بهترین طرز برخورد با وسواسی ها

توصیه های دکتر سیدعلی احمدی ابهری به خانواده هایی که یکی از اعضایشان مبتلا به وسواس است

«باید دست‌هایت را دوباره بشویی، چقدر اتاقت کثیف است، باید لباس‌هایت را آب بکشی و...» این جملات فقط ذهن آدم را به سمت یک موضوع هدایت می‌کند، وسواس! همان‌طور که می‌دانید وسواس یک بیماری روانی است که انواع مختلفی دارد...

اما جالب است بدانید وسواس شست‌وشو، نجس‌ و پاکی، وسواس‌‌ آلودگی میکروبی و وسواس چک کردن، شاخص‌ترین وسواس‌هاست و وسواس نجس‌ و پاکی و شست‌وشو شایع‌ترین نوع وسواس است. علاوه بر آن وسواس ممکن است در هر فردی بروز پیدا کند و ارتباطی به اعتقادات، تحصیلات، طبقه اجتماعی و سن افراد ندارد. اما نکته قابل‌توجه آن است که معمولا افرادی که در کنار یک فرد وسواسی زندگی می‌کنند یا از دست او خسته و آزرده می‌شوند و به رفتارهای انتقادی روی می‌آورند یا دچار رفتارهای وسواس‌گونه می‌شوند. دکتر سیدعلی احمدی‌ابهری، روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران به سوالات ما درباره زندگی با فرد وسواسی پاسخ می‌دهد.

▪ افرادی که با یک فرد وسواسی زندگی می‌کنند، چه نکاتی را باید رعایت کنند؟

- اولین نکته‌ای که اطرافیان بیماران مبتلا به وسواس باید مدنظر داشته باشند، این است که وسواس جزو اختلالات اضطرابی است و منشأ اصلی آن اضطراب است. بر همین اساس زمانی این اختلال بروز پیدا می‌‌کند که انجام یک کار یا یک تفکر به ذهن فرد اجبار می‌شود و این اجبار قابل کنترل و مقاومت نیست. به همین دلیل به آن اختلال وسواسی-اجباری گفته می‌شود. بنابراین اطرافیان یک فرد وسواسی باید بدانند که با یک بیمار روبه‌رو هستند که رفتارهایش اختیاری نیست. دوم آنکه برای درمان فرد وسواسی باید حتما او را نزد روان‌پزشک ببرند.

▪ اطرافیان فرد وسواسی چگونه می‌توانند به فرد مبتلا به وسواس کمک کنند؟

- همان‌طور که گفتم، شخصی که مبتلا به وسواس است رفتار و اعمالش جبری است و قادر به کنترل آنها نیست. بنابراین انتقاد و توهین و اعتراض به هیچ‌وجه جواب نمی‌دهد و نمی‌تواند به فرد برای کنار گذاشتن اعمال وسواس‌گونه‌اش کمک کند. از طرف دیگر هرگونه رفتارهای هیجانی مانند محبت زیاد، توهین‌کردن و ناز و نوازش افراطی ممنوع است و نه تنها به بیمار وسواسی کمک نمی‌کند، بلکه او هرگز دست از فعالیت‌ها و رفتارهای خود برنخواهد داشت. بنابراین خانواده‌ها باید از این‌گونه رفتارها پرهیز کنند.

▪ آقای دکتر! بسیاری از کسانی که اطرافیان آنها وسواس دارند از این موضوع گله دارند که فرد وسواسی آنها را مجبور به رفتارهای وسواسی می‌کند. در چنین مواقعی چگونه باید رفتار کرد؟

- اولا در برخورد با یک فرد وسواسی باید بسیار صبور باشید و هرگز رفتارهای هیجانی توهین‌آمیز انجام ندهید. دوم آنکه زمانی که فرد وسواسی شما را مجبور کرد که به عنوان نمونه به صورت مداوم دست‌های خود را آب‌کشی کنید،‌ سعی کنید با او بحث نکنید و طوری وانمود کنید که خواسته‌هایش را انجام می‌دهید و شما هم به افکار او اعتقاد دارید.

▪ همان‌طور که می‌دانید، در بسیاری از مواقع رفتارهای وسواس‌گونه فرد روی اعضای خانواده‌اش تاثیر می‌گذارد و به ویژه کودکان نیز بعد از مدتی چنین رفتارهایی را از خود بروز می‌دهند. آیا این اتفاق اجتناب‌ناپذیر است یا می‌توان راه‌حلی برای آن در نظر گرفت؟

- بخشی از بیماری وسواس ژنتیکی است و بخش دیگر آن اکتسابی است. اگر فرد از نظر ژنتیک ابتلا به وسواس را داشته باشد، چند برابر نسبت به افرادی که سابقه ژنتیکی وسواس را ندارند، رفتارهای وسواسی می‌آموزد. بنابراین اگر به‌عنوان نمونه مادر یک خانواده دچار وسواس شده، کودکان نیز این رفتارها را به سرعت از مادر خود یاد می‌گیرند. بر همین اساس بهترین کار این است که فرد وسواسی را برای درمان پیش روان‌پزشک ببرند تا درمان شود. علاوه بر آن حتی اگر در کودکان علایم اولیه وسواس ظاهر شد برای آنکه از شدت گرفتن آن پیشگیری کنید، حتما آنها را پیش روان‌پزشک ببرید.

▪ دکتر احمدی! شما بهترین اقدام برای کمک به بیماران مبتلا به وسواس را مراجعه به روان‌پزشک می‌دانید، اما ممکن است، افراد وسواسی تمایلی برای این کار نداشته باشند. چگونه می‌توان به آنها کمک کرد؟

- جواب این سوال را با یک مقدمه از بیماری وسواس بیان می‌کنم. وسواس می‌تواند یک بیماری یا یک علامت از بیماری دیگری باشد. ممکن است بیماری اسکیزوفرنی یا افسردگی با علایم وسواس همراه باشد. علاوه بر آن، در برخی مواقع بیماری وسواس همراه بیماری دیگری بروز پیدا می‌کند. مثلا ممکن است یک فرد مبتلا به افسردگی باشد و وسواس هم داشته باشد. بنابراین باید به علامت وسواس توجه کنیم چون اگر اصل بیماری را فراموش کنیم، علامت وسواس به تنهایی درمان نمی‌شود. نکته دیگر آنکه اگر فرد فقط مبتلا به وسواس باشد، معمولا از رفتارهای خود ناراحت و آزرده است و خودش برای رهایی از وسواس پیش پزشک می‌رود تا زودتر درمان شود، اما افرادی که وسواس آنها آنقدر شدید است که به بیماری‌های روانی دیگر مبتلا شده‌اند، شاید برای مراجعه به روان‌پزشک مقاومت کنند. خانواده این بیماران باید با روش‌های تشویقی و محبت‌آمیز آنها را پیش روان‌پزشک ببرند.

▪ آیا روش‌های درمانی وجود دارد که اعضای خانواده فرد وسواسی بتوانند در منزل آنها را انجام دهند؟

- یکی از اقداماتی که خانواده شخص وسواسی می‌توانند انجام دهند، استفاده از «روش الگودادن» است. به گونه‌ای که به عنوان نمونه به فرد بیمار نشان دهند زمانی که دستشان کثیف است، آن را ابتدا با آب و بعد با صابون می‌شویند تا آلودگی آنها از بین برود. این کار می‌تواند به فرد وسواسی کمک کند تا رفتارش را متعادل کند. دومین اقدام، استفاده از رفتارهای ممانعتی است. در این روش باید راه‌هایی که فرد به سمت وسواس می‌رود را مسدود کرد. به‌عنوان نمونه در مورد فردی که وسواس تمیزی دارد، می‌توانید فلکه آب را ببندید و تنها زمانی که دست فرد کثیف و آلوده شد، شیر آب را باز کنید. این اقدام اگر تکرار شود می‌تواند اثر پایدار داشته باشد. اما ممکن است فرد وسواسی را کلافه کند. در این صورت باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

▪ در پایان اگر نکته‌ای در نظر دارید، ذکر کنید.

- مهم‌ترین نکته این است که اطرافیان فرد وسواسی باید بدانند که با یک بیمار مواجه هستند که اعمالش جبری است و کنترلی بر آنها ندارد. از رفتارهای هیجانی در مواجهه با فرد وسواسی بپرهیزید. هرگز فرد وسواسی را سرزنش نکنید یا مورد ترحم قرار ندهید. سعی کنید به هر ترفندی فرد وسواسی را پیش پزشک ببرید.

مهدیه آقازمانی