حاکم است و از آن گریزی نیست. ارتباطات فقط از طریق فعالیت‌های گفتاری و نوشتاری حاصل نمی‌شود و در این میان فعالیت‌های کرداری اعم از حرکتی و غیر‌کلامی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. در این نوشتار تأکید بر ارتباطات غیر کلامی و اهمیت آن در ارتباطات فردی و گروهی است.

● چیستی مفهوم ارتباطات

ارتباط عبارت است از جریان پویایی که در آن تبادل اطلاعات صورت می‌گیرد. این جریان می‌تواند چهره به چهره یا رودررو باشد که آن را ارتباط مستقیم یا میان فردی می‌نامند. در این نوع ارتباط شخص پیام دهنده یا پیام‌گیرنده با یکدیگر تماس دارند و به همین جهت پیام دهنده و پیام گیرنده می‌توانند به نوبت نقش خود را تغییر دهند و هر کدام به جای دیگری ایفای نقش نماید.ارتباط ترجمه لغت Communication است. هر چند استعمال این لغت در کتب نوشته‌های فارسی عمومیت ندارد اما با این وصف از سایر لغات متداول‌تر به نظر می‌رسد. ریشه این لغت، کلمه لاتین Communis است که می‌توان آن را به تفاهم و اشتراک فکر ترجمه کرد. وقتی که با شخصی ارتباط برقرار می‌کنیم کار ما در حقیقت برقراری یک نوع اشتراک فکر و تفاهم اندیشه با اوست. مفهوم واقعی ارتباط با توجه به ریشه لاتین آن (در میان گذاشتن و تقسیم کردن) مفهومی است که لازمه آن فقط یک فرستنده فعال و یک گیرنده انفعالی نیست بلکه بازخورد دومی را که نیز تغییر دهنده طرز رفتار اولی است به حساب می‌آورد و از آن مهمتر مستلزم شرکت فعال تمام افراد ذینفع در روند ارتباط نیز است.

ارتباطات را می توان فرآیند انتقال یا مبادله اطلاعات بین موجودات زنده دنیا تفسیر کرد که یکی از نیازهای اساسی و مهم وجود انسانهاست.

همچنین ارتباطات را می‌توان فرآیند تفهیم و تفاهمنامه داد و از آن می‌توان در شکل‌پذیری زندگی آسوده‌تر و اثر بخش‌تری بهره گرفت. ارتباطات از نظر فراگردی، به تمامی فعالیت‌های گفتاری، نوشتاری و کرداری (حرکتی و غیرکلامی) اطلاق می شود که برای انتقال معنی و مفهوم از کسی به فرد ، گروه یا ... دیگری به کار گرفته می شود.ارسطو فیلسوف یونانی هدف ارتباط را جست و جو برای دست یافتن به تمامی وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و امتناع دیگران می‌داند. به این صورت که برقرار کننده ارتباط از هر راه و وسیله‌ای که امکان داشته باشد طرف مقابل ارتباط یا مخاطب خود را تحت نفوذ در آورده و نظر و عقیده خود را به او بقبولاند. البته برای ارتباط تعاریف متعدد و مختلفی از سوی صاحب نظران و پژوهشگران ارتباطات ارائه شده است هر یک از صاحب نظران امور ارتباطات با توجه به زاویه دید و اهمیتی که برای عناصر ارتباط قائل هستند ارتباط را تعریف کرده‌اند.

● پیام‌های غیر کلامی

فکر می‌کنید چگونه از اوضاع و احوال و شرایط حاکم بر افراد یا گروهها در فرهنگ‌های مختلف آگاه می‌شوید یا به اصطلاح ذهن طرف مقابل خود را می‌خوانید؟ تا چه اندازه مهارت دریافت پیامهای غیر کلامی صادره از محیط و افراد پیرامونتان را دارید؟ طرز تلقی، ارزیابی، قضاوت و ارزشیابی شما از دیگران بر چه اصولی استوار است؟ آیا تا به حال به این پیامها دقت و توجه کرده‌اید؟ پاسخ به همه این سؤالات مستلزم آگاهی از پیامهای غیر کلامی است.به محض اینکه کلمه ارتباطات را می شنویم بلافاصله تلفن، رادیو، تلویزیون، کتابها و یا نشریات در ذهنمان مجسم می شوند؛ همه وسایلی که ما در ارتباطات کلامی با آن سر و کار داریم. درارتباطات کلامی با یک زبان که بتواند معانی و مفاهیم و منظور را انتقال دهد سروکار داریم. زبانی که بتواند با حاملها و اصطلاحات خود، زمان، فضا و شرایط رویدادها و وقایع و چگونگی آن را انتقال دهد.

● چیستی پیام‌های غیر کلامی

ارتباطات غیر کلامی عبارت است از تمامی پیام‌هایی که افراد علاوه بر خود کلام آنها را نیز مبادله می‌کنند . طرز قرار گرفتن، راه رفتن، ایستادن، حرکات، چهره و چشم‌ها، لحن صدا، طرز لباس پوشیدن و ... جملگی نشانه‌های ارتباطات غیر کلامی هستند .به عبارت دیگر، پیامهای غیر کلامی طیف وسیعی از رفتار، اعمال، آرایش و نمایش را شامل می‌شود که گستره و دامنه وسیعی از پدیده‌ها را پوشش می‌دهند. آنها محدوده بزرگی از هستی رفتار انسان را در بر می‌گیرند. حالات چهره و وضعیت فیزیکی بدن و اندام شما، آرایش و چگونگی وضعیت ظاهری و دکوراسیون و چیدمان اسباب و اثاثیه منزل یا مغازه یا کارگاه و ساختمانی که در آن ساکن هستید، مرغوبیت، کمیت یا کیفیت آنها، لحن بیان، انتخاب کلمات خاص بیان شده، گرفتگی و زیر و بم صدا از علائم و رفتارهای غیر کلامی هستند که در ارتباطمان با دیگران استفاده می‌کنیم.

نوع موسیقی انتخابی، خشونت و ترور و خرابکاری، آمار مربوط به قتلها و اعدامها، و میزان جرایم و شکایت و سرقتها و پرونده‌های مربوط به آنها و نحوه رسیدگی به جرایم و مجازات عاملین آنها سایر علائم مربوط به ارتباطات غیر‌کلامی به شمار می‌روند که در شناخت هر فرد از یک جامعه و روابط میان افراد نمایان است.

حیای شما، قهر و آشتی شما همه و همه در ارتباطتان با اطرافیان تأثیر و تأثر دارد و شما از برانگیختگی و ابراز این احساسات به دیگران می‌فهمانید که چگونه انسانی هستید و این پیامها گویای این است که شما آنگونه هستید که رفتار می‌کنید و نه آنگونه که خودتان و دیگران درباره شما فکر می‌کنند.

آمارهای مربوط به دخل و خرج دولتها و مردمانشان، نرخ تورم و بیکاری، مبادله‌ها و محاسبات پولی و مالی دولتها و مردم، سیستم تنبیه و تشویق و ارتقای شغلی و جایگاه افراد و هزینه‌های مربوط به اینها یا بازسازی تسلیحات نظامی و انتظامی، نیروگاهها، سلامت روانی و بهداشت روان، تعداد شاغلین در ورزش، هنر، سیاست و مشاغل و اصناف خاص، علاقه به ورزشکار یا ورزشی، هنرمند و هنری، سیاستمدار و سیاستی و تماشاچیان و مخاطبان آنها همگی از اولویتها و مراتب بعدی دولتها و ملتها خبر می‌دهند.

با وجود منبع بزرگی از کلمات و واژه‌ها که در اختیار داریم، اغلب متوجه شده‌ایم که نتوانسته‌ایم ارتباط خوب و مؤثری برقرار کنیم. کلمات باید با پیامهای فرستاده شده مورد نظر ما رابطه‌ای صحیح و منطقی داشته باشند تا مورد استفاده مناسب ما قرار گیرند. بزرگترین نویسندگان جهان تنها بخش کوچکی از لغات زبان مادریشان را در خلق شاهکارهایشان مورد استفاده قرار می‌دهند. ارتباط ما با دیگران نباید تحت الشعاع زبان و تبادل کلام قرار گیرد. ما بسیاری از پیامهای دیگری را که سررشته‌های غیر کلامی دارند را نیز در اختیار دیگران قرار می‌دهیم. در واقع اثر کلمات از مفهوم آنها پر اهمیت‌ترند. کلمات بار عاطفی و هیجانی دربردارند. برای نمونه تصور می‌کنید که مردم تا چه اندازه به موضوع و محتوای سخنان یکدیگر گوش می‌دهند یا اینکه ترجیح می‌دهند با چشم بشنوند و با چشم دل ایمان بیاورند. استفاده از تکنولوژی‌های مدرن و هزینه‌های مربوط به خرید و استفاده از آنها و مراقبت و نگهداری از آنها، جسارت و شهامت در دستیابی به سطح زندگی مرفه‌تر و بالاتر، ادب و احترام یا بی‌ادبی و گستاخی‌ها و تصمیم‌گیری همه و همه آگاهانه یا نوخودآگاه، ارادی یا ساختگی و غیر ارادی، مستقیم یا غیر مستقیم توسط پیامهای غیر کلامی گسترش می‌یابند و در واقع خود را به رخ دیگران می‌کشند و به اصطلاح خود را به دیگران نشان می‌دهند. حالات بدن ما گاهی بیانگر حالات روحی روانی ما بوده، به‌طوری‌که شاید ما قادر نباشیم آن را با کلمات بیان نماییم. کاربرد زبان حرکتی می‌تواند بازتابی یا غیربازتابی بوده و حالت بدنی، یا وضعیت و شرایط روحی ما همراه پیام به شخصی که منتظردریافت پیام است، منتقل شود. جولیوس فست (Julius Fast) درکتاب معروف خود به نام (زبان حرکت بدنی) که درسال ۱۹۸۴ منتشر شده، بیان می‌کند که زبان بدنی حاصل نفوذ فرهنگی و محیطی است. شخصی که درآمریکای شمالی زندگی می کند و به زبان حرکات بدنی آشنائی دارد ممکن است به سادگی در درک حس و قصد شخص دیگری که در اسپانیا زندگی می کند، دچار اشتباه گردد.

● نتیجه

ارتباطات خواه اینکه با دیگران باشد یا با خود فرد، از دیدگاه علمیِ زندگی، بسیار اهمیت دارد و نبود آن می تواند کاملاً در زندگی فرد مؤثر باشد. در واقع ارتباطات یکی از دغدغه‌های بشر در طول تاریخ بوده است. دامنه فعالیت ارتباطات بسیار وسیع تر از آن است که محدود به ارتباط های کلامی شود. باید توجه داشت که زمینه‌های مختلف دیگری نیز در ارتباطات وجود دارند که برخی از آنها توسط ما مورد پذیرش قرار گرفته و خود را با آن تطبیق داده‌ایم و برخی دیگر همانند جریان در ارتعاشات مغزی و غیره را که آزمایشات و تجربیات کسب شده و مطالعات بیشترمی توانند درتوسعه و اشاعه آن مؤثر باشند. از آنجا که ارتباطات فقط محدود به ارتباطات کلامی و نوشتاری نیستند و بعد غیر کلامی ارتباطات نیز گاهی از دو بعد دیگر پر اهمیت تر است لذا در روابط فردی و اجتماعی توجه و تأکید بر ارتباطات غیرکلامی حائز اهمیت است.

جواد حیران نیا

رضا سلیمی